بررسی سند چشم انداز شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران

1. بررسی سند چشم انداز شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران مدیریت استراتژیک دکتر مسعود حجاریان گردآوری و تدوین : محمد فلاح رجبپور زارع Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013

2. تاریخچه Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013  درسال 1261 شمسي خط آهني در حدود هشت كيلومتر و بعرض 1000 ميليمتر از تهران به شهرري بوسيله مسيوبواتال فرانسوي كشيده شد كه بعدا امتياز آن به يك كمپاني بلژيكي واگذار گرديد. شركت سابق نفت نيز براي رفع حوائج خود در محوطه تاسيسات نقت جنوب اقدام باحداث راه آهني نمود كه حدود آن 165 كيلومتر و عرض آن بين خزيمه و مسجد سليمان 760 ميليمتر و درآبادان به 920 ميليمتر مي رسيد. از خصايص لكوموتيوهاي اين راه آهن آن بود كه در موقع سوختن و كار جرقه توليد نمي كردند

3. تاریخچه Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 در23 مهرماه 1306 اولين كلنگ ساختمان سراسري درتهران محل فعلي ايستگاه تهران برزمين زده شد و ازهمان وقت رسما ساختمان راه آهن از سه نقطه جنوب - مركز - شمال آغاز گرديد و براي اينكه اين امر خطير باسرمايه داخلي و بدون استمداد از بيگانگان انجام يابد و از طرفي تحمل هزينه آن براي ملت ايران طاقت فرسا نباشد، قبل از شروع بساختمان راه آهن بنابفرمان دولت وقت قانون انحصار قند و شكر و چاي را وضع و درنهم خرداد 1304 بتصويب مجلس شوراي ملي رسانيد.

4. اهمیت حمل و نقل ریلی Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 1- از دیدگاه ملی با توجه به پراکندگی جمعیت و صنایع مختلف در ایران همواره نیاز به یک شبکه حمل و نقل گسترده، کامل و منظم در کشور احساس گردیده است. به دلیل اولویتهای استراتژیک، کلیدی و مزایای نسبی حمل و نقل ریلی به جاده ای و همچنین توسعه مسیرهای جاده ای و محدودیت منابع، توسعه حمل و نقل ریلی در اولویت کاری کشور قرار گرفته است.

5. اهمیت حمل و نقل ریلی این رشد فرامنطقه ای میتواند منجر به تغییرات تجاری مثبت و ایجاد ثبات جوی در راستای توسعه حمل و نقل ریلی ایران گردد. Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 2- از دیدگاه بین المللی در چشم انداز سال 2025 راه آهنهای جهان ( از اتحادیه بین المللی راه آهن – UIC )، خاور میانه منطقه ای لجستیکی محسوب میشود، رشد اقتصادی در این منطقه بالاتر از میانگین جهانی بودهو پیش بینی میشودنرخ رشد اقتصادی خاور میانه در دهه آتی به بیش از 4/2 درصد برسد.

6. اهمیت حمل و نقل ریلی Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 3- از دیدگاه سند چشم انداز 1404 سند چشم انداز 20 ساله ایران را کشوری توسعه یافته میخواهد که دارای جایگاه اول اقتصادی، علمی و فن آوری در منطقه باشد. در این برنامه حمل 30% بار داخلی و 80% بار ترانزیت از کشور و همچنین دارابودن 25/000 کیلومتر خط ریلی و افزایش تدریجی سهم و عمر میانگین 15 سال ناوگان ریلی بر عهده شرکت رجا گذاشته شده است.

7. سند چشم انداز حمل و نقل ریلی ایران در 1404 Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 راه آهن جمهوری اسلامی ایران با توجه به چشم انداز ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری برای سال 1404 و بر اساس سیایتهای بالادستی اقدام به تدوین چشم انداز حمل و نقل ریلی ایران برای سال 1404 نموده است. ویرایش نهایی و ششم این چشم انداز مربوط به 1388/07/28 میشود.

8. سند چشم انداز حمل و نقل ریلی ایران در 1404 Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 برترين سامانه حمل و نقل ريلي منطقه با بهره گيري از فناوري هاي نوين و مشارکت حداکثري بخش غيردولتي ضمن تامين نیازمندیهای ذینفهان دارای تعامل سازنده و موثر در ارتباطات بین الملل است.

9. سند چشم انداز حمل و نقل ریلی ایران در 1404 Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 کمي : 1. دارا بودن 25000 کيلومتر خط اصلي ريلي 2. دارابودن ناوگان ريلي با متوسط عمر 15 سال 3. آزادسازي و خصوصي سازي تا حصول حداکثر 30 % سهم دولتي در جابجائي کالا و مسافر ريلي بين شهري 4. برون سپاري فعاليت هاي تصديگري امور حاکميتي شبکه ريلي .

10. سند چشم انداز حمل و نقل ریلی ایران در 1404 Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 کيفي : 1. تجهيز کل شبکه به سامانه هاي علائمي و ارتباطي پيشرفته 2. استقرار کامل نظام فن آوري اطلاعات 3. مکانيزه نمودن سامانه هاي عملياتي حمل بارو مسافر 4. استقرار سطح کيفي خدمات (ايمني، سرعت، رفاه) در حد استانداردهاي بين المللي

11. بررسی سند چشم انداز Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 1- ایمنی 2- ظرفيت و زير ساخت 3- متنوع سازي منابع درآمدي 4- کارايي انرژي

12. ایمنی Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 در سند چشم انداز حمل و نقل ریلی ایران تنها یک هدف کیفی در نظر گرفته شده است آنهم تحت عنوان: استقرار سطح کيفي خدمات (ايمني، سرعت، رفاه) در حد استانداردهاي بين المللي و تنها یک هدف کمی در برنامه توسعه چهارم نگاشته شده است: شناسايي نقاط و محورهاي حادثه خيز و سرمايه گذاري براي کاهش آنها به ميزان 50 درصد تا پايان برنامه چهارم

13. ظرفیت و زیرساخت Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 دارا بودن 25000 کيلومتر خط اصلي ريلي گسترش شبكه ريلي براي پاسخگوئي به تقاضاهاي حمل انبوه و در مسيرهاي طولاني در کشور توسعه ظرفيت شبكه و ناوگان ريلي براي پاسخگويي به تقاضاي روبه رشد دارابودن ناوگان ريلي با متوسط عمر 15 سال اما: 1- طبق سند چشم انداز بايد بايد ساليانه حدود 1000 کيلومتر ريل ساخته شود در حالیکه در حال حاضر حدود 350 کيلومتر در سال ريل ساخته شده است. 2- حدود 80% از خطوط اصلی موجود تک مسیره هستند 3- شاخص بهره وری خطوط ریلی از متوسط جهان کمتر است.

14. Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013

15. متنوع سازي منابع درآمدي Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 تامین منابع مالی برای توسعه و بهبود خدمات کیفی حمل مسافر و بار، برای همه راه آهنهای جهان امری حیاتی بشمار میرود. در سالهای اخیر عمده موانع توسعه راه آهن ایران عدم تامین منابع مالی مورد نیاز بوده است. آزادسازي و خصوصي سازي تا حصول حداکثر 30 % سهم دولتي در جابجائي کالا و مسافر ريلي بين شهري برون سپاري فعاليت هاي تصديگري براي انجام امور حاکميتي شبکه ريلي کوچك سازي سازمان درحد تكفل امور حاکميتي

16. راهکارهای پیشنهادی Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 جلب سرمايه گذاران بخش خصوصي با مكانيزم تشكيل شرکتهاي مشترك و اعطاي تسهيلات تعيين وتصويب تعرفه هاي مختلف طي دوره هاي زماني موردنياز براي فعاليت بخش خصوصي تعيين چارچو بهاي فعاليتهاي في مابين راه آهن (بخش حاکميتي) شرکتهاي تابعه دولتي و بخش خصوصي بكارگيري سامانه هاي کاهش ريسك سرمايه گذاري از طريق انواع بيمه ها و تضمين ها تهيه فهرست مديريتهاي قابل واگذاري (نظير اجاره، پيمانكاري عمومي و پيمان مديريت)، تعيين و تصويب روشها، ضوابط و قراردادهاي تيپ مربوطه تهيه فهرست مالكيتهاي قابل واگذاري (نظير اجاره به شرط تمليك، فروش تمام و يا بخشي از سهام، واگذاري اموال) و يا تهيه فهرست و مشخصات و توجيهات آامل فني اقتصادي طرحهاي قابل سرمايه گذاري واگذاري امور به پيمانكاران

17. کارایی انرژی Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 انجام محاسبه ارزشها و هزينه هاي مربوط به امور انرژي و آلودگيهاي محيط زيست و منظور نمودن آنها در امكانسنجي طرحهاي تملك دارايي هاي سرمايه اي اعمال سياستهاي مصرف بهينه منابع پايه و محيط زيست براي اجراي مديريت سبز در زمين ههاي مصرف انرژي، آب، مواد اوليه و تجهيزات (مثال کاغذ) و همچنين مواد زائد جامد بهتر است راه آهن مرجع مقایسه خود را تغییر داده و به جاي مقايسه خود با ساير شقوق حمل و نقل در داخل کشور، وضعيت خود را در اين زمينه با ساير راه آهنهاي دنيا مقايسه کرده و بر اين اساس هدف گذاري کند .

18. مـزیتـها Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 1- اتصال آسیای میانه و منطقه قفقاز به آبهای آزاد دریای عمان 2- فضای مناسب جهت ریل گذاری 3- ایمنی بیستر نسبت به سایر شیوه های حمل و نقل ساليانه 20 هزار نفر در جاده ها کشته مي شوند در حالي که در حوزه ريلي این آمار حدود 700 نفر بوده است که دلیل آن نيز بيشتر برخورد عابر به قطار بوده است. 4- امکان جابجایی بارهای حجیم 5- وجود نیروی کار مساعد و خبره 6- کارایی بیشتر انرژی در حمل و نقل ریلی نسبت به سایر شیوه های حمل و نقل

19. نقاط ضعف Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 1- کمبود خطوط ریلی مناسب و استاندارد. 2- رشد کند صنعت. طبق سند چشم انداز بايد بايد ساليانه حدود 1000 کيلومتر ريل ساخته شود در حالیکه در حال حاضرحدود 350 کيلومتر در سال ريل ساخته شده است. عدم تحقق بودجه در نظر گرفته شده برای سرمایه گذاری در بخش زیرساخت. 3- در حوزه ترانزيت شاخص ها سقوط کرده است و در حوزه بهره وري استفاده از ريل در کشور نيز از متوسط دنيا بسيار عقب هستيم. جمع جبری عملکرد حمل مسافر و بار تقسیم بر طول خطوط اصلی 4- حدود 80% از خطوط اصلی موجود تک مسیره هستند. 5- عمر بالای ناوگان ریلی. 6- دولتی بودن بخش عمده حاکمیت ریلی.

20. فرصتــها Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 1- موقعیت مناسب جغرافیایی امکان اتصال شرق آسیا به اروپا 2- سرعت بیشتر و هزینه کمتر در حمل بار نسبت به سایر شیوه های حمل و نقل 3- اشغال فضای کمتر فیزیکی ریل نسبت به جاده 4- هدفمند شدن یارانه ها و آزادسازی قیمت حاملهای انرژی 5- وجود فرصتهای مناسب سرمایه گذاری

21. تهدیدها Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 1- تحریم اقتصادی - سیاسی ایران 2- احتمال حمله توسط سایر کشورها و عدم ایجاد اطمینان کامل برای تجار 3- جایگزین شدن موقعیت لجستیکی ایران با کشورهای حوزه دریای خزر و آسیا شمالی 4- ریسک بالای سرمایه گذاری در کشور 5- امکان عدم تامین به موقع منابع مالی و بودجه مورد نیاز

22. پیشنهادات Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 1- توجه به مشتري، به عنوان يک حلقه مفقوده اساسي در سند چشم انداز حمل و نقل ريلي، به شدت جلب توجه مي کند. لازم است با اتخاذ نگاه تقاضا محور و مشتري محور برای ارتقاي کیفيت خدمات و افزايش رضايت مشتريان هدف گذاري و برنامه ريزي شود. 2- پيشنهاد ميشود ضمن اصلاح سلسله مراتب هدفها در سند چشم انداز حمل و نقل ريلي ايران، استراتژي عملياتي روشن و شفاف در هر حوزه تدوین شود . سطوح عملياتي سازمان بايد بتواند نقش و سهم خود را در تحقق چشم انداز به صورت ساده و روشن دريافت کند .

23. پیشنهادات Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 3- مطالعه وضعيت موجود و برنامه هاي توسعه ريلي کشورهاي منطقه و پيش بيني وضعيت آنان در افق چشم انداز ايران، براي دستيابي به هدف " برترين سامانه ريلي منطقه ” ضروري است. حاصل اين مطالعه بايد به صورت دقيقتر در سند ارائه شده و به عنوان یکی از مباني هدف گذاري مورد توجه قرار گيرد. 4- با توجه به بازه زماني نسبتا طولاني سند چشم انداز و تحولات سريع در تکنولوژي و مديريت حمل و نقل ريلي، پيشنهاد مي شود براي تحقيق و توسعه، جهش تکنولوژيک و استفاده از نسلهاي جديد قطار و ساير تجهيزات و زيرساختهاي ريلي، استراتژي تدوين شود.

24. پیشنهادات Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 5- با توجه به کارايي انرژي بسيار بالاي راه آهن در مقايسه با حمل و نقل جاده اي، هدفمند شدن يارانه ها و آزاد شدن قيمت حاملهاي انرژي، منجر به انتقال تقاضاي حمل و نقل از ساير شقوق به راه آهن خواهد شد و اين امر مي تواند براي راه آهن يک فرصت به شمار ايد . لازم است در سند چشم انداز حمل و نقل ريلي، نتايج و پيامدهاي هدفمند کردن يارانه ها در اين حوزه در نظر گرفته شده و براي استفاده مطلوب از اين فرصت، استراتژ يها و راهکارهاي عملياتي تدوين شود.

25. پیشنهادات Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 6- پيشنهاد مي شود رویکرد راه آهن در قبال ملاحظات کلان اقتصادي، توسعه اي و اجتماعي مانند توسعه گردشگري، توسعه اشتغال، توسعه مناطق محروم، یکپارچگي ملي و ... روشن شود. 7- همه افرادي که در ساد راهبردي سند چشم انداز عضو بوده و يا در تدوين سند همکاري کرده اند، به جز دو مورد، از درون مجموعه وزارت راه و ترابري يا خبرگان حمل و نقل ريلي در بيرون از اين وزارت بوده اند در حالي که به نظر ميرسد حل بخش قابل توجهي از مشکلاتي که در مسير توسعه راه آهن وجود دارند، نيازمند مشارکت تصميم گیران و مديران ي در بيرون اين مجموعه است.

26. پیشنهادات Iran Railway Vision - Mohammad Fallah - October 2013 8- طراحي ساز و کاري برای تامين اعتبار طرح هاي توسعه راه آهن، تسهيل مشارکت بخش خصوصي، ايجاد انگيزه در اين بخش و سهيم شدن دولت در ريسک اين سرمايه گذاري، پيشبيني و فراهم شدن زير ساختهاي قانون مورد نياز و ...، ازجمله مواردي هستند که تحقق آنها مستلزم مشارکتي موثرتر در تدوين سند چشم انداز حمل و نقل ريلي است.

27. با تشکر از توجه شما