啉食 ê 衛生 kap 營養

1. 啉食ê衛生kap營養

2. Lim-chiah ê ōe-seng. 啉食ê衛生

3. Lâng tek-khak tioh lim-chiah, nā bô ōe gō-sí, chóng-sī lim-chiah tioh chiàu hoat-tȱ,chiah khah ōe tit-tioh lī-ek. Ū kúi-nā hāng iàu-kín tioh chai.

4. Chhùi-khítīchiahkapsiau-hòa ê sū • Chhùi-khí ū tōa koan-hē tī chiah kap siau-hòa ê sū. Siat-sú khí nā bô chheng-khì á-sīchiù khang, khang lāi ōe chhàu, chiū bōe bián-tit bak-tioh so pȱ ê chiah mih. Chit hō lâ-sâmōe cho-tòng siau-hòa. Po-khí m nā tùi-tiōng hó khòaⁿ, sī beh hȱ chhùi lāi chheng-khì, lângkhah ōe pȱ hó-sè lâi chān siau-hòa. Gín-á ê leng khí nā chiù tōa khang, chiū po-khang sītē-it hó, nā bōe án-ni, chiù-khang hit ki tioh bán khí lâi, bián tit khang lāi ê tok to tioh teh-behhoat ê sin khí.

5. Chhùi-khí tioh tak jit sóe koh bín nng pái,lāi-bīn gōa-bīn téng ē lóng tioh siông-sè bín i,bián ū sòe-sòe tè chiah mih chek-chū tī chhùi-khí ê tiong-kan. Oá khí-hōaⁿ hit ūi tioh chheng-khì sī tē-it iàu-kín.

6. M thangchiahsiuⁿkínkahsiu pa • Nā chiah siuⁿ kín, nōa lâu bōe kàu-giah thang kap chiah mih saⁿ chham hó-sè. Nā pȱ bē iù chiū chiah mih khah oh siau.(4) • Chiah tioh chún-chat, m thang chiah kàu pá-tiùⁿ, tak lâng tioh chiàu i ê lek-liōng chiah.(5)

7. Tú-tú chiah pá m thang liâm-piⁿ thak chheh, á-sī chòe tāng ê kang; tioh lioh-á hioh chit khek kú, á-sī pòaⁿ tiám cheng kú, hȱ seng-khu thang pī-pān siau-hòa ê sū.(10)

8. Teh chiah ê sî lâng nā chheng-sim chiū khah ōe siau. Nā iu-būn ut-chut á-sī siū-khì,chiū iok-lȱ khah bōe siⁿ tak hō ōe pang-chān siau-hòa ê ek.(11)

9. Tak hō chiah mih tioh chiàu-ko bián bak-tioh ho-sîn ê lâ-sâm. Pī-pān hong-tû lâi siu chin hó hoat-tȱ. Ho-sîn ê gûi-hiám sī in-ūi in ài hioh tī tak téng-hō lâ-sâm lâi bak-tioh kha,jiân-āu pe khì hioh tī lâng so beh chiah ê mih, án-ni bōe bián-tit tòa lâ-sâm khì bak-tioh chiah mih.

10. Ho-sîn ê kha so ōe tòa khì ê lâ-sâm sui-jiân kek chió, chóng-sī tī hit ê lâ-sâm tiong kiaⁿ liáu ū tì pīⁿ ê sòe khún (ū sî kiò chòe bî-but) tī-teh, kàu-giah thang thôan-jiám siong-tiōng ê pīⁿ-chèng, chhin-chhiūⁿ tng-á jiat, làu-tho, chòe-lī hiah ê. • Joah thiⁿ sî gín-á siat-sià,kiám-chhái ūi-tioh chiah-mih bak-tioh ho-sîn ê tok.(14)

11. Siat-sú chiah mih í-keng bak-tioh, nā chú sek chiū ōe biat tok. Chú hó ê sî tioh siu hó-sè bián koh-chài bak-tioh. Bōe piáⁿ, bōe thng-á ê lâng eng-kai khàm mih hó-sè, bián ho-sîn lâi bak-tioh.(15)

12. Tī chit ê tōe-hng chōe-chōe tōa-lâng gín-á siⁿ būn-thâng. Che sī cháiⁿ-iūⁿ? Sī in-ūi so chiah ê chhài-soe liâm tioh būn-thâng nng, í-keng kàu pak-lāi chiah chiâⁿ chòe būn-thâng. Chōe-chōe lâng pak-to thiàⁿ siat-sià sī ūi-tioh chit ê iân-ko. Ū tî-hông ê hoat-tȱ, chiū-sī tak hō chhài tak pái tioh tāi-seng chú chiah chiah. Teh chú ê sî būn-thâng nng ōe sí-khì, āu-lâi bōe chiâⁿ chòe būn-thâng.(16)

13. Chōe-chōe i-seng bat hoan-hù lâng, bē chiah ê tāi-seng chha-put-to saⁿ khek kú, tioh seng lim chit nng óaⁿ chheng ám á-sī kún-chúi. Ań-ni hȱ seng-khu ū liû-chit, kàu-giah thang siⁿ kúi-nā hō ōe pang-chān siau-hòa ê chiap, koh ū pat mih lī-ek. Tng chiah ê sî m thang lim chin chōe, kiaⁿ-liáu ōe hȱ ūi chiap siuⁿ poh, chiū i ê siau-hòa lat kiám chió.(18)

14. Lâng nā siông-siông chiàu kui-kú lâi lim-chiah, chiah khah bōe hōan-tioh ūi thiàⁿ lân siau hit hō pīⁿ. Phòa-pīⁿ sui-jiân ōe i-tit, lêng-kh lim-chiah ê sî tak hāng chiàu hoat-tȱ, hȱ seng-khu khah bián hit hō pīⁿ. Phì-jū pió-á sin ê sî tak hāng lóng sī hó, nā lām-sám ēng sui-jiân siu-lí kàu hó, iā bōe pí-tit iáu-bē pháiⁿ-khì ê sî hiah ióng.

15. Ań-ni thang chai nā thàn ōe-seng ê lí lâi lim-chiah, hit ê lī-ek chin-chiàⁿ tōa.

16. Ke-chí ê ōe-sengkapêng-ióng 果子ê衛生kap營養

17. Ké-chíhâm iàu-kín ê khòng-bút-chit. • hô-sîn sī chin kiaⁿ-lâng ê òah-mih, só-í koe-lȱ-piⁿ í-keng pak-phê ê ké-chí boh-tit chiah, kiaⁿ sī í-keng bak-tioh hô-sîn ê lâ-sâm.

18. Nā chiah kiám-chhái ōe piⁿ pak-lāi ê pīⁿ. Tī chhù-lāi pak phê liâm tong-sî chiah sī khah ún-tàng • Ké-chí nā bē sek lâng lâi chiah kiaⁿ-liáu ōe pak-to thiàⁿ sòa làu-sià.

19. Ké-chí bô chap hūn sek ê sî thang ēng tām-poh thng kap chúi lâi chú kàu lioh-á nōa, án-ni chiah i chiū bōe lī-hāi. • Thiⁿ-sî sio-joah chiah ké-chí put-chí hap, tok-tok tioh put-sî tî-hông hô-sîn.

20. Thiàⁿ-hong ê chia̍h-si̍t 痛風ê chia̍h食

21. Gûi-hiám In-sò • Chiah siuⁿ chē kâⁿ phulin sêng-hun koân ê mih, ē chè-chō khah-che ê jiō-sng. • Phulin sêng-hun koân ê chiah-mih pau-koat ū khak ê chúi-sán kap lōe-chōng, chhin-chhiūⁿ koaⁿ, io-chí kap náu

22. Bín-tāu, Hô-lân-tāu kap but-á-hî phulin ê hâm-liōng mā-sī chin koân. • Chiú lim kòe-liōng, ē kan-jiáu sin-thé pâi-sià jiō-sng, hȱ hoeh lāi ê jiō-sng chí-sò khah koân.

23. Seng-oah khoân-kéng--nih nā-sī iân siuⁿ-chē mā ē tì-sú thé-lāi jiō-sng chhèng-koân. • Siuⁿ tōa-khȯ mā sio-kang. • Ū kóa-á ioh-á mā ē.

24. Lī-jiō-che ē kan-jiáu io-chí pâi-sià jiō-sng hȱ hoeh-lāi ê jiō-sng chhèng-koân. Lī-jiō-che sī beh hȱ ko-hoeh-ap kap sim-chōng-pēⁿ ê hoān-chiá tī-liâu iōng--ê.

25. Kî-thaⁿ ê ioh-but, chhin-chhiūⁿ tī-liâu Parkinson ê to-pa, chúi-iông-sng lūi, chhin-chhiūⁿ asupilín, lóng ē cheng-ka hoeh lāi-bīn ê jiō-sng.

26. Ū-hôngThiàⁿ-hong • Ī-hông kap tī-liâu kāng-khoán iàu-kín. • Ē-bīn ū gȱ-ê ī-hông thiàⁿ-hong ê phiat-pȱ

27. 1. Ke lim chúi-hun (tê-thng) . Che tùi jiō-sng ê pâi-sià kap hông-chí jiō-sng chek-chū ū pang-chān.

28. 2. Khò chiah chió kap kut-lak ūn-tōng lâi kiám-khin thé-tāng. Thé-tāng kiám-khin sok-tȱ nā siuⁿ-kín, thiàⁿ-hong ē ok-hòa. Ài ū i-seng kàm-tok.

29. 3. Pī-bián chiah koân phu-lin ê s…t-bt, chhin-chhiūⁿ ū khak ê hái-sán, hā-súi-thng kap pak-lāi ê mih-kiāⁿ. 4. Chiú m-thang lim kòe-liōng. 5. Hok-ioh kàng-kē lí hoeh-lāi jiō-sng ê chí-sò

30. Thn̂g-jiō-pēⁿkapÍm-si̍tKe-e̍k 糖尿病kap飲食計畫

31. Kiān-khong ê chiah-sit thang pang-chān khòng-chè kap ū-hông thng-jiō-pēⁿ. • Kiān-khong koh pêng-hêng ê chiah-sit tùi tak-lâng lóng chin tiōng-iàu, m-kú tùi ū thng-jiō-pēⁿ ê lâng koh khah iàu-kín.

32. Chun-chiàu ē-bīn ê kúi-tiám khì chòe, chiū ē-tàng sêng-kong khòng-chè hoeh-thng. - Pó-chhî lí-sióng ê thé-tāng - Ài chim-chiok lí chiah ê mih - Ài khó-lū chiah-mih ê liōng

33. Ū kóa tē-jī-hêng ê thng-jiō-pēⁿ ê hoān-chiá kan-ta kái-piàn chiah-sit kap seng-oah hong-sek chiū thang kā hoeh-thng khòng-chè hó-sè, m-bián chiah ioh-á.

34. Sin-thé put-toān lī-iōng lêng-liōng lâi pó-chhî chèng-siông ê thé-un, kap chip-hêng sin-thé ê ki-lêng. • Lêng-liōng ê tan-ūi sī khalȯlih (KLL)

35. Lâng só chiah ê khalȯlih nā chhiau-kòe in s su-iàu--ê, ke--chhut-lâi ê KLL chiū ē khiām tī sin-thé ê chí-hông chȯ-chit lāi. Án-ni, thé-tāng ē chēng-ka. • Thé-tāng chhiau-kòe lí-sióng 20 pha chiū-sī “siuⁿ-pûi”, ài chiah khah chió thang kiám-pûi

36. Kiān-khong ê chiah-sit, thang kióng-èng lí sin-thé só su-iàu ê êng-ióng. Tak-lâng só su-iàu ê khalȯlih lóng bô sio-siāng. Chia ū lak-ê chún-chek thê-kióng hȱ tāi-ke chham-khó, tek-piat sī thag-jiō-pēⁿ ê hōan-chiá.

37. 1. M-thang kéng-chiah. Bô kȯ 1-hāng chiah-mih ē-tàng hȱ lí só -ū ê êng-ióng-hun. Kiān-khong ê chiah-sit, chiū-sī tak hāng lóng ài chiah.

38. 2. Chiah lí sin-thé só su-iàu ê liōng chiū hó. Chiah ê liōng nā chhiau-kòe sin-thé su-iàu--ê,giah-gōa ê khalȯlih chiū ē khiām chò iû-chit. Chhōe-chhut lí ê lí-sióng thé-tāng kap oah-tāng-liōng, ló-lek tat-sêng bok-phiau, koh pó-chhî chit-ê lí-sióng thé-tāng.

39. 3. Ke chiah kóa-á ngo-kok, chhài-se, kap kóe-chí. Êng-ióng-su chhui-chiàn sit-but-sèng ê chhiah-mih, in-ūi kē jiat-liōng, ko chhiam-î, bitabin kap khòng-but-chit ê sêng-hun lóng chin kôan. Koh ū, bô táⁿ-kò-sûn, iû-hun mā chin chió.

40. 4. Iû-hun kap táⁿ-kò-sûn chīn-liōng chiah khah chió leh. Thng-jiō-chèng ê hoān-chiá m-thang chhiau-kòe chóng giah ê 30%.

41. 5. Chiah-sit ài khòng-chè. Thng-lūi, tek-piat sī thng-á, sì-siù, kâⁿ-thng ím-liāu, iâm-hun, kap sio-chiú, m-thang chiah siuⁿ-chē. 6. M-thang pok-hun!!

42. Kiān-khong ê chiah-sit bô khùn-lân. Ū chin chē hó chiah koh kiān-khong ê mih! Chia ū chit-kóa-á sió phiat-pȱ:

43. M-thang iau-ki sit-tǹg, múi 4~5 tiám-cheng tioh ài chiah chit-pái. • Bô su-iàu tek-sû á-sī kóng-kò sit-phín ê chiah-mih

44. Lí lóng-chóng chiah gōa-chē chiah-sī tiōng-iàu. • Chù-ì lí chiah-mih ê tōa-sè hūn. • Mài chiah siuⁿ-iû á-sī siuⁿ-kiâm.

45. Chiah liáu kiān-khong tùi thng-jiō-chèng ê khòng-chè khah hó. Tùi lín tāu ê lâng mā khah hó.