Zagadnienia leksykalne, fleksja

1. Zagadnienia leksykalne, fleksja

2. Fleksja-odmiana wyrazów • Deklinacja-dział fleksji zajmujący się odmianą wyrazów przez przypadki • Koniugacja-dział fleksji obejmujący odmianę czasowników

3. Fleksja • Trudności w określeniu rodzaju • Trudności w określeniu czy dany wyraz się odmienia • Sama odmiana (problem oboczności, zmiana tematu, różne końcówki)

4. Fleksja Wyrazy zakończone na samogłoskę „o”: • rodeo- nieodmienne • kakao, video-odmienne w mowie potocznej • radio, studio- odmienne! Odmiana wyrazów: • muzeum, liceum-odmiana mieszana; w l.poj nieodmienne, ale w l.mn. już tak!

5. Fleksja Dopełniacz l.poj. rodz. męskiego: Dwie końcówki: „-a”, „-u” • „-a”- rzeczowniki żywotne np. psa, kota (wyjątek wołu, bawołu), • „-a”- rzeczowniki nieżywotne: nazwy narzędzi naczyń, miar, wag liczb i miesięcy, owoców, grzybów, tańców, gier,

6. Fleksja • „-u”- typowa dla rzeczowników abstrakcyjnych, zbiorowych i materialnych np. humoru, tłumu, zbioru, itp. • Niekiedy końcówka „-a” lub „-u” różnicuje znaczenie np. zamku-chodzi o budowlę, zamka- chodzi o zamek do np. drzwi

7. Fleksja Celownik l.poj rodz. męskiego: 2 końcówki: „-owi”, „-u” • „-owi”- dominuje • „-u”- w bardzo starych, krótkich polskich wyrazach np. psu, bratu, Bogu, ojcu

8. Fleksja Mianownik liczby mnogiej: Końcówki: „-owie”, „-i”, „-y”, „-a”, „-e” • „-a”- odróżnianie znaczeń polisemicznych np. akta sprawy vs. akty terroru • „-owie”- rzecz. męskoos. będące nazwami stopni pokrewieństwa, tytułów, zawodów, godności, stanowisk, rzecz. własne

9. Fleksja • Biolodzy i biologowie- obie formy są poprawne, ale druga jest bardziej elegancka • Magister- magistrowie, magistrzy- ale nie magistry- pogardliwie, „-y” używamy w stosunku do zwierząt

10. Rodzaj • Zapisek/zapiska, klusek/kluska/skwarek/skwarka- obie formy są poprawne • Ten/ta sierota- jeśli użyjemy formy żeńskiej, to jest to bardziej deprecjonujące • Rzeczowniki żeńskie niekończące się na „-a”: Mysz, kość, goleń, żołądź, piszczel, zgorzel, itp. • Ten por, ten podkoszulek • To opus- Wysłuchałem opus trzynaste.

11. Nazwiska • Nazwiska męskie zakończone na –a i –o odmieniają się jak np. mama • Nazwiska przymiotnikowe oraz zakończone na –e, -ski, -cki odmieniają się jak przymiotnik • Nazwiska-nazwy pospolite np. Kozioł-odmieniają się jak te nazwy, w inny sposób-zależne od właściciela nazwiska

12. Nazwiska Nazwiska dwuczłonowe: • Kobiet: odmieniają się te zkończone na –a, np. Citkowska-Kimla • Mężczyzn: Jeśli 1. człon to pseudonim, to oba: np. Boya Żeleńskiego Jeśli 1. człon to stare zawołanie herbowe, to tylko 2. np. Korwin-Mikkego

13. Czasowniki • I:-ę, -esz • II:-ę, -isz • III:-am, -asz • IV:-em, -esz • 11 grup koniugacyjnych • Cz.dokonane nie mają cz. teraźniejszego

14. Związki frazeologiczne Zw. frazeologiczny-połączenie wyrazowe utrwalone zwyczajem językowym, w bardzo wielu zw. Znaczenie całości różni się od znaczenia prostego połączenia, np. anielskie włosy Funkcje: • Ekonomia językowa • Ubarwienie języka, wypowiedzi • Eufemizacja wypowiedzi • Zabarwienie emocjonalne • W nich zawarta wiedza o świecie

15. Związki frazeologiczne Typy: • Stylowe • Formalne stylowe Książkowe: Biblia, literatura Mitologia Np. oko za oko Sodoma i Gomora Potoczne: Odwołują się do życia Codziennego Np. Baba z wozu koniom lżej

16. Związki frazeologiczne formalne Stałe: Pod karą błędu nie można nic zmienić idiomy Wymiennoczłonowe: Można zmieniać, ale w ograniczonym zakresie Np. Silny jak dąb/byk

17. Związki frazeologiczne Typy błędów: • Zmiana składnika na wyraz bliskoznaczny • Błędne zastosowanie konstrukcji analogicznej • Kontaminacja dwóch zw. frazeologicznych • Niepotrzebne rozwijanie zw. frazeologicznych, np. przysłowiowy, jak to się mówi • Umieszczenie związku w złym kontekście, np. Rękawica rzucona przez postęp

18. Związki frazeologiczne • Rusycyzmy: Np.rzecz w tym-chodzi o Tym niemniej-niemniej jednak Póki co- na razie Okazać pomoc-udzielić pomocy • Germanizmy: np.w pierwszym rzędzie-przede wszystkim Tu leży pies pogrzebany-o to właśnie chodzi Nie być w stanie- nie móc

19. Typy błędów leksykalnych • Czy dane słowo w ogóle powinno się pojawić? • Słowo jest akceptowane w słowniku, ale źle używane Metody bogacenia słownictwa: • Neologizmy słowotwórcze • Zapożyczenia • Neosemantyzmy

20. Poprawność leksykalna Problemy: • Czy dany wyraz jest potrzebny czy zbędny-kwestia zapożyczeń, nie wszystkie są potrzebne • Użycie wyrazu w tekście • Kryterium wystarczalności: czy wyraz jest potrzebny, bo nazywa np. coś nowego

21. Najczęstsze błędy leksykalne: • Złe zrozumienie- wynik złej interpretacji słowotwórczej np. wnioskować= wyciągnąć wniosek, nie można wnioskować poprawki do ustawy; oportunista= bez stałych zasad a NIE stawiający opór, itp. • Mylenie wyrazów adaptować adoptować, status statut, ostatni ostateczny, bynajmniej przynajmniej, formować formułować

22. Najczęstsze błędy leksykalne Rozszerzanie znaczenia w nieuzasadniony sposób • nabieranie nowego znaczenia (neosemantyzm) przez wyrazy jest pożądane, ale niewskazanym jest, gdy nowe znaczenie ma słabą motywację funkcjonalną; zbyt częste używanie modnego słowa banalizuje jego treść

23. Najczęstsze błędy leksykalne • Wyrazy modne-aktualny = ważny w danym czasie a NIEdzisiejszy; dokładnie, dokładnie tak-na potwierdzenie czegoś, lepiej: tak, tak z pewnością, • Pewne słowa są używane częściej, niżby to wynikało z potrzeb semantycznych, ale jest to robione świadomie np. consensus, kultowy, obraz (film), platforma, super • Szablonowe określenia leksykalne-nadmierna frekwencja tekstowa pewnych wyrażeń, np. brać sprawy w swoje ręce, inicjatywa oddolna

24. Najczęstsze błędy leksykalne • Deformacja wyrazów- najczęściej trudnych • Zmiany w składzie związków frazeologicznych • Nierespektowanie łączliwości wyrazów: • Gramatycznej: kogo? co? Widzę psa • Leksykalno-semantycznej: np. pies szczeka a NIE: pies miauczy

25. Najczęstsze błędy leksykalne Redundancja językowa- połączenia, w których występuje bardzo duża lub nawet całkowita powtarzalność semantyczna składników • Pleonazmy- to takie związki, których człony pozostają względem siebie w stosunku nadrzędno-podrzędnym, a człon podrzędny powtarza elementy treści członu nadrzędnego np. cofnąć się do tyłu, miły komplement, akwen wodny, itp.

26. Najczęstsze błędy leksykalne • Tautologie- to związki wyrazowe, których składniki pozostają w stosunku współrzędnym, np. ale jednak wydaje mi się, przyjęcia i akceptacja wniosku, itp.