ЦССҮТ-ийн захирал Н.Эрдэнэбаяр АУ-ны доктор

1. Донорын цус цусан бүтээгдэхүүний хангамжийг сайжруулах аюулгүй байдлыг хангах талаар ДЭМБ-ийн стратеги болон МУ-ын төрөөс баримтлах бодлого ЦССҮТ-ийн захирал Н.Эрдэнэбаяр АУ-ны доктор

2. Дэлхийд цусны хангамжийн байдлыг Хүний Хөгжлийн Индекс /ХХИ/ -ээр харуулвал

3. Хүний Хөгжлийн Индекс • Эрүүл мэндийн түвшин, хүн амын дундаж наслалт • Боловсролын түвшин, бичиг үсэг мэдэх хувь, суралцагсдын тоо • Амьдралын түвшин, 1 хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ, худалдан авах чадвараар илэрхийлэгдэнэ.

4. Хүн ам ба цусны хангамжын байдал

5. Цус бэлэглэлтийн төрлүүд

6. Цус сэлбэлтээр дамждаг халдварууд Дэлхий дахины байдлаар авч үзвэл • Ойролцоогоор 580 сая хүн цус сэлбэлтээр дамждаг халдвараар өвчилсөн байна . Үүнээс - ХДХВ 33.4 сая - Гепатитын В вирус 371.6 сая - Гепатитын С вирус 176.9 сая • ХДХВ–ийн халдвар авсан буюу ДОХ–ын халдвартай амьдарч байгаа хүмүүсийн 10% орчим нь халдвартай цус, цусны бүтээгдэхүүн сэлбүүлснээс уг халдварыг авчээ.

7. Цусны доноруудын дундах зарим халдварын тархалт

8. Цуглуулсан бүхэл цусанд ЦСДХ-ыг илрүүлэх шинжилгээ хийсэн байдал Хөгжиж буй орнууд (ХХИ бага буюу дунд зэрэг) Хөгжилтэй орнууд (ХХИ өндөр) 57% шинжилсэн 100% шинжилсэн 43% шинжилгээгүй 45 сая цус өгөлт 30 сая цус өгөлт

9. Цусны бүлэг тодорхойлох шинжилгээ • Цусны АВО бүлэг, резус бүлэг /Rh D/ болон тохироо тодорхойлох шинжилгээг дэлхийн улс орнуудын 70 гаруй хувьд нь хийж байна. • Гэвч хэд хэдэн дутагдал байна. Үүнд: - Стандартчилал байхгүй - Баримтжуулалт байхгүй -Ямар донорын цус болохыг тогтоох боломжгүй

10. Цусыг бүхлээр нь сэлбэж буй байдал /хувиар/

11. Цусны хангамжийн байдал Хүрэлцээ Дэлхий дахинд жилд 81 сая нэгж цус цуглуулж байна. Дэлхийн хүн амын 82% оршин суудаг хөгжиж буй орнуудад нийт цуглуулсан цусны 32% ногдож байна. Хөгжиж буй орнуудад 1000 хүн амд ногдож буй цусны хэмжээгээр 6 дахин бага цус цуглуулж байна. (2009 оны тоо баримт) Өндөр хөгжилтэй орнуудад дэлхийн хүн амын 17% оршин суудаг. Тэдгээрт нийт цуглуулсан цусны 60 илүү хувь ногдож байна.

12. Цусны аюулгүй байдлын талаарх ДЭМБ-ын санамж бичиг

13. I стратеги Үндэсний хэмжээний зохицуулагатай сайтар зохион байгуулагдсан цус сэлбэлтийн алба байгуулах • Цусны аюулгүй найдвартай хангамжийн талаар үндэсний бодлого боловсруулж батлуулах • Цусны талаарх бодлогыг хэрэгжүүлэх хөтөлбөртэй байх • Төр засгаас болон төрийн бус байгууллагын зүгээс хуулиар хүлээсэн үүргийг ажил хэрэг болгох • Нийгмийн эрүүл мэндийн талаар төрөөс баримтлах бодлогын хүрээнд авч үздэг болох • Цусны аюулгүй хангамжийн талаар шийдвэр гаргах түвшинд үндэсний хороо (зөвлөлтэй) болох

14. II стратеги Хүн амын эрсдэл багатай бүлэгээс сонгосон сайн дурын авлагагүй доноруудаас цус цуглуулах • Донор, аливаа мөнгө шан харамжийн төлөө бус байх • Эрсдэл багатай хүн амын дундаас элсүүлэх • Сургалт сурталчилгаа, зорилго, бодлого чиглэл тогтмол байх • Байнгын идэвхтэн донорын тоо өсч байхаар зохион байгуулах • 18-35 насныхныг өргөн оролцуулах нөхцөл боломжийг ханган зохион байгуулах

16. III стратеги Цуглуулсан цус болгонд ЦСДХ-ыг илрүүлэх шинжилгээнүүдийг хийхээс гадна цусны бүлэг тодорхойлох хувийн болон биологийн тохироог тодорхойлох шинжилгээг хийж байх. • ЭМС-ын 2010 оны 165 болон 377 тоот тушаалыг хэрэгжүүлэх • ЦЦБ-ийг захиалах, сэлбэх журам, тээвэрлэх • Аймгуудадрезус үздэг болох • Заавал тохироо үздэг болох стандартуудыг боловсруулан мөрдөх • Шинжилгээгүй цус сэлбэлтэнд тавих хяналт арга хэмжээг тодорхой болгох. Нуух биш ил тод мэдэгдэл дүгнэлт хийж засах залруулах арга хэмжээ авах

17. HBV & HCV-ийн тархалт Biggest population infected by Hepatitis B & C which are transmissible through transfusion

18. IҮ стратеги Цусны бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг үйлдвэрлэхэд үйлдвэрлэлийн зохистой практик нэвтрүүлэх • Удирдлагын аливаа оролцоог дээшлүүлэх • Цусны албаны бүхий л үйл ажиллагаанд стандарт ажиллагааны аргачлалыг боловсруулан батлаж мөрдөх • Улмаар үйлдвэрлэлийн зохистой практикийг нэвтрүүүлэх • SOP, GMP хангахад шаардагдах техник, технологын үе шаттай байнга нэвтрүүлэх сайжруулах • Үүний тулд боловсон хүчнийг бэлтгэх • Хяналтыг тогтмолжуулах

19. Ү стратеги Цусыг эмчилгээнд зохистой хэрэглэж занших (ЭМС-ийн 51 тоот тушаал) • Зохистой хэрэглээний гарын авлага, сургалтын материалаар хангах • Цусыг зохистой хэрэглээний бодлого боловсруулж мөрдөх • Хэрэглээний стандарт бий болгох • Хэрэглээнд хяналт тавих • Зохистой хэрэглээний үндсэн техник технологийн шаардлагын үндэслэлийг боловсруулж холбогдох газруудад тавих

20. Монгол улсад төрийн бодлого боловсруулах үндэслэл 1. ДЭМБ, ОУ-ын улаан загалмай, улаан хавирган сар нийгэмлэгүүдийн холбооноос гишүүн орнуудын засгийн газарт хандан улс орныхоо цусны аюулгүй, найдвартай хангамжийг сайжруулах талаар бодлого хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлэх, Цусны албанд эрх зүйн болон санхүүгийн тусламж үзүүлэх таатай орчныг бүрдүүлэх ДЭМБ–ын дэвшүүлсэн стратегийн зорилт, ашиглах зөвлөмжүүдийг удаа дараа гаргасан.

21. Монгол улсад төрийн бодлого боловсруулах үндэслэл 2. Хүн амын өвчлөл нас баралтын шалтгаанд өөрчлөлт орж, хавдар, осол гэмтэл, зүрх судасны өвчнүүд эхний байруудад орж, эхийн эндэгдэл олон улсын түвшинд хүрч буурахгүй байгаа, цусны өвчин нэмэгдэх хандлагатай байгаа зэрэг олон шалтгаанаар ЦЦБ-ний хэрэгцээ жилээс жилд улам нэмэгдэж байна. ( лейкоз, гемофили)

22. Монгол улсад төрийн бодлого боловсруулах үндэслэл 3. Хүн амын эрүүл мэндийн ерөнхий түвшин хангалтгүй, эрүүл гэгдэх хүн амын дунд В,С гепатитын вирус тээгчид, бэлгийн замаар халдварладаг өвчин буурахгүй өсөх хандлагатай байгаа зэрэг ХДХВ–ийн тархалтын гадаад дотоод эрсдэл өндөр байгаа нь цусны аюулгүй хангамжийн асуудалд зохих эрсдлийг нэмэгдүүлж байна.( орон нутагт!!!)

23. Монгол улсад төрийн бодлого боловсруулах үндэслэл 4. Донорын хууль гараад нилээд хэдэн жил болсон боловч донорын сургалт сурталчилгааны ажил хангалтгүй, энэ ажиллагааны санхүүгийн эх үүсвэр өнөөг хүртэл бүрэн шийдэгдээгүй байгаа нь хот, хөдөөд донорын байнгын хомсдолтой, энэ ажилд бүх шатны удирдлага, байгууллага, иргэд, хамт олны оролцоо хангалтгүй байна.

24. 5. Цус, цусны бүтээгдэхүүнийг нэр төрлөөр нь үйлдвэрлэх, хадгалах, шинжлэх зэрэг зориулалтын техник технологи нэн хоцрогдолтой байгаа, цус, цусны бүтээгдэхүүний зохистой хэрэглээний бодлого удирдамжгүй цусны аюулгүй байдлын талаархэмнэлгийн эмч мэргэжилтний мэдлэгхандлага хангалтгүй. Монгол улсад төрийн бодлого боловсруулах үндэслэл

25. Монгол улсад төрийн бодлого боловсруулах үндэслэл 6. Цус сэлбэлт судлалын чиглэлээр мэргэжсэн боловсон хүчин хомс, АУ-ны мэргэжилтэн бэлтгэх бүх түвшинд сургалтын хөтөлбөрүүдэд өнөөг хүртэл энэ талаар тусгагдаагүй байгаа (орон нутагт бэлтгэгдэхгүй, хавсарга байдалтай, тогтвор суурьшилгүй).

26. Монгол улсад төрийн бодлого боловсруулах үндэслэл 7. Дэлхийн цаг агаарын байдал өөрчлөгдөж гамшигт үзэгдэл олноор тохиолдож байгаа болон зарим улс бүс нутагт тогтвортой бус байдал бий болж терроризмын аюул бодитой болсон үед улсын хэмжээгээр болзошгүй гамшгийн үеийн нөөцгүй байгаа зэрэг нь энэхүү бодлогыг боловсруулах үндэслэл болсон юм.(нийслэл, аймаг өөр өөрийн төлөвлөгөөгүй)

27. Бодлогын зорилго Эмчилгээний үр дүн сайтай аюулгүй чанарын баталгаатай цус, цусан бүтээгдэхүүнээр эрүүл мэндийн байгууллагыг тасралтгүй хангах, гамшгийн үеийн хүрэлцээтэй нөөцийг улсын хэмжээнд бүрдүүлэх үйл ажиллагааны үндсэн чиглэл õэрэгжүүлэхарга замыг тодорхойлоход оршино.

28. Нийтлэг зүйл Донорын цус, цусан бүтээгдэхүүний чанар аюулгүй байдал, хангамжийн асуудал төрийн анхаарал ивээлд байна.

29. Нийтлэг зүйл Донорын цусны аюулгүй найдвартай байдал, цус цусан бүтээгдэхүүнээр хангах ажлын зохион байгуулалт, материаллаг нөхцөл бололцоо, техник, технологийн хангамж, хүний нөөцийн чадамжийг олон улсын түвшинд хүргэж 2015 он хүртэл хөгжүүлэх үйл ажиллагааг тодорхойлно.

30. Зорилт 1.ЭМ-ийн байгууллагыг аюулгүй, чанарын баталгаатай донорын цус, цусан бүтээгдэхүүнээр жигд, тэгш, хүртээмжтэй бүрэн хангана 2.Гамшгийн үед шаардагдах цус, цусан бүтээгдэхүүн найдвартай аюулгүй хүрэлцээтэй нөөцийг бүрдүүлж бэлэн байдлыг хангах 3. Донорын хөдөлгөөнийг ОУ-ын зорилгод нийцүүлэн өргөжүүлж, сургалтсурталчилгааны ажилд ЭМБ, төрийн болон ТББ, аж ахуйн нэгж, хамт олон иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх

31. Зорилт 4. Донор цус, цусан бүтээгдэхүүнийг шинжлэх, үйлдвэрлэх, хадгалах, тээвэрлэхэд Олон улсын дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлнэ 5. Цусны албаны гадаадын болон Олон улсын байгууллагуудтай хамтран ажиллахыг төрөөс дэмжинэ

32. Үйл ажиллагаа хэрэгжүүлэх арга зам • Мэргэжлийн удирдлагаар хангах ажлыг дараах чиглэлээр боловсронгуй болгох • Цус, цусан бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлыг хангах чиглэлээр төв орон нутагтаа ЭМБ-ыг мэргэжлийн удирдлагаар хангах үүргийг ЭМЯ-ны харьяа ЦССҮТ гүйцэтгэнэ • ЦССҮТ дээр цус, цусан бүтээгдэхүүний аюулгүй байдал хангамжийн талаархи мэдээллийí улсын нэгдсэн сүлжээг бий болгох

33. Үйл ажиллагаа хэрэгжүүлэх арга зам • ЭМАЭТЗТБ, МУЗН хамтран хүн амын дунд донорын хөдөлгөөнийг өрнүүлэх, сурталчилж , донорын үйлсэд идэвхтэй оролцсон иргэнийг урамшуулах ажлыг өргөжүүлэх • Донорын хөдөлгөөнийг дэмжигч аймаг, нийслэл, дүүрэг сум болон байгууллага хамт олны үүсгэл санаачлагыг төрөөс бүх талаар дэмжих

34. Үйл ажиллагаа хэрэгжүүлэх арга зам • Цусны албадад шаардлагатай бүтээгдэхүүн бэлтгэх, үйлдвэрлэх, шинжлэх, хадгалах нөхцөл, техник технологийг сайжруулахад төрөөс дэмжлэг үзүүлнэ. • Байгалийн гамшиг олныг хамарсан осол өвчин гарсан үед чанарын баталгаатай цус, цусан бүтээгдэхүүнээр найдвартай хангах хүрэлцээтэй нөөц бүрдүүлэх асуудлыг ОБАЭ төрийн захиргааны байгууллага МУЗН, ЭМАЭТЗТБ хариуцна.

35. Үйл ажиллагаа хэрэгжүүлэх арга зам • ЭМАЭТЗТБ нь ДЭМБ-ын зөвлөмжийн дагуу ЭМБ-д цус, цусан бүтээгдэхүүнийг хэрэглэх журам стандарт аргачлалыг боловсруулж мөрдүүлнэ • Донорын цус, цусан бүтээгдэхүүнийг сэлбэх ажилбарыг үе шат бүрт цус, цусан бүтээгдэхүүнийг хэрэглэх журам стандарт аргачлалыг мөрдүүлнэ • Батлагдсан стандарт аргачлалын сургалтанд цус, цусан бүтээгдэхүүн сэлбэх ажилбарт оролцох эмнэлгийн мэргэжилтнийг бүрэн хамруулах

36. Үйл ажиллагаа хэрэгжүүлэх арга зам • Цусны албанд чанарын удирдлагын тогтолцоог нэвтрүүлэх тэдгээрийг бүрэн үйл ажиллагаа бүтээгдэхүүний стандартын шинэчлэлээс Олон улсын түвшинд хүргэх замаар цус, цусан бүтээгдэхүүний чанарын баталгааг хангах • Цусны албанд ажиллах мэргэжилтнийг бэлтгэх /үйлдвэрлэлийн трансфузиологич/ давтан сургах үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх • АУ-ны чиглэлээр сургалт явуулдаг сургалтын байгууллагын төгсөлтийн өмнөх болон дараах сургалтын хөтөлбөрт цус сэлбэлт судлалын ШУ-ныг тусгах, цусны мэргэжсэн ажилтнаар хангах

37. Үйл ажиллагаа хэрэгжүүлэх арга зам Донорын цусны аюулгүй байдлыг хангах цусны бүтээгдэхүүний нэр төрлийг олшруулах талаар эрдэм шинжилгээ судалгааны ажлыг эрчимжүүлэх, цусны албанд шинэ техник технологи нэвтрүүлэх чиглэлээр гадаад орны холбогдох байгууллагатай хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх

38. Гарах үр дүн Зохион байгуулалт, материаллаг нөхцөл бололцоо, техник, технологийн хангамж, хүний нөөцийн чадамж олон улсын түвшинд хүрсэн байна.

39. Цусаа бэлэглэгч донор бүр баатрууд мөн