«Να μην πηγαίνει σαν τυφλός» Η διαπολιτισμική ικανότητα του εκπαιδευτή ενηλίκων

1. «Να μην πηγαίνει σαν τυφλός»Η διαπολιτισμική ικανότητα του εκπαιδευτή ενηλίκων

2. Προκλήσεις και στόχοι • Το αίτημα για περισσότερο «ανοιχτές» ταυτότητες • Ξεπέρασμα εθνοκεντρικών – ξενοφοβικών αντιλήψεων • Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση • Μεταναστευτικά ρεύματα • ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ: άτυπος αποκλεισμός ή αφομοίωση • Η διαπολιτισμική ικανότητα ως ένας από τους άξονες ανάπτυξης του συστήματος της Σ.Ε.Κ. • Βασική ομάδα-στόχος: η πλειονοτική (διαπραγμάτευση στάσεων και πρακτικών)

3. Το σχέδιο Inter-Τie • Κουλτούρα αλληλοσεβασμού με στόχο την ανάδειξη της διαφοράς ως πηγής θετικής ανάπτυξης • Εξ αποστάσεως εκπαίδευση • Ευαισθητοποίηση: εκπαιδευτές – εκπαιδευτές εκπαιδευτών – συντελεστές κατάρτισης – διαμορφωτές πολιτικών – εκπαιδευόμενοι • Εκπαιδευτικό υλικό και πιλοτικές εφαρμογές • http://www.inegsee.gr/inter-tie/inter-intro.htm

4. Εκπαιδευτικό υλικό • Απευθύνεται σε όλους τους εκπαιδευτές ανεξαρτήτως ειδικότητας… • …είτε διδάσκουν σε εθνοπολιτισμικά μεικτές είτε σε αμιγείς ομάδες • Διάχυση του υλικού και αξιοποίηση από διαφορετικούς φορείς • Υλοποίηση σχετικών προγραμμάτων • Ανάπτυξη επιπλέον υλικού

5. Εκπαιδεύοντας το διαπολιτισμικό εκπαιδευτή • – Εσείς τι λέτε; Πιο όμορφες είναι οι κοπέλες άσπρες ή όταν έχουν μαυρίσει το καλοκαίρι; • –Τα συγκεκριμένα άτομα είναι από ασιατικές χώρες και από Αίγυπτο, από Ιράν, Λίβανο, Παλαιστίνη, είναι άτομα περίεργα… Τα άλλα είναι μια χαρά, κυρίως από Ευρώπη. • – Βλέπω ότι σ’ έναν άνθρωπο που είναι από μια ανεπτυγμένη χώρα συμπεριφέρονται διαφορετικά από ό,τι σ’ ένα παιδί που είναι από το Αφγανιστάν, το Ιράκ… O τρόπος που απαντάει ο καθηγητής σε εμένα και ο τρόπος που απαντάει σε ένα Γερμανό, καταλαβαίνω ότι έχει διαφορά. Του δίνει μεγαλύτερη σημασία αλλά εμένα μπορεί να μου πει «όχι τώρα, δεν είναι η ώρα» ή να με αντιμετωπίσει σα βλάκα, και να λέω στον εαυτό μου «τώρα γιατί ρώτησα;…» (συνέντευξη Ιρακινού εκπαιδευόμενου)

6. διαπολιτισμική ικανότητα • το σύνολο των κοινωνικών δεξιοτήτων που επιτρέπουν στα άτομα να αναγνωρίζουν και να αποδέχονται την ετερότητα • να διαχειρίζονται δημιουργικά τα διάφορα στοιχεία που συνδέονται με αυτήν • να μπορούν να λειτουργήσουν με βάση νέους πολιτισμικούς κώδικες • να αναπροσαρμόζουν προηγούμενες απόψεις και στάσεις • να αναπτύσσουν καινούριες στρατηγικές για μια λειτουργική επικοινωνία • Δεν αναφέρεται μόνο στην εθνοπολιτισμική, αλλά σε κάθε είδους διαφορετικότητα.

7. Διαπολιτισμικός εκπαιδευτής • σέβεται τα άτομα που προέρχονται από άλλους πολιτισμούς • διαθέτει ενσυναίσθηση • είναι ανοικτός σε νέα μάθηση • είναι ευέλικτος • μπορεί να διακρίνει τις δικές του προκαταλήψεις • βλέπει τη διαφορετικότητα ως ευκαιρία μάθησης • αμφισβητεί τη θεωρία του πολιτισμικού ελλείμματος • αναγνωρίζει την αντίθεση μεταξύ της διαπολιτισμικής και της αφομοιωτικής προσέγγισης

8. Αφομοιωτικές πρακτικές επενδεδυμένες με διαπολιτισμικό λεξιλόγιο • Στόχος της διαπολιτισμικής προσέγγισης – σύμφωνα με εκπαιδευτές: «να χωρέσει, να ενσωματώσει και να εξελίξει τους άλλους» • «Δηλαδή, αυτοί δεν πρέπει να αποδεχθούν την κουλτούρα μας; Μόνο εμείς να αλλάξουμε –αυτός να μην αλλάξει;» • Ο διαπολιτισμικός εκπαιδευτής αντιμετωπίζει κριτικά την πολυπολιτισμική προσέγγιση, η οποία περιορίζεται στην επιφανειακή - φολκλορική αντιμετώπιση των διαφορετικών πολιτισμών, χωρίς αλληλεπίδραση μεταξύ τους.

9. Εκπαιδευτές με περιορισμένη διαπολιτισμική ικανότητα • συνήθως δεν λαμβάνει υπόψη την πολιτισμική ποικιλία που χαρακτηρίζει την ομάδα των εκπαιδευομένων • δε συνειδητοποιεί τις πολιτισμικές αναφορές που χρησιμοποιεί κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας του και οι οποίες συχνά είναι σημαντικά διαφορετικές από εκείνες των εκπαιδευομένων • ιεραρχεί τη δική του εθνοπολιτισμική ταυτότητα ως ανώτερη των υπόλοιπων ταυτοτήτων • συχνά κάνει διακρίσεις σε βάρος των εκπαιδευομένων που προέρχονται από μη προνομιούχες ομάδες

10. Μονολιθικές – ανελαστικές ταυτότητες • Ο πολιτισμός της εσω-ομάδας της ως ένα συμπαγές σύστημα αυτονόητων αξιών • Η εθνική εσω-ομάδα ως αδιαφοροποίητη και ενιαία: («Εμείς οι Έλληνες είμαστε συσπειρωμένοι σε αυτά που πιστεύουμε») • Οι Έλληνες ως «έθνος ανάδελφο» και «φορείς ανώτερου πολιτισμού»:«Ο Νεοέλληνας αντλεί δύναμη και υπεροχή έναντι των γειτόνων του από την ιστορία της αρχαίας Ελλάδας και που βέβαια στερούνται τέτοιας ιστορίας οι γείτονές του» • «Με τους Σέρβους έχουμε πολύ καλή σχέση, με τους Βούλγαρους αρκετά. Τώρα, με τους Αλβανούς… με εκνευρίζει η νοοτροπία τους, δεν ξέρω… είναι κουτοπόνηροι»

11. Ξενοφοβικός λόγος • Όταν ήρθαν ξένοι από φτωχότερες χώρες στην Ελλάδα, αυξήθηκε ραγδαία η εγκληματικότητα (περιπτώσεις Αλβανών και Ρώσων). Εμείς σα λαός νιώσαμε περισσότερο ανασφαλείς, μένοντας στην ίδια μας τη χώρα. • Πιστεύω ότι η στάση των κρατικών αρχών θα έπρεπε να είναι πιο σκληρή απέναντι στους ξένους για να αισθανθούμε περισσότερο ασφαλείς εμείς οι Έλληνες.

12. συνέπειες • Απόρριψη του πολιτισμού των «άλλων»: • Αισθήματα ανεπάρκειας • Δυσπιστία • Μείωση της επίδοσης • Διαρροή • Αντιπαράθεση • Άρα, η διαπολιτισμική ικανότητα ως μια αναγκαία και επίπονη διαδικασία ανάπτυξης που απαιτεί μια συστηματική, μακροχρόνια και βαθιά εκπαίδευση

13. Πολιτισμικές παραδοχές και μοντέλο εκπαίδευσης • Το μοντέλο διδασκαλίας, ο ρόλος και οι τεχνικές που υιοθετούν οι εκπαιδευτές δεν είναι ανεξάρτητα από τις πολιτισμικές παραδοχές τους. • Η κυριαρχία προκαταλήψεων και στερεοτύπων και η υιοθέτηση του μοντέλου του ελλείμματος για ορισμένες κατηγορίες εκπαιδευομένων συμβαδίζει με την υιοθέτηση ενός παραδοσιακού-μετωπικού μοντέλου διδασκαλίας, δυσχεραίνοντας την επικοινωνία • Αντίθετα, οι εκπαιδευτές με περισσότερο ανεπτυγμένη διαπολιτισμική ικανότητα: • αποδέχονται σε μεγαλύτερο βαθμό και ενισχύουν την ενηλικιότητα των εκπαιδευομένων • δείχνουν πραγματικό ενδιαφέρον για το «διαφορετικό», το εντάσσουν στη μαθησιακή διεργασία • ενισχύουν την αλληλεπίδραση μέσα από την ανάσυρση εμπειριών και βιωμάτων

14. Εκπαιδευτική μεθοδολογία • Έντονη βιωματική διάσταση – προσανατολισμός στις στάσεις • Κριτική προσέγγιση πραγματικών εμπειριών • Αξιολόγηση εμπειριών και βιωμάτων • Αυτοπαρατήρηση – ενδοσκόπηση • Το 71,4% των συμμετεχόντων στην πιλοτική εφαρμογή φέρεται να αισθάνθηκε φορέας ορισμένων στερεοτύπων και προκαταλήψεων σε σχέση με τους «άλλους» • Το σύνολο των εκπαιδευομένων δηλώνει ότι οδηγήθηκε κατά τη διάρκεια του προγράμματος, και ιδιαίτερα μέσα από τις ασκήσεις και τις εργασίες, να επανεξετάσει προηγούμενες στάσεις και πρακτικές του

15. Κριτικός στοχασμός – μετασχηματίζουσα μάθηση • Ο εκπαιδευτής που θέλουμε πρέπει να είναι ζωντανός, να μην πηγαίνει σαν τυφλός στο δρόμο, μόνο μπροστά. Να μπορεί να κοιτάξει, να στρίψει, να γυρίσει πίσω… Αν πηγαίνει μόνο με βάση τις πινακίδες, τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται, αυτός είναι ρομπότ… εμείς είμαστε ζωντανοί και θέλουμε ένα ζωντανό άνθρωπο… • Μεγαλύτερη – περισσότερο ορατή– η αποτελεσματικότητα στο επίπεδο των γνώσεων και των δεξιοτήτων

16. Στάσεις… • αισθήματα ανωτερότητας για την εθνική εσωομάδα • στάσεις αμηχανίας ή και φόβου απέναντι στην διαφορετικότητα – «αυτοεκπληρούμενη προφητεία» • αντιφάσεις που δηλώνουν έλλειμμα κριτικής πολιτισμικής συνειδητοποίησης και ταλάντευση ανάμεσα στην επίγνωση του «πολιτικά ορθού» και στην αμφιθυμία που ορισμένα θέματα συνεχίζουν να προξενούν • επισφαλείς «ρωγμές» στις στάσεις της λιγότερο ανεκτικής ομάδας • εδραίωση των στάσεων της περισσότερο ευαισθητοποιημένης ομάδας

17. Άξονες • Βιωματικές δραστηριότητες με αφορμή πραγματικές εμπειρίες διαχείρισης της διαφοράς • Στο επίκεντρο ο καταρτιζόμενος και οι εμπειρίες του • Αυτοπαρατήρηση – αναστοχασμός – επαναδιαπραγμάτευση • Ανάλυση σημαντικών περιστατικών – όχι κατάλογοι δεοντολογίας • Η διαπολιτισμική ικανότητα και οι αρχές της εκπαίδευσης ενηλίκων ως συγκοινωνούντα δοχεία – ο διαπολιτισμικός εκπαιδευτής πιο κοντά στον «ιδανικό» εκπαιδευτή ενηλίκων (αξιοποίηση βιωμάτων, ενεργητική επικοινωνία, ευελιξία, σεβασμός, ισότιμη διαπραγμάτευση)

18. προτάσεις • Προτάσεις πολιτικής και η συνεργασία με το Ε.ΚΕ.ΠΙΣ. • Διάχυση • Νέο προφίλ του εκπαιδευτή ενηλίκων • Ανάγκη οριζόντιας διάχυσης της προβληματικής της διαπολιτισμικότητας • Ειδικά σεμινάρια για εκπαιδευτές εκπαιδευτών ή / και εμπλουτισμός των υπαρχόντων με τη διαπολιτισμική διάσταση • Υπομητρώο και πιστοποίηση