Acil Sağlık Hizmetleri Şube Müdürlüğü

1. Acil Sağlık Hizmetleri Şube Müdürlüğü EĞİTİM BİRİMİ

2. ENFEKSİYONLAR, KORUNMA, BİLDİRİM

3. Dersin Amacı • Enfeksiyon hastalıklarını tanımak • Enfeksiyon hastalıklarından korunma yollarını bilmek • Bildirimi zorunlu olan hastalıkları hatırlamak ve gerektiğinde bildiriminin yapılmasını sağlamak

4. Tanımlar-1 • Bulaşıcı hastalık: Bir canlıdan diğerine bulaşabilen hastalıklardır. • Mikroorganizma: Doğal olarak her yerde bulunabilen, tek hücreli, karmaşık enzim yapısı olan mikroskobik canlılardır. • Normal flora: İnsan vücudunda bulunan ve yer değiştirmedikçe hastalık yapmayan mikroorganizmalar topluluğu.

5. Tanımlar-2 • Patojen  mikroorganizma (enfeksiyon  etkeni ):İnsan  vücudunda (ya da hayvanda, bitkide) istenmeyen etki ( hastalık ) oluşturan; virüs, bakteri, parazit, mantar olarak adlandırılan mikroorganizmalardır. • Enfeksiyon:Mikroorganizmaların insan vücuduna girdikten sonra, üreyip çoğalarak, istenmeyen belirtiler ve/veya hastalıklar oluşturmasıdır.

6. Tanımlar-3 • Enfeksiyon  zinciri: Enfeksiyon oluşturabilmesi için, mikroorganizmanın tamamlaması gereken  aşamalardır. • Bulaşma  yolları: Enfeksiyon etkeninin yayıldığı yollardır. • İnkübasyon (kuluçka) süresi: Enfeksiyon etkeninin konakçıya girdikten sonra, hastalık belirtilerinin ortaya çıkması arasında geçen  süredir.

7. Tanımlar-4 • Kontaminasyon: Enfeksiyon etkeninin hastanın vücudunda, giysilerde, su veya yiyeceklerde bulunmasıdır. • Virülans: Mikroorganizmanın hastalık oluş- turabilme yeteneği. Bazı mikroorganizmalar çok virülandır. Örneğin, Hepatit B virüsü (HBV) yüzeylerin üzerinde haftalarca canlı kalabilir ve kişiye bulaştıklarında az miktarda  bile hastalık oluşturabilir. Oysa AİDS etkeni olan HIV, ışık ve havada kısa bir süre kaldığında ölür. HBV , HIV’ e göre  40 kat daha bulaşıcıdır.

8. Tanımlar-5 • Enfeksiyon  kaynağı (rezervuar) : Mikroorganizmaların  doğal olarak yaşayıp çoğaldıkları ortamdır: insan, hayvan veya cansız nesneler (su, toprak vb.). • Çıkış  kapısı: Mikroorganizmaların enfeksiyon kaynağından ayrıldıkları yerlerdir. İnsanlarda; solunum sistemi, boşaltım sistemi, sindirim sistemi  ve deri bütünlüğünün bozulduğu yerlerdir. Örnek: balgam, tükürük, kan, idrar, dışkı, meni, vajen sekresyonu, gözyaşı vs. aracılığı ile bu kapılardan çıkarlar.

9. Tanımlar-6 • Giriş kapısı: Mikroorganizmaların vücuda girdiği yerlerdir. Genellikle giriş kapısı ile çıkış kapısı aynıdır: ağız, burun, kulak, göz, kan damarları, hasar görmüş deri ( sağlam deriden mikroorganizma giremez) vb. • Konakçı: Mikroorganizmayı vücudunun üzerinde veya içinde barındıran insana ( veya hayvana, bitkiye) denir. Özellikle vücut direnci azalmış; kronik hastalığı olma (kronik böbrek, kalp hastalığı, KOAH, kanser vs. gibi), dengesiz beslenme, aşırı yorgunluk, alkol ve sigara bağımlılığı, bağışıklık sisteminin yetersiz olması durumunda kişiler, mikroorganizmalar için uygun konakçıdırlar.

10. ENFEKSİYON ZİNCİRİ-1

11. ENFEKSİYON ZİNCİRİ-2 Enfeksiyon zincirini oluşturan altı halkadan biri  engellendiği takdirde enfeksiyon oluşamaz. Bu  zinciri  iyi  bilir  ve gerekli önlemler alınırsa, bulaşıcı hastalıklardan korunmak  mümkündür.

12. ENFEKSİYON ZİNCİRİ-3 • Enfeksiyon  etkeni: Bakteri, virüs, mantar, parazit şeklinde isimlendirilen, patojen mikroorganizma(lar)dır. Enfeksiyon etkeninin hastalık oluşturma potansiyeli, şu koşullara bağlıdır: •      Mikroorganizmanın  sayısına  •      Mikroorganizmanın  virülansına •      Bireyin vücut  direncine

13. ENFEKSİYON ZİNCİRİ-4 DOZ  x  VİRÜLANS ENFEKSİYON = KONAK  DİRENCİ DOZ:Mikroorganizmanın hastalık oluşturabilmesi için gereken sayısal yeterliliğidir. Bazıları çok az miktarlarda hastalık oluşturabilirken diğerleri fazla sayıda hastalık oluşturabilmektedirler. Genel kural : sayı arttıkça hastalanma olasılığı da  artar.

14. Bulaşma yolları-1 Mikroorganizmalar bir yerden bir yere çeşitli yollarla taşınırlar. Bu yollar: KONTAMİNE SU VE BESİNLER olabileceği gibi kontamine eşyalar da olabilir; makas, tarak, şapka, giysi  vb. HAVA YOLU İLE BULAŞMA:  Uzun süre açıkta canlı kalabilen mikroorganizmalar  hava, toz veya damlacıkla duyarlı konakçıya ulaşabilirler. Damlacıkla yayılma; öksürme-aksırma, tükürük, balgam, burun, gözyaşı sıvılarının damlacıklar halinde yayılmasıdır. TBC (tüberküloz), grip, soğuk algınlığı, çocuk hastalıklarının çoğunluğu bu yolla yayılmaktadır.

15. Bulaşma yolları-2 Vektör: Sinek, bit, kene, fare vd bazı hay- vanlar, bazı hastalıkları taşırlar bunlara vektör denir. Örneğin, sıtma mikrobu  anofel adı verilen dişi sivrisinekte gelişimini tamam- layarak, sineğin insanı sokmasıyla insana geçerek hastalık yapar. İnsanda hastalığın ortaya çıkabilmesi için sıtma mikrobunun mutlaka sivrisineğin vücudunda bir süre kala- rak gelişim aşamasını tamamlaması gerekir. O nedenle insandan insana bulaşmaz.

16. Bulaşma yolları-3 Portör (taşıyıcı) : Bir insan veya hayvan, bir mikroorganizmayı vücudunda taşıdığı halde, kendisinde hastalık belirtisi görülmezken diğer insanlara bulaştırabiliyorsa bu kişilere portör denilmektedir. En sık görülen, Hepatit A virüsü (HAV) taşıyıcılarıdır. Bu kişiler  besin endüstrisinde kesinlikle çalışmamalıdır. Virüsler ve bakteriler, çok kolay bulaşabilirlerken; parazitler ve mantarların bulaşması daha zordur.

17. BULAŞICI HASTALIKLARDAN KORUNMA-1 Hastane öncesi acil bakım personelinin bulaşıcı hastalıkların yayılma yollarını ve özelliklerini çok iyi bilmeli, enfeksiyon zincirinin kırılmasında, sorumluluğunuz çok  fazladır. Hastalıkların bulaşmasını önlemek üzere, solunum yolu izolasyonu, ambulansın temizlenmesi, kan yolu ile bulaşmanın önlenmesi sizin temel uygulamalarınız kapsamındadır.

18. BULAŞICI HASTALIKLARDAN KORUNMA-2 Bulaşıcı hastalıklardan korunma yolları: • . Vücudun mikroplara karşı direncini arttırma. 2. Enfeksiyon kontrolü önlemleri.

19. BULAŞICI HASTALIKLARDAN KORUNMA-3

20. BULAŞICI HASTALIKLARDAN KORUNMA-4 ENFEKSİYON  KONTROLÜ  ÖNLEMLERİ • EL  YIKAMAK: Normal sabunla köpürterek ve ovarak el yıkamak, en iyi temizlik yöntemidir. Ambulansta mümkünse sıvı sabun kullanılmalıdır. • Başkaları ile özel eşyalar (tarak, jilet, diş fırçası, şapka, iç çamaşırı, yatak takımları vd.) paylaşılmamalıdır.

21. BULAŞICI HASTALIKLARDAN KORUNMA-5 ENFEKSİYON  KONTROLÜ  ÖNLEMLERİ • Gerektiğinde izolasyon(ayırma, karantina) uygulanmalıdır. Solunum yolu ile bulaşan hastalık ( örnek: Tbc) varsa, hastaya maske takılmalıdır. • Risk altındaki kişiler aşılanmalıdır. Hepatit B(HBV) taşıyıcı  kişinin eşi HBV’ ye karşı aşılanması önerilmektedir. Özellikle sağlık personeli, bayansa ve geçirmemişse kızamıkçık aşısını, erkekse ve geçirmemişse kabakulak aşısını  yaptırması önerilmektedir.

22. BULAŞICI HASTALIKLARDAN KORUNMA-6 ENFEKSİYON  KONTROLÜ  ÖNLEMLERİ • Başkalarının (özellikle hastanın) kan, tükürük, idrar, dışkı gibi atıkları ile doğrudan temas etmemeye özen gösterilmeli, temas edilecekse eldiven giyilmelidir. • Mikroorganizmalar, çoğalmak için nemli ve kirli ortamları tercih ederler. O nedenle, ortamı hiçbir zaman nemli ve kirli bırakmayın.

23. UNUTMAYIN ! KURU  VE  TEMİZ  YERDE  MİKROP ASLA  BARINAMAZ !

24. Ambulansta koruyucu malzemeler

25. Ambulansta özel durumlardakoruyucu malzemeler

26. BİLDİRİMİ ZORUNLU HASTALIKLAR Bulaşıcı hastalıklarla karşılaşıldığında ya da bulaşıcı hastalıktan kuşku duyulduğunda; en yakın sağlık örgütüne bildirimde bulunulması tüm yurttaşlara yasa ile verilmiş bir görevdir. 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu’nun (UHK) 58, 60, 61, 62 maddelerine göre, serbest çalışan hekimler, hastane baş- hekimleri, diş hekimi, eczacı, ebe, hemşire, sağlık memuru, diğer sağlık çalışanları, hastalık bildirimi yapmakla ödevlendirilmiştir.

27. BİLDİRİMİ ZORUNLU HASTALIKLAR 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu’nun (UHK) 58, 60, 61, 62 maddelerine göre, köy ihtiyar (seçilmiş) heyeti, otel, hapishane ve fabrika müdürleri, apartman kapıcıları, ölü yıkayıcılar, tabutlayıcılar, kaptanlar, mesleği gereği hasta ile ilişkisi olanlar vb birçok yönetici ve sorumlu hastalık bildirimi yapmakla ödevlendirilmiştir.

28. BİLDİRİMİ ZORUNLU HASTALIKLAR Bildirimin amacı, bulaşıcı hastalık konusunda ilgilileri uyarmak ve önlem alınmasını sağlamaktır. İlk bildirim genellikle yörenin en yetkili sağlık kuruluşu olan Aile Sağlığı Merkezi’ne yapılır. Sağlık Grup Başkanlığı (İlçe Sağlık. Müdürlüğü) İl Sağlık Müdürlüğü Sağlık Bakanlığı

29. Uluslararası bildirimi  zorunlu  olan hastalıklar 1. Kolera - Vibrio cholera. İnfeksiyon, infekte olmuş kişilerin kusmuklarıyla veya dışkılarıyla dolaylı veya dolaysız yoldan kirlenmiş su ve besinlerin tüketilmesi ile meydana gelir. Sadece insanları etkiler, konak bir hayvan ya da vektör bulunmamaktadır. Akut bir bağırsak hastalığıdır. 2. Veba - Yersinia pestis, pireler veya kemiriciler ile ısırılma sonrasında ateş ve bölgesel lenf nodlarında şişlikler (bubo) şeklinde görülür, pnömoni formu nadir görülüyor. 3. Sarı Humma (yangı) - Flavivirüs cinsine ait bir arbovirüs. Sineklerin ısırıklarıyla bulaşır. Ateş, kas ağrısı, baş ağrısı, titreme, iştahsızlık, mide bulantısı ve/veya kusma ve sıklıkla kalp atışında yavaşlama görülür.

30. Ulusal bildirimi zorunlu olan hastalıklar-1 4. Tifüs (bitle geçen, epidemik)   5. Tekrarlayan Yangı (bitle geçen)  6. Dizanteri (amipli) 7. Tifo 8. Gıda zehirlenmeleri  9. Viral Hepatitis A ve B 10. Kancalı kurt 11. Difteri 12. Kızıl ve Streptokok Anjini 13. Meningoensefalomyelitler 14. Lepra 15. Kuduz

31. Ulusal bildirimi zorunlu olan hastalıklar-1 16. Filariazis 17. Bilhariazis(şistozomyazis) 18. Şarbon 19. Ruam 20. Creutzfeldt – Jakob 21. Tifüs (pireyle geçen, endemik) 22. Tekrarlayan Yangı (keneyle geçen) 23. Dizanteri (basilli) 24. Paratifo

32. Ulusal bildirimi zorunlu olan hastalıklar-2 25. Gastroenteritler 26. Poliomyelitis (paralitik) 27. Boğmaca 28. Kızamık  29. Menenjit, Meningokoksik 30. Lohusalık Yangısı (Puerperal Enfeksiyon)  31. Tetanoz 32. Isırık, (kuşkulu hayvan tarafından) 33. Kala – Azar  34. Leptospirozis  35. Brusellozis  36. AİDS (HIV) 

33. Bildirimi Ulusal, resmi yazıyla yapılanlar 37. Tüberküloz 38. Sıtma  39. Trahom

34. Bildirimi  Ulusal, gizli yazıyla yapılan  40. Sifilis Hekim dışı sağlık personeli sadece şüphelendiği veya hasta tarafından dile getirilen bulaşıcı hastalığı çağrı raporuna yazmak ve hastanedeki ekibi bilgilendirmekle sorumludur.

35. SONUÇ • Enfeksiyon hastalıklarını ve enfeksiyon zincirini bilmeliyiz • Bulaşı önlemek için enfeksiyon zincirini kırmalıyız • Enfeksiyonlardan korunma kurallarını bilip uygulamalıyız • Bildirimi zorunlu olan hastalıkları bilmeli ve gerekli bildirimleri yapmalıyız

36. DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER…