Personen met een verstandelijke handicap: nieuwe tendensen, emancipatie en empowerment

1. Personen met een verstandelijke handicap: nieuwe tendensen, emancipatie en empowerment Wouter Vanderplasschen Vakgroep Orthopedagogiek

2. Situering en probleemstelling • Historische context (caritasgedachte + overheidssteun + solidariteitsgedachte) • Evoluties: specialisatie, professionalisering; ook ‘onteigening’, niet betrokken, vooral professionelen die beslissen: verdinging

3. De aanklacht: verdinging • Probleemstelling: situatieschets in instelling • Mens dreigt soms vergeten te worden: niets gevraagd, niet geluisterd, • tot ding worden van mensen: redenen • geen besef • nadruk op lichamelijke verzorging • nood aan structuur • verzorging • al jaren zo, te weinig personeel, accomodatie niet aangepast • Het kan ook anders, maar toch • Gelijkwaardigheid (mensbeeld), niet enkel verzorgen

4. Andere benadering • Clienten niet langer als groepswezen • op zoek gaan naar dingen die ze goed kunnen • cliënten kunnen dingen uitproberen • fouten maken • nood aan goede observatie voor het handelen: beeldvorming, planning, handelen, evaluatie, bijsturen

5. Tegengif voor verdinging • Roep om anders te gaan werken: overheid • Professionaliteit: bewust, systematisch, procesmatig, efficiëntie, effectiviteit • Ouders, self-advocacy-bewegingen • zelf kwaliteit van leven bepalen, niet los van hun roots, lid van de maatschappij, participeren

6. Emancipatie en empowerment • Emancipatie: proces van vrijmaking van personen of groepen uit een toestand van afhankelijkheid, opheffen van beperkende maatregelen en het verkrijgen van gelijke rechten • Oorzaken: lichamelijke afhankelijkheid, weerstand van ouders, houding van professionelen, onverdraagzame maatschappij, geen zelforganisatie • Naar een nieuwe visie: empowerment

7. Empowerment • Empower: verlenen van macht of kracht • kracht: geven van ondersteuning aan mensen met beperkingen zodat ze controle krijgen over eigen leven • macht: machtsverhoudingen in de hulpverleningsrelatie: onteigenen; herverdelen van macht naar personen met een handicap en hun families • 3R’s: Rights, Responsabilities, Risks • op niveau van persoonlijk + sociaal leven, maar ook op politiek niveau • transparantie, toegankelijkheid, ondersteuning

8. Nieuwe theorievorming • Vier verschillende benaderingen handicap • individuele pathologie: primaire preventie, positivisme, beperkingen, gericht op individu • biomedische benadering: biologische oorzaak • functionele benadering: zoeken naar middelen, technieken om hen te ondersteunen bij aanpassing aan omgeving: sociale wenselijkheid • sociale pathologie: sociale structuren, interactie met omgeving • omgevingsdiscours: toegankelijkheid • rechtendiscours: organisatie van de samenleving, belemmerende factoren in maatschappij

9. Disability Studies • mensenrechten, inclusie, minderheidsgroep • multidisciplinair model: complexe sociale constructie • verschillende doelgroepen • structurele problemen aankaarten • perspectieven van personen met een handicap onder de aandacht brengen • afwijzen: stoornis, beperking, handicap (te individueel + medicaliseren + geen inbreng) • Onderscheid individueel en sociaal model (cf. Tabel) • Recht op gelijke kansen: zelfdeterminatie, sociale oorzaken, collectieve verantwoordelijkheid

10. AAMR • Nieuwe definitie van verstandelijke handicap: huidige manier van functioneren met substantiële beperkingen • significant benedengemiddeld intellectueel functioneren • beperkingen op twee of meer van volgende gebieden van adaptief gedrag: communicatie, zelfzorg, wonen, sociale vaardigheden, gebruik van diensten, zelfbepaling, gezondheid, veiligheid, schoolse vaardigheden, vrije tijd en werk • voor de leeftijd van 18 jaar

11. Wijzigingen met vroegere definitie • Huidig functioneren: toestand, geen persoonskenmerk • Adaptief gedrag: 10 velden • Individu met mogelijkheden en beperkingen gezien in de omgeving waarin hij functioneert: • mogelijkheden: intelligentie, adaptief gedrag • omgeving: thuis, werk/school, omgeving • functioneren (+ ondersteuning) • Naast IQ nog 3 andere dimensies: intellectueel functioneren en adaptief gedrag; emotioneel en psychisch functioneren; lichamelijke conditie + etiologie; omgeving • Persoonlijk plan: kwaliteit van leven + participatie • Traditionele visie: geen fundamentele veranderingen

12. Nieuw paradigma • Burgerschapsparadigma ipv normalisatie • fysiek-structurele veranderingen • nog steeds instellingsgericht denken • geen handelingsbekwaamheid • zoeken naar juiste ondersteuning niet enkel werk • wegwerken van het abnormale • Burgerschapsparadigma: • primaat vd samenleving: in de maatschappij • keuze en controle: kansen bieden • ondersteuning: • kwaliteit van bestaan: zelf vorm en inhoud geven aan bestaan onder gewone leefomstandigheden en volgens gewone leefpatronen.

13. Nieuwe normativiteit • ‘Belonging’ • ‘Quality of life’ • Inclusie • Zelf aan het woord kunnen komen • mensenrechten • Mogelijkheden en competenties • Omgeving • ondersteuning

14. Nieuwe methodieken • Persoonlijke toekomstplanning • Levensverhalen en biografische notities • Inclusief onderwijs • Self-advocacy voor personen met een verstandelijke handicap • Coöperatief wetenschappelijk onderzoek