Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 meteo.co

1. Okrugli sto CANU Podgorica, 13. 12. 2013. MONITORING VODA U CRNOJ GORI I OKVIRNA DIREKTIVA ZA VODE Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

2. DIRECTIVA 2000/60/EC OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THECOUNCIL ( kojom se uspostavljaokvirzadjelovanjeZajednicenapodručjupolitikevodaod 2000.) • Polazišta: • “(1) Voda nije komercijalni proizvod, nego je nasljeđe koje treba čuvati, zaštititi i shodno tome postupati….” • “(2) … poboljšanje ekološkog kvaliteta površinskih voda…” • “(3) …..održivo upravljanje i zaštita slatkovodnih resursa …. ” • “(7) …. integralna zaštita i upravljanje podzemnim vodama…. ” • “(13) … zaštita i održiva upotreba vode u okviru rječnog sliva….” • “(14)…. informisanje i učešće javnosti, uključujući i korisnike….” • “(16) … neophodna je integracija zaštite i održivog upravljanja vodama u drugapodručja: energetika, transport, poljoprivreda, ribarstvo, regionalna politika i turizam…” • “(27) …Konačni cilj …. uklanjanje prioritetnih opasnih materija i postizanje sadržaja materija u morskom ekosistemu, bliskom prirodnom…” Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

3. Svrha(Član 1)Direktive • uspostavljanjeokviraza- zaštita kopnenih površinskiha, prelaznih, priobalnih i podzemnih voda koja: (a) sprečava dalju degradaciju i štiti stanje vodnih ekosistema; (b) održivo korišćenje voda; (c) zaštita i unapređenje vodnog ekosistema (smanjenje/zabrana emisije materija sa prioritetne liste); (d) smanjenje zagađenja podzemnih voda; (e) ublažavanje posljedica poplava i suša; …… i time doprinosi: • obezbjeđenju dovoljnih količina površinskih i podzemnih voda dobrog kvaliteta, potrebnih za održivu, uravnoteženu i pravilnu upotrebu voda; • znatnom smanjenju zagađenja podzemnih voda; • zaštiti kopnenih površinskih voda i morskih voda, i • postizanju ciljeva, uključujući i one o eliminaciji zagađenja morskog ekosistema, smanjenjem emisije opasnih materija sa prioritetne liste. Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

4. Ciljevi zaštite životne sredine (Član 4) • Sprovođenje mjera iz Plana upravljanja rječnim slivovima: a) za površinske vode (i) sprečavanje pogoršanja stanja svih površinskih voda (ii) obnavljanje površinske vode, sa ciljem postizanja dobrog stanja voda (iii) zaštita vještačkih i modifikovanih vodnih tijela u cilju postizanja DEP i DHS (iv) smanjenje/zabrana emisije opasnih materija sa prioritetne liste b) za podzemne vode (i) smanjenje/zabrana emisije u podzemne vode (ii) zaštita/obnavljanje podzemnih voda, ravnoteža zahvata i prihranjivanja u cilju postizanja DSPV (iii) promjena trenda zagađenja od ljudskih djelatnosti c) za zaštićena područja (i) saglasnost sa svim standardima i ciljevima Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

5. Član 5 - Karakteistike vodnog područja; Pregled uticaja ljudskih djelatnosti na životnu sredinu; ekonomska analiza korišćenja voda • Član 6 - Registar zaštićenih područja • Član 7 - Vode korišćene za zahvatanje vode za piće • Član 8 –Praćenjestanjapovršinskih i podzemnihvoda i zaštićenihpodručja 1. programi obuhvataju: • zapovršinskevode: • zapreminu i vodostaj/proticaj u mjeriodgovarajućojzaekološkoilihemijskostanje i ekološkipotencijal, • ekološko i hemijskostanje i ekološkipotencijal; • zapodzemnevode: praćenjehemijskog i kvantitativnogstanja; • zazaštićenapodručja: dopunaprogramapraćenja. 2. Praćenjestanjarealizovaće se u skladusazahtjevimaizAneksa V. 3. Standardnemetodezarealizacijupraćenjastanjavoda – u skladusaČl. 21. Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

7. ANEKS IINFORMACIJEZA POPIS OVLAŠĆENIH ORGANIZACIJA Zemlje članice trebaju dostaviti sledeće informacije: (i) Naziv i adresa ovlašćene organizacije (ii) Geografski podaci o vodnom području (iii) Pravni status ovlašćene organizacije (iv) Odgovornosti/nadležnosti organizacije (v) Članstvo (ako ima više ovlašćenih organizacija) (vi) Međunarodni odnosi – ako vodno područje pokriva teritoriju više zemalja Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

8. ANEKS II / TIPOLOGIJA VODA1. POVRŠINSKE VODE 1.1. Određivanje karakteristika tipova površinskih voda • Kategorije površinskih voda: rijeke, jezera, prelazne i priobalne vode – ili vještačke ilijako promijenjene površinske vode; (ii) Tipovi u svakoj kategoriji: prema "sistemu A" ili "sistemu B" (iii) Za sistem A, vode su razvrstane po ekoregijama (iv) Za sistem B, vode su razvrstane na tipove prema karakteristikama, potrebnim da bi se mogli pouzdano utvrditi specifični biološki referentni uslovi (v) Vještačke ili jako promijenjene površinske vode razvrstane su prema nasličnijim po opisu, karakteristikama ovih voda 1.4. Određivanje pritisaka (tačkasti i difuzni izvori, vodozahvati, regulacija vodotoka, morfološke promjene, korišćenje zemljišta) Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

9. Sistem A

10. Sistem B

11. ANEKS IV ZAŠTIĆENA PODRUČJA • U Registar zaštićenih područja iz Čl. 6 treba uključiti sledeće tipove: (i) područja namijenjena za zahvatanje vode za ljudsku potrošnju; (ii) vode namijenjene zaštiti državno važnih vodenih vrsta; (iii) vode namijenjene rekreaciji, uključujući i područja određena za kupanje; (iv) područja osjetljiva na nutrijente, uključujući i ranjive zone i osjetljiva područja; (v) područja namijenjena zaštiti staništa ili vrsta gdje je održavanje ili poboljšanjestanja voda važan faktor u zaštiti, uključujući i relevantna staništa Natura 2000 Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

12. ANEKS V STATUS POVRŠINSKIH I PODZEMNIH VODA • STANJE POVRŠINSKIH VODA • Monitoring ekološkog i hemijskogstanjapovršinskihvoda • nadzorni monitoring • operativni monitoring • istraživački monitoring • Učestanostmonitoringa • Dodatnepotrebezamonitoringomzaštićenihpodručja • Standardiza monitoring parametarakvaliteta Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

13. Elementikvalitetazaklasifikacijuekološkogstanja

14. Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

15. Učestalostmonitoringa Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

16. ANEKS X - Listaprioritetnihsubstanci u oblastipolitikevoda Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

17. Nacionalni monitoring voda u CrnojGori • Zakon o vodama Član 1:“Ovim zakonom uređujese ... način integralnog upravljanja vodama ...pitanja od značaja za upravljanje vodama i vodnim dobrom.“ Član 2: “.... primjenjuje se na: • površinske i podzemne vode i zaslanjene vode ušća rijeka koje se ulivaju u more; • vode priobalnog mora od zagađivanja sa kopna. “ Član 83. „Sistematsko praćenje kvaliteta vode: Radi praćenja stanja kvaliteta voda u odnosu na izvršenu klasifikaciju i kategorizaciju iz čl. 75 i 76 ovog zakona, vrši se sistematsko ispitivanje kvaliteta i kvantiteta voda na profilima površinskih i podzemnih voda i zaštićenih područja utvrđenim godišnjim programom sistematskog ispitivanja kvaliteta vode. Sistematsko ispitivanje iz stava 1 ovog člana vrši organ državne uprave nadležan za hidrometeorološke poslove.“ Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

18. Zakon o hidrometorološkim poslovima • Člаn 2:“Hidrometeorološkim poslovima se obezbjeđuju naučno zasnovana upozorenja, prognoze i podaci o vremenu i klimi, stanju atmosfere i stanju voda, u cilju zaštite prirodnih i radom stvorenih materijalnih dobara i održivog razvoja.“ • Člаn 5.:“Hidrometeorološki poslovi u smislu ovog zаkonа, obuhvаtаju skup аktivnosti na sistemаtskom prаćenju, istrаživаnju iprognozirаnju vremenа i klime, stanja mora, kvаlitetа vаzduhа i vodа...“ • Zakon o hidrografskim poslovima • Zakon o zaštiti životne sredine Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

19. Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji voda • Podjela voda: Član 2:“Prema namjeni vrši se opšta podjela voda na : • vode koje se mogu koristiti za piće (klase A-A3); • vode koje se mogu koristiti za ribarstvo i uzgoj školjki (klase S,C,Š); • vode koje se mogu koristiti za kupanje (osim bazenskih voda i voda koje se koriste u terapeutske svrhe) (klase K1,K2).“ • Klasifikacija voda • klasa A – vode koje se mogu bez prečišćavanja koristiti za piće • klasa A1- vode koje se u prirodnom stanju ili poslije dezinfekcije mogu koristiti za piće; • klasa A2- vode koje se mogu koristiti za piće nakon tretmana koji obuhvata:predhlorinaciju, koagulaciju,flokulaciju, dekontaciju, filtraciju i dezinfekciju (finalna hlorinacija); • klasa A3- vode koje se mogu koristiti za piće nakon tretmana koji zahtijeva intenzivnu fizičku, hemijsku i biološku obradu sa produženom dezinfekcijom i hlorinacijom, odnosno koagulaciju, flokulaciju,dekontaciju,filtraciju,apsorpciju na aktivnom uglju i dezinfekciju ozonom ili hlorom.“ Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

20. Propisane klase kvaliteta vode: • Vodotoci: • Uzvodno od većih naselja – klasa A1 • Nizvodno od većih naselja – klasa A2 • Jezera: • Skadarsko – klasa A2 • Plavsko – klasa A1 • Crno – klasa A1 • Jadransko more: • Zaliv Boka Kotorska – klasa A2 • Otvorena obala – klasa A1 • Zatvoreni lučki akvatorijumi – klasa A3 Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

21. Monitoring kvaliteta voda (ZHMS) „Zakon o vodama“ Nacionalna mreža stanica za kvalitet vode

22. Mjerni parametri

23. Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

24. Automatizacija: • Instalirana AS Vranjina (SkJ) • Planirano • AS Ckla (SkJ) • Automatske stanice na izlaznim profilima međudržavnih vodotoka • Učestanost uzorkovanja: • 4-6 mjesečnih serija za sva vodna tijela • Izvještavanje: • Godišnji izvještaj o kvalitetu voda (MPRR, MORT, Uprava za vode, AZŽS) • Klase kvaliteta vode na web adresi www.meteo.co.me Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 www.meteo.co.me

25. Monitoring kvantitetavoda JadranskislivSlivCrnogmora Neodvojivsegmenatmonitoringavoda je pored kvaliteta i monitoring kvantitetavoda, koji se obavlja u Sektoruhidrologije / Zavodazahidrometeorologiju i seizmologiju.

26. Mreža hidroloških stanica ZHMS • Instalirane 22 stanice koje rade pod operativnim softverom HYDRAS3: U CM slivu 10 AS (planirano 20); u JDR slivu 12 AS (planirano 9 novih). • U toku je instaliranje automatskih hidroloških stanica sa obradom podataka u realnom vremenu. • MASTER PLAN za automatizaciju hidr.stanica – do 2016.

27. Podaci sa automatskih hidroloških stanica dostupni svakodnevno na sajtu ZHMS-a 11.12.'13. 7:30 vodostaj HS Ckla 180

28. Implementacija softverskog alata WISKI, za obradu hidroloških podataka

29. Hidrografska mjerenja u okviru Sektora za hidrografiju i okeanografiju • Mjerenja primarno obezbjeđuju: Batimetrijske podatke (dubina i konfiguracije vodnog dna), podatke o morskim mijenama i dinamici mora. • Zadatak: Definisanje i praćenje promjena odnosnih hidromorfoloških uslova vodnog tijela • Razni korisnici: • Ribarstvo: izbjegavanje gubitak ribolovne opreme i broda kartiranjem podvodnih prepreka; identifikovanje područja ribolova i njegovog ograničenja/zabrane, identifikacija staništa ribe • IUOP - pomorske karte za: praćenje erozije obale; zaštitu obale; praćenje kretanja zagađivača u moru. • Morski saobraćaj (bezbjednost priobalnog saobraćaja) • Ekonomija: korišćenje morskih resursa, nalazišta nafte i prirodnog gasa • Zaštita životne sredine mora (staništa, bentoski organizmi, preventiva akcidenata) • Inženjerska djelatnost: bagerisanje dna, polaganje podvodnih cjevovoda, komunikacijskih i energetskih kablova • Vojne službe (minske i protivminske mjere)

30. obalna linija 434 km • Obalna linija na moru sa ostrvima: 284 km • Obalna linija Skadarskog jezera: 150 km • površina:6 573.1 km2 • more : 6 346km2 • Skadarsko jezero: 227 km2

31. Normalizacija Skeniranje Papirna karta Rasterska karta Georeferenciranje Vektorizacija Rasterska slika Georeferencirana raster karta Georeferencirana raster karta Digitalizacija postojećih papirnih karata MarinskiGIS

32. Prva karta sa nacionalnim grbomBoka Kotorska urađena digitalizacijom

33. o Hidrografski premjer Senzori: mareograf, DGPS, ... Ostali izvori: NAVTEX i GMDSS, izvještaji, korekcije,strane pomorske karte i nautičke publikacije, međunrodni sporazumi... Postojeće papirne karte Nove papirne karte Klasične nautičke publikacije: OZP, Popis svjetala... ENC Proizvodni proces savremene Hidrografske službe Validacija podataka Prilagođavanje formata Digitalizacija MarinskiGIS OCRili manuelnoeditovanje

34. Nova oprema – Nove mogućnosti - Nove obaveze

35. Monitoring obalnog ekosistema (MEDPOL) „Zakon o zaštiti životne sredine“ (AZŽS) • Monitoring priobalnih voda • Monitoring eutrofizacije • Monitoring stanja i trenda • Biomonitoring • Monitoring sedimenta • Monitoring Hot Spots Monitoring biomarkera • Monitoring voda za marikulturu • Monitoring voda za kupanje • Monitoring tereta emisije iz kopnenih izvora • Monitoring otpadnih komunalnih voda • Monitoring unosa pritokama • Monitoring unosa zagađenja putem atmosfere

36. Prilog harmonizaciji Zakona o vodama i Okvirnoj direktivi o vodama (potreba dopune postojećeg monitoringa) • Definisanje Plana upravljanja rječnim slivovima • Harmonizacija Programa monitoringa • Kategorizacija stanica (referentne, izvještajne ...) • Karakterizacija monitoringa (nadzorni, operativni...) • Definisanje hidromorfoloških uslova • Definisanje učestanosti uzorkovanja i revizija mjernog programa • Definisanje medijuma ispitivanja (vode, sediment, bioindikatori) • Harmonizacija biološkog monitoringa (bentoski makro-beskičmenjaci) • Definisanje i mjerenje prioritetnih materija • Ocjena statusa vodnog tijela i izvještavanje u skladu sa ODV • Unapređenje kapaciteta nadležne institucije za monitoring • Implementacija nadležnosti i programa hidrografskih mjerenja u skladu sa ODV, MSFD i Zakonom o hidrografskim poslovima

37. Hvala na pažnji !!!! Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju Crne Gore Tel/fax. + 382 (0)20 655 183/197 E-mail. office@meteo.co.me www.meteo.co.me