انتقال تکنولوژی با رویکرد مهندسی معکوس

1. انتقال تکنولوژی با رویکرد مهندسی معکوس استاد محترم : دکتر رضا رادفر گرد آورنده : هادی رستمی دانشجوي كارشناسي ارشد مديريت اجرايي اردیبهشت 93

2. مقدمه اگر سابقه صنعت و چگونگی رشد آن در کشورهای جنوب شرقی آسیا را مورد مطالعه قرار دهیم به این مطلب خواهیم رسید که در کمتر مواردی این کشورها دارای ابداعات فن آوری بوده اند و تقریبا در تمامی موارد کشورهای غربی آمریکا و اروپا پیشرو بوده اند. پس چه عاملی باعث این رشد شگفت آور و فنی در کشورهای خاور دور گردیده است؟ بی شک شناخت محصول و درک عوامل موثر در مشخصه های آن، اولین پیش نیاز بهبود کیفیت و نوآوری است که لازمه آن درک مهندسی از مبانی عملکردی قطعه است.

3. مقدمه در تمامی مطالب فوق رد پای یک شگرد خاص و بسیار مفید به چشم می خورد که مهندسی معکوس (Reverse Engineering ) نام دارد. مهندسی معکوس روشی آگاهانه برای دستیابی به فنآوری حاضر و محصولات موجود است. در این روش متخصصین رشته ها ی مختلف علوم پایه و کاربردی از قبیل مکانیک ، فیزیک و اپتیک ، مکاترونیک، شیمی پلیمر، متالورژی، الکترونیک و… جهت شناخت کامل نحوه عملکرد یک محصول که الگوی فن آوری مذکور می باشد، گروه های تخصصی را ایجاد می کنند و با تجهیزات پیشرفته و دستگاههای دقیق آزمایشگاهی به همراه سازماندهی مناسب تشکیلات تحقیقاتی و توسعه (R&D) سعی در بدست آوردن مدارک و نقشه های طراحی محصول فوق دارند تا پس از مراحل نمونه سازی Prototyping) )و در صورت لزوم ساخت نیمه صنعتی(Pilot Plant ) تولید محصول را طبق استاندارد فنی محصول الگو آغاز کنند.همانگونه که اشاره شد، استفاده از روش مهندسی معکوس برای کشورهای در حال توسعه روش بسیار مناسبی جهت دسترسی به فن آوری، رشد و توسعه آن می باشد.

4. مقدمه این کشورها که در موارد بسیاری از فن آوری ها در سطح پایینی قرار دارند ، در کنار روش ها و سیاست های دریافت دانش فنی، مهندسی معکوس را مناسب ترین روش دسترسی به فن آوری تشخیص داده و سعی می کنند با استفاده از روش مهندسی معکوس، اطلاعات و دانش فنی محصولات موجود، مکانیزم عمل کرد و هزاران اطلاعات مهم دیگر را بازیابی کرده و در کنار آن با روش های مهندسی مستقیم Forward Engineering) )و روش های ساخت قطعات، و استفاده از تجهیزات و تسترهای خط مونتاژ و ساخت مانند قالب ها، گیج و فیکسچرها و دستگاههای کنترل، نسبت به ایجاد کارخانه ای پیشرفته و مجهز جهت تولید محصولات فوق اقدام نمایند.

5. تعاریف مهندسی معکوس • فرآیند کشف اصول تکنولوژیکی یک دستگاه، شیئ یا یک سیستم می‌باشد که از طریق تجزیه و تحلیل ساختار و عملکرد آن حاصل می‌شود. • مهندسی معكوس روشی آگاهانه برای دستیابی به فن آوری حاضر و محصولات موجوداست. مهندسی معكوس حتی توسط سازندگان اصلی نیز ممكن است به كار گرفته شود . • مهندسی معکوس ، به روندی گفته می شود که برای استخراج دانش طراحی از هر ساخته دست بشر استفاده می شود. • بدست آوردن مدارک و نقشه های طراحی محصول برای ساخت و تولید آن طبق مشخصات و استانداردهای فنی محصول الگو • تعریف جامع مهندسی معکوس مهندسی معکوس با بررسی و تجزیه و تحلیل فناوری به کار رفته در یک محصول تولید و عرضه شده به نوعی به ساختار آن پی برده و امکان تولید مشابه آن و حتی افزودن ویژگیهای مثبتی به آن محصول ، توسط محققین و پژوهشگران فراهم می شود.

6. مهندسی معکوس

7. برای مثال هنگامیکه یک خودرو به بازار می آید رقیبان آن شرکت تولیدی ، مدلی از خودرو را تهیه کرده و آن را جداسازی میکنند (Disassembling) تا طرز کار و چگونگی ساخت آن را ببینند و از تکنیک های آن در تولیدات خود استفاده کنند؛ یا در مهندسی عمران (راه و ساختمان) از طرح، سازه و اجرای پل ها و ساختمان های قدیمی که هنوز پابرجا باقی مانده اند کپی گرفته می شود و در مورد چگونگی ساخت آنها ، مواد اولیه استفاده شده و دلایل سالم ماندن آن تحقیق می شود تا در طرح های خود برای استحکام بیشتر استفاده کنند.در بعضی موارد طراحان، شکلی از ایده هایشان را با استفاده از گچ ، سفال و ... نشان می دهند (ساخت ماکت) که نیازی به اندازه گیری دقیق ندارد؛ این در حالی است که مدل کامپیوتریCAD) ) نیاز به اندازه گیری دقیق قسمت های مختلف دارد و تا زمانی که این اندازه ها دقیق نباشند وارد کردن آن در CAD بسیار دشوار و حتی ناممکن است؛ زیرا هیچ تضمینی وجود ندارد که مدل ارائه شده در CAD ومدل های ساخته شده بعدی با مدل اولیه مطابقت داشته باشند. مهندسی معکوس راه حلی برای این مشکل دارد :

8. از نطر مهندسی معکوس در این حالت مدل فیزیکی یک منبع اطلاعاتی مناسب برای مدل CAD است. در این حالت با استفاده از ابعاد سه بعدی و اسکنرهای لیزری و سطح نگارها با در نظر گرفتن ابعاد فیزیکی، جنس ماده تشکیل دهنده و دیگر جنبه ها یک مدل و الگوی پارامتری بدست می آید؛ سپس این مدل به CAD فرستاده می شود و تغییرات نهایی روی آن انجام می شود و سپس به دستگاه های برش و تولید (CAM) فرستاده می شود که CAM این قسمت فیزیکی را تولید می نماید .پس می توان گفت که مهندسی معکوس با کالا آغاز می شود و به فرایند طراحی می رسد و این دقیقا مخالف مسیر روش تولید PSD (Product Definition Statement) است و به همین علت آن را مهندسی معکوس نامیده اند. به وسیله این روش بیشترین اطلاعات ممکن درباره ایده های مختلف طراحی که برای تولید یک کالا استفاده می شود بدست می آید. بدین وسیله هم می توان کالا را دوباره تولید کرد و هم می توان از ایده های مفید آن برای تولید کالایی جدید بهره برد. همین امر باعث شده که مهندسی معکوس به یکی از شاخه های مهم مهندسی تبدیل گردد و همواره نگاه ها به سوی تولیدات وارد شده به بازار جلب شود .

9. پس مهندسی معکوس برای بازیابی و تشخیص اجزای متشکله یک محصول بویژه در صورت عدم دسترسی به طراحی اولیه کاربرد داشته و برای نگهداری، گسترش و توسعه امکانات موجود و مهندسی مجددRe-Engineering) ) مورداستفاده قرار می گیرد.این روش، روش پذیرفته ای برای کشورهای درحال توسعه به شمار می رود. در این فرایند ابتدا میزان کمبود اطلاعات فنی برای پشتیبانی از تولید یک محصول معین می شود. سپس با انجام یک کار تیمی منسجم، متشکل از متخصصان و محققان رشته های مختلف علوم پایه به همراه مدیریت و سازماندهی مناسب تشکیلات تحقیقاتی و توسعه ای(R&D )سعی می شود مدارک و نقشه های خاص طراحی محصول به دست آید. با درنظر گرفتن مشخصات، هدف و شرایط طراحی محصول، استانداردهای ملی و رایج و همچنین پوشش دادن نقاط مجهول و ناشناخته سعی می شود مراحل نمونه سازی و نیمه صنعتی و در صورت لزوم ساخت و تولید محصول، انجام گردد.

10. کاربرد مهندسی معکوس در کشورهای پیشرفته و کشورهای در حال توسعه • کشورهای صنعتی: • مهندسی معکوس در مورد قطعات به منظور باز تولید اطلاعات فنی و ساخت قطعاتی که تولیدکنندگان اولیه آنها دیگر موجود نمی باشند. • حفظ وضعيت رقابتي و رفع نواقص محصولات. مثال: مهندسي معكوس توسط شركت "جنرال موتور" بر روي محصولات كمپاني "فورد موتور” • عدم تطابق نقشه هاي مهندسي اوليه با ابعاد واقعي قطعات (زماني كه قطعات چندين سال پيش طراحي و ساخته و به دفعات مكرر اصلاح شده اند) • تعمير و بازسازي ابزارآلات ، قالب ها و فيكسچرهاي فرسوده • یک موضوع جالب که معمولاً در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران اتفاق نمی افتد: بسياري از مديران كمپاني هاي آمريكايي، هر روز قبل از مراجعت به كارخانه، بازديدي از جديدترين محصولات عرضه شده در فروشگاه ها و نمايشگاه هاي برگزار شده انجام داده و جديدترين محصولات عرضه شده مربوط به محصولات كمپاني خود را خريداري نموده و به واحد تحقيق و توسعه R&D تحويل مي دهند تا نكات فني مربوط به طراحي وساخت محصولات مذكور و آخرين تحقيقات ، هر چه سريع تر در محصولات شركت فوق نيز مورد توجه قرار گيرد.

11. کاربرد مهندسی معکوس در کشورهای پیشرفته و کشورهای در حال توسعه • کشورهای در حال توسعه: • مهندسی معکوس بعنوان یک روش میان بر برای دستیابی به تکنولوژی • پر کردن شکاف تکنولوژیکی میان خود و کشورهای صنعتی در زمان کمتر

12. مهمترین علل استفاده از مهندسی معکوس برای انتقال تکنولوژی در کشورهای در حال توسعه • زمان کمتر • هزینه کمتر • سودآوری بیشتر • جهش تکنولوژیک • عدم پیگیری های قانونی و حقوقی از سوی دارندگان تکنولوژی

13. متدولوژی مهندسی معکوس مهندسی معکوس یکی از روشهایی است که شرکتها با به کارگیری آن، فرایند تکوین محصول خود را سرعت می بخشند. این روش در کشورهای درحال توسعه چون ایران که ازنظر دانش طراحی محصول و فناوری تولید عقب تر از کشورهای پیشرفته هستند، پاسخی به افزایش توان طراحی و تسریع فرایند تکوین است.ایجاد یک روش منطقی و سیستماتیک برای تعیین میزان کمبود اطلاعات فنی برای پشتیبانی از تولید یک محصول و سپس انجام یک کار تیمی منسجم برای تکمیل این اطلاعات، مجموعه عملیاتی است که در فرایند مهندسی معکوس به وقوع می پیوندد. سطحی از اطلاعات فنی موردنیاز که کلیه تلاشها در راستای تشخیص میزان کمبود آن و سپس رفع این کمبود اطلاعاتی است، بسته اطلاعات فنی (TECHNICAL DATA PACKAGE=TDP )نامیده می شود.

14. ضرورت شناخت فرآیند مهندسی معکوس • شناخت فرآیند مهندسی معکوس یک محصول قبل از شناخت خود محصول • شکست نتیجه عدم توجه به فرآیند مهندسی معکوس • محصول پیچیده تر نیازمند عملیات هوشمندانه تر و مبتنی بر اصول سیستماتیک مهندسی

15. فرایند کلی مهندسی معکوس • تشکیل گروه تخصصی از افراد خبره و متخصص از رشته های مختلف (مکانیک، فیزیک و اپتیک، مکاترونیک، شیمی پلیمر، متالورژی، الکترونیک و…) • تعیین مدیر برای گروه تخصصی • تهیه تجهیزات و وسایل مدرن و دقیق آزمایشگاهی • استفاده از تجهیزات به منظور رمزگشائی از تکنولوژی • تهیه مدارک و نقشه های طراحی محصول • تولید محصول

16. مراحل فرایند مهندسی معکوس مرحله اول : تجزیه وتحلیل عملکردی / اقتصادی این فعالیت شامل 2 بخش است: الف - هدف گذاری و جمع آوری اطلاعات در این مرحله توسعه محصول، رفع عیب محصول و خودکفایی معرفی و سپس هدف از انجام پروژه درمورد هر یک تبیین می شود. هدف از فاز جمع آوری اطلاعات این است که کلیه مستندات جمع آوری شده و تولید اطلاعات و مستندات فنی درحین اجرای مهندسی معکوس آسان گردد. با روش هایی چون شناسایی موردهای مشابه، جمع آوری اطلاعات در زمینه تولیدکنندگان و مورد بررسی قراردادن قطعات و مجموعه های مونتاژی یک سطح بالاتر که اطلاعات موجود درمورد عوامل خروجی و ورودی، قطعات مجاور و مصرف نهایی را مشخص می سازد، مشخصات و توضیحات مربوط به خرید قطعات، فهرست قطعات و شماتیک ها که اطلاعات اولیه برای بررسی پیکربندی یک قطعه و یا یک مجموعه را دراختیار قرار می دهند می توان بسته اطلاعات فنی را به دست آورد. طبیعی است که با طبقه بندی سطح اطلاعاتی در فرایندهای مهندسی، این فعالیت جامع تر و سیستماتیک تر انجام می شود و از دوباره کاری های احتمالی جلوگیری و در هزینه ها صرفه جویی به عمل خواهدآمد.

17. مراحل فرایند مهندسی معکوس ب - ارزیابی اطلاعات و برنامه ریزی هدف از انجام این فاز، مشخص کردن سطح اطلاعات ناقص موردنیاز و نیز تخمین هزینه انجام مهندسی معکوس است. باتوجه به این سطح تخمین زده شده، برآوردهای اولیه روی تخصص ها، آزمایشات، تجهیزات و... برای اجرای مهندسی معکوس صورت می گیرد و پس ازتخمین هزینه، تخصیص منابع و برآورد زمان معقول برای تولید این اطلاعات برای کامل کردن بسته اطلاعات فنی، نمودار گانت چارت اجرایی پروژه ارائه می شود و یک نقشه برای روند کار حاصل می آید.

18. مراحل فرایند مهندسی معکوس مرحله دوم : آنالیز عملکرد و دمونتاژ مورد هر موردی می تواند متشکل از چند جزء (مکانیسم ها و اجزای مختلف) باشد که هر یک وظیفه خاصی را برعهده دارند و برآیند آنها وظیفه موردنظر را برای مورد به وجود می آورد. و در این مرحله از فرایند، تیم مهندسی معکوس باید بتواند پارامترها و مشخصه های مهم ورودی و خروجی هر جزء را شناسایی کند. پس از شناسایی اجزاء و ورودی و خروجی های آن (با استفاده از قضاوت مهندسی، طراحی آزمایشات، شبیه سازی رایانه ای و ...)، باید عملکرد اجزاء با مدارک فنی موجود ممیزی شود تا مغایرت های آن مشخص شود، فاز FCA ممیزی عملکرد فنی اجزاء (.(Functional Configuration Audit

19. مراحل فرایند مهندسی معکوس درادامه اطلاعات فنی موردنیاز اجزاء از طریق آزمایش استخراج می شود، فاز PCA ممیزی فیزیکی اجزاء (Physical Configuration Audit )تفکیک و مونتاژ اجزاء، در صورتی که قابل تجزیه به اجزای سطح پایین تر باشد، می تواند تا رسیدن به سطح قطعه ادامه یابد تا اینکه یک سطح برای مونتاژ بیان شود. درتفکیک باید وظیفه عملکردی اجزای پایین تر شناسایی شود تا ممیزی عملکرد فنی اجزاء و ممیزی فیزیکی اجزاء بر روی آنها نیز صورت گیرد. در انتهای این مرحله بسته های اطلاعات فنی که طی عملیات ممیزی عملکرد فنی اجزاء و ممیزی فیزیکی اجزاء ایجاد و تکمیل شده اند پس از صحه گذاری، اطلاعات لازم درباره تهیه نقشه های سطح یک (چگونگی حرکت مکانیسم ها و انتقال عملکرد به اجزای دیگر) را فراهم خواهند آورد.

20. مراحل فرایند مهندسی معکوس مرحله سوم : آنالیز سخت افزاری و نرم افزاری این فعالیت که مهمترین بخش مهندسی معکوس است شامل موارد زیراست: الف) آنالیز مواد: با آنالیز شیمیایی و متالورژیک، مطالعه لایه های سطحی، اندازه گیری خواص مکانیکی، بررسی های ساختاری و عیوب انجام می گیرد؛ ب) بررسی فرایند ساخت: باتوجه به نوع سطوح فیزیکی در قطعه، فرایند ممکن برای تولید این سطوح، بررسی تنش های سطحی و ساختار میکروسکوپی و اندازه گیری بعضی از ویژگی های غیر بحرانی مانند صافی سطح که به طور فرعی در تشخیص فرایند ساخت کمک می کند، انجام می شود. ج) آنالیز ابعادی: که مشتمل بر مراحلی چون اندازه گیری ابعادی، آنالیز تلرانس و آنالیز حساسیت است؛ د) آنالیز الکتریکی - الکترونیکی درصورت نیاز: باتوجه به مشخصه های خروجی مدار، مسیر مدارها، مواد، روش های زدودن پوشش ها، اتصالات موردنیاز برای تولید مجدد.

21. مراحل فرایند مهندسی معکوس مرحله چهارم : بهبود محصول و آنالیز ارزش با استفاده از اطلاعات جدید تهیه شده هنگام فرایند و انجام بازنگری مهندسی ارزشی در کاندیداهای درنظر گرفته شده برای مهندسی معکوس می توان برخی از حوزه های پرهزینه مثل عیوب طراحی، طراحی اضافی، عملکرد بهبود، محدودیت های بیش از حد درمورد تلرانس ها، نیازمندیهای بیش از اندازه برای عملکردها و ... را آشکار و آنها را قبل از تکمیل فرایند اصلاح کرد.

22. مراحل فرایند مهندسی معکوس مرحله پنجم : برنامه ریزی فرایند تولید و تهیه ملزومات تضمین کیفیت در این مرحله کلیه بسته های اطلاعاتی که تاکنون کامل شده از دیدگاه قابلیت تولید و فرایندهای ساخت مورد توجه قرار می گیرند. به طور خلاصه خروجی این مرحله به ایجاد نقشه های سطح 3 منجرمی شود که ملزومات ضروری و موردنیاز واحدهای طراحی، مهندسی، ساخت و کنترل کیفیت را برای دستیابی یا ساخت آیتم مورد نظر شامل می شود.به طورکلی نقشه های سطح 3 نتیجه فرایند مهندسی معکوس بوده که شامل کلیه پارامترهای مستندسازی شده لازم جهت تولید یک آیتم خواهند بود و هدف از انجام آن تصدیق و تایید دقت بسته اطلاعات فنی برای پشتیبانی از تولید قطعات است تا از این طریق اطمینان کافی از صحت و دقت و کامل بودن نقشه ها و مشخصه های ایجاد شده توسط فرایند مهندسی معکوس حاصل شود.

23. مراحل فرایند مهندسی معکوس مرحله ششم : تهیه مستندات نهایی درهنگام ساخت و تست محصول تولیدی در فاز تولید نمونه، بسیاری از نقشه های مهندسی و رویه های تست، چندین بار بازنگری و اصلاح می شوند که تمام سطوح بازنگری شده از سطح صفر تا آخرین نتایج باید در بسته اطلاعات فنی قرار داده شوند. با اضافه شدن اطلاعات به دست آمده از بازرسی ها و اطمینان کیفیت نمونه های تولیدشده، به بسته اطلاعات فنی، یک بسته اطلاعات فنی کامل شده به دست می آید و پس از مطابقت با استانداردهای بسته های اطلاعات فنی در انتها یک بسته اطلاعات فنی نهایی کامل در ارتباط با محصول که هدف فرایند مهندسی معکوس است، به دست می آید.

24. انواع روشهاي متداول مهندسي معكوس مهندسي معكوس بعنوان يكي از روشهاي مهم در دستيابي به تكنولوژي، برحسب اينكه از چه ميزان امكانات، اطلاعات، دانش فني و يا از چه نوع الگو و مدلي استفاده شود، خود به چند روش تفكيك مي گردد: • مهندسي معكوس به روش بيونيك • مهندسي معكوس به روش تكنونيك • مهندسي معكوس محصول وكارخانه • مهندسي معكوس محصول به موازات انتقال تكنولوژي • مهندسي معكوس به موازات اورهال محصول موجود • مهندسي معكوس به روش احياء مدارك و مستندات

25. انواع روشهاي متداول مهندسي معكوس • مهندسي معكوس به روش بيونيك فرآيند مهندسي معكوس به روش بيونيك، در واقع فرآيند الهام گرفتن و تقليد از طبيعت و جهان زنده است و هدف اصلي و پرفايده آن بكارگير ي اصول و قواعد طبيعت و سازش آنها با يكديگر در ساخت محصولات و سيستم ها مي باشد . بيونيك يعني الهام گرفتن تكنولوژي از جانداران، به عبارت ديگر هنر بكار بستن دانش سيستمهاي زنده در جهت حل مسائل و مشكلات فني را گويند . بيونيك علم سيستمهائي است كه شالودة آنها سيست مهاي زنده مي باشند يا خصوصيات سيستمهاي زنده را دارند . اين روش مهندسي معكوس كه مهندسي معكوس از مكانيزمهاي طبيعي نيز ناميده مي شود، اغلب توسط كشورهاي توسعه يافته كه داراي تكنولوژي هاي برتر مي باشند، صورت مي گيرد كه در راستاي طراحي و خلق سيستمها و محصولات با تكنولوژي هاي پيچيده از آن استفاده مي كنند.

26. انواع روشهاي متداول مهندسي معكوس • مهندسي معكوس به روش بيونيك نمونه هائي از محصولات و سيستمهاي الهام گرفته و خلق شده با اين روش عبارتند از: • ساخت زيردريائي با الهام گرفتن از دلفين • ساخت مكانيزم مادون قرمز با الهام گرفتن از مارزنگي • ساخت رادار با الهام گرفتن ازخفاش • ساخت هواپيما با الهام گرفتن از پرندگان • ساخت سيستمهاي خبره با الهام گرفتن از نيروي تفكر و مغز انسان

27. انواع روشهاي متداول مهندسي معكوس • مهندسي معكوس به روش تكنونيك مهندسي معكوس به روش تكنونيك در واقع همان مهندسي معكوس صرف از روي نمونه محصول يا سيستم موجود مي باشد. مهندسي معكوس با اين ر وش در حقيقت فرآيند بازسازي مجدد يك محصول است، كه بصورت علمي و با اندازه گيريهاي ابعادي و تستها و آزمايشات فيزيكي و اندازه گيري و … انجام مي شود. اين روش در خصوص محصولات خاص كه از منابع انحصاري آنها خريداري شده انجام مي گيرد. براي انجام مهندسي معكوس به روش تكنونيك لازم مي باشد تا نمونه هائي از محصول فراهم گردد تا طي فرآيند مهندسي معكوس توسط مهندسان و پژوهشگران بتوان به دانش فني ساخت و توليد آن محصول دست يافت . از اين روش بيشتر كشورهاي در حال توسعه جهت پركردن شكاف تكنولوژيكي خود با ساير كشورهاي پيشرفته استفاد ه مي كنند تا با روشي ميانبر و در مدت زمان كمتري اين شكاف را كم كرده و يا از بين ببرند و به اين طريق در دستيابي به تكنولوژي جهش ايجاد نمايند.

28. انواع روشهاي متداول مهندسي معكوس محصولاتي كه براي مهندسي معكوس از طريق اين روش كانديد مي شوند مي بايست محصولاتي باشند كه از نظرسطح تكنولوژي و هزينه دستيابي به تكنولوژي و نيز زمان دسترسي به تكنولوژي با توجه به چرخه عمر آن، توجيه منطقي واقتصادي داشته باشند. لذا در اين راستا بايستي مطالعات امكان سنجي و ارزياب يهاي فني و اقتصادي دقيقي صورت گيرد.در اين روش سعي مي گردد تنها با استفاده از توان داخلي كليه مراحل دستيابي به تكنولوژي و توليد محصول انجام شود ، بدون آنكه از منابع خارجي كمك گرفته شود . البته محصولات مهندسي معكوس شده به اين روش در كشورهاي در حال توسعه ، از سطح تكنولوژ ي چندان بالائي برخوردار نيستند ، علت اين امر آن است كه محصولات با تكنولوژي هاي ب الا و پيچيده در ابتدا با سطح توان تكنولوژيكي اين كشورها همخواني ندارد مگر آنكه پس از چند سال سطح تكنولوژي اين كشورها بلحاظ تجربه و انجام پروژه هاي مختلف رشد چشمگيري نمايد . لازم به ذكر است كه روش جاسوسي صنعتي مكمل مناسبي براي موفقيت اين روش محسوب ميگردد .

29. انواع روشهاي متداول مهندسي معكوس • مهندسي معكوس محصول وكارخانه براي مهندس ي معكوس برخي از محصولات، تنها داشتن نمونه هائي از آن محصول كفايت نمي كند، بلكه نياز مي باشد ابتدا كارخانه توليد آن محصول با كليه امكانات لازم ايجاد گردد و سپس مهندسي معكوس محصول و در نهايت توليد آن ميسر گردد. به عبارت ديگر در طي فرآيند مهندسي معكوس هم كارخانه توليد محصول و هم خود محصول مورد مهندسي معكوس قرار مي گيرند.اين روش مهندسي معكوس اغلب در خصوص محصولاتي مانند محصولات شيميائي كه خط توليد پيوسته و ي ا شبانه روزي دارند مورد استفاده قرار مي گيرند. از نكات حائز ا هميت در مهندسي معكوس به اين روش، توجه به حجم توليد در كارخانه جديد مي باشد كه بايستي به تناسب آن امكانات لازم مهيا گردد . از اين روش زماني استفاده مي گردد كه محصول به همراهكارخانه توليد كننده آن وجود داشته و فعال باشند . از دلايل مهم استفاده از اين روش مي توان به افزايش تقاضا و سفارش محصول از سوي مشتريان اشاره نمود.

30. انواع روشهاي متداول مهندسي معكوس • مهندسي معكوس محصول به موازات انتقال تكنولوژي با توجه به پيچيدگي و سطح بالاي تكنولوژي برخي از مجموعه ها و قطعات محصولات، امكان مهندسي معكوس كل محصول در زمان محدود وجود نخواهد داشت، لذا اقدام به انتقال تكنولوژي برخي مجموع ه ها و قطعات كه داراي سطح تكنولوژي بالا هستند نموده و به موازات آن از طريق مهندسي معكوس به توليد برخي از مجموعه ها و قطعات كه از نظر سطح تكنولوژي قابل دسترس مي باشند مي نمائيم. در اين راستا منشوري جهت برنامه ريزي توليد وانتقال ت كنولوژي مجموعه ها و قطعات محصول در مدت زمان معين ، تهيه گرديده و به موازات توليد مجموعه ها و قطعات با سطح تكنولوژي قابل دسترس به روش مهندسي معكوس، تحقيقات برروي مجموعه ها و قطعات با سطح تكنولوژي بالا نيز انجام مي گيرد تا به مرور زمان برطبق منشور كليه آنها نيز قابل توليد با روش مهندسي معكوس گردند و در نهايت توليد كل محصول به روش مهندسي معكوس ميسر گردد .

31. انواع روشهاي متداول مهندسي معكوس از مزاياي مهم اين روش آن است كه مي توان در مدت زمان كمتري به توليد محصول دست يافت و آن را به توليد انبوه و تجاري سازي رساند، از اين طريق همزمان با دسترسي به تكنولوژي، هزينه هاي تحقيقاتي صرف شده بواسطه تجاري سازي جبران خواهد شد، بعلاوه هزينه هاي تحقيقاتي مجموعه ها و قطعات داراي سطح تكنولوژي بالا و هزينه هاي انتقال تكنولوژي نيز تأمين خواهد گرديد. اين روش در مهندسي معكوس مح صولات نظامي پيچيده مخصوصاً درحوزه نظامي كاربرد بسيار دارد و انتقال تكنولوژي از كشور صاحب تكنولوژي به كشور گيرنده C.K.D , S. K. D مجموعه ها و قطعات اين نوع محصولات در سطح تكنولوژي صورت مي گيرد كه اين انتقال ممكن است با آموزشهائي از طرف دارنده تكنولوژي به متخصصان گيرنده تكنولوژي و نيز بازديدهائي از محل كارخانه دارنده تكنولوژي همراه باشد.

32. انواع روشهاي متداول مهندسي معكوس • مهندسي معكوس به موازات اورهال محصول موجود اورهال به فرآيند بازسازي يك سيستم يا محصول موجود براي مطابقت دادن مشخصات فني جاري آن با عمر متوسط يك سيستم يا محصول مشابه تاز ه توليد شده گويند . در فرآيند اورهال قطعات، زيرمجموعه ها و يا مجموعه هاي معيوب تعمير و تعويض مي شوند كه علت معيوب شدن آنها ممكن است به سبب فرسودگي و پائين آمدن كيفيت، اتمام زمان عمر انبارداري يا اتمام زمان عمر عملكردي كه آنها را در مرز خرابي قرار داده است، باشد. يكي از اهداف مهم در مهندسي معكوس، بهبود و گسترش توانائيهاي محصولات و سيستم ها با لحاظ كردن تكنولوژي هاي جديد و بروز كردن آنها مي باشد كه در اين روش بكار گرفته مي شود. اين روش مهندسي معكوس اغلب در خصوص محصولات پيچيده و گران قيمت موجود كه تحت شرايط عمل ياتي يا زماني خاص از آنها استفاده مي گردد كه پس از قرار گرفتن در شرايط خاص و يا اتمام دوره عمر انبارداري مفيد آنها م ي بايست جهت اطمينان از صحت عملكرد عملياتي آنها، در دوره هاي تعريف شده مشخص اقدام به چكاب محصول برطبق تستهاي تعريف شده عملياتي و يا اورهال محصول نمود.

33. انواع روشهاي متداول مهندسي معكوس در حين انجام عمليات اورهال به سه طريق مي توان از روش مهندسي معكوس بهره برداري نمود: • در طي فرآيند اورهال محصول موجود ، از مواد، قطعات و زيرمجموعه هاي با تكنولوژي جديد استفاده نمود . بنحوي كه اولاً در عملكرد محصول نقصا ني بوجود نيامده و به گسترش توانائيهاي محصول كمك شود ، ثانياً به طول عمر و بهبود عملكرد محصول كمك نمايد ، ثالثاً به كاهش هزين ههاي دفعات بعدي اورهال محصول كمك نمايد. • مهندسي معكوس محصولات پيچيده موجود كه قبلاً فرآيند اورهال آنها تعريف و انجام شده و يا در حين انجام است . دراين حالت ف رآيند اورهال برروي محصول كه شامل فعاليتهائي نظير تستهاي عملكردي اوليه محصول، دمونتاژ محصول به مجموعه ها، زيرمجموعه ها، شناسائي مواد و اقلام مصرفي، تست هاي اوليه مجموعه ها و زيرمجموعه ها ، مونتاژ و تستهاي مونتاژي مجموعه ها و محصول و در نهايت تستهاي عملكردي محصول و مستندسازي مي باشد، كمك شاياني در انجام فرآيند مهندسي معكوس وتكميل بسته اطلاعات فني آن محصول خواهد بود ودر كوتاه كردن زمان فرآيند مهندسي معكوس چنين محصولي تأثير بسزائي خواهد داشت.

34. انواع روشهاي متداول مهندسي معكوس 3) مي توان بروش مهندسي معكوس قطعات، زيرمجموعه ها و مجموع ه هاي قابل تعويض در اورهال محصولات موجود را توليد نمود. از اين روش در مهندسي معكوس محصولات پيچيده و حساس مانند موشكها، هواپيماها، رادارها و … استفاده فراواني مي گردد.البته نبايد فرآيند اورهال را با فرآيند تعميرات و نوسازي اشتباه گرفت . تعميرات فرآيند بازگرداندن يك سيست م غيرقابل استفاده به وضعيت كار مناسب، با تعمير و تعويض قطعات و اجزاي آسيب ديده آن مي باشد و نوسازي نيز فرآيند بالابردن سطح كيفي يك سيستم براي انطباق مشخصات فني جاري آن جهت تضمين قابليتهاي عملي و بهينه سازي مطابق با شرايط اصلي سازنده است.

35. انواع روشهاي متداول مهندسي معكوس • مهندسي معكوس به روش احياء مدارك و مستندات يكي ديگر از اهداف مهندسي معكوس گسترش و تكميل اطلاعات فني براي پشتيباني از توليد يك محصول يا سيستم است، در هر مرحله از فرآيندتوليد مورد نياز خواهد بود . بديهي است كه در شروع فرآيند (TDP) كه اين بسته اطلاعاتي فني مهندسي معكوس با كمبود اطلاعات مواجه مي باشيم كه به مرور انجام مراحل مهندسي معكوس، اين اطلاعات تكميل شده تا نهائي تدوين گردد. استفاده از مهندسي معكوس به روش احياء مدارك و مستندات در موارد ذيل كاربرد دارد: 1. محصول يا سيستم توليد شده توسط سازنده اصلي فا قد هرگونه مدارك و مستندات باشد و تنها براساس طراحي ذهني او صورت گرفته باشد، كه در اين صورت جهت توليد انبوه سيستم يا محصول ، دستيابي به مدارك و مستندات و تدوين آنها ضروري مي باشد، البته اغلب سطح تكنولوژي اين نوع سيستم ها و محصولات پائين بوده و يا محصول قديم ي مي باشد و سازنده آن در دسترس نيست، لذا جهت احياء مدارك و مستندات، اقدام به مهندسي معكوس مي نمائيم.

36. انواع روشهاي متداول مهندسي معكوس 2. مدارك و مستندات محصول يا سيستم بنا به دلايل مختلف از جمله جنگ و يا حوادث غيرمترقبه از بين رفته باشد كه در اين صورت نيز جهت احياء مدارك و مستندات ،اقدام به مهندسي معكوس مي نمائيم. 3. در برخي موارد اطلاعات فني موجود كافي و دقيق نبوده و يا قديمي شده اند و با تكنولوژي روز هم خواني ندارند . در اين حالت نيز جهت احياء اطلاعات فني و مستندات به مهندسي معكوس روي م يآوريم. 4. عدم عرضه اطلاعات و مستندات فني لازم براي نگهداري و تعميرات برخي از سيستم ها و محصولات از سوي فروشنده، دليل ديگر استفاده از مهندسي معكوس جهت احياء اطلاعات و مستندات فني مي باشد. لازم به ذكر است كه در برخي از پروژه هاي مهندسي معكوس ممكن است تلفيقي از روشهاي فوق با توجه به نوع پروژه انتخاب و اجراء گردد .

37. مزاياي مهندسي معكوس • آشنائی با تکنولوژی روز دنیا از طریق تحلیل طراحی ها و نتایج کاری کشورهای پیشرفته. • بومی شدن صنعتی و در دراز مدت صرفه جوئی هزینه های واردات. • ايجاد توانايي و تقويت تكنيكي و فناوري ساخت از طريق اخذ دانش فني محصول. • بوجود آوردن اعتمادبه‌نفس در مهندسان و كارشناسان صنعت در مواجهه با صنايع و فن‌آوري‌هاي وارداتی. • امكان طراحي يك محصول بهنگام ، در سطح استانداردهاي جهاني با كشف راههاي جديد بهبود و توسعه محصول. •   ارضاي نيازهاي مشتري از طریق عملكرد بهتر، افزودن ويژگيهاي مطلوب و رفع نواقص محصول. • ارضاي نيازهاي بازار مثل تغيير فناوري يا بهبود آن و كاهش هزينه. • ايجاد توان بالقوه جهت انتقال فناوري‌هاي پيشرفته در عرصه جهاني. • تربيت نيروي متخصص موردنياز در صنايع استراتژيك. 10. پیشرفت متخصصان در درك و مستندسازي طراحي و فرايند طراحي. 11. امكان انجام مهندسي مجدد با استفاده از دانش فني اخذ شده بوسيله مهندسي معكوس.

38. معایب مهندسي معكوس • مهندسی معکوس هزینه بر و در برخی اوقات کسل کننده است. • برخی از اقلام ممکن است در بازار کمیاب و یا نایاب باشند. • برخی از اقلام ممکن است دارای پیچیدگی زیاد و یا عدم انفصال باشند و فرایند مهندسی معکوس را با مشکل مواجه نمایند. • تکنولوژی که با مهندسی معکوس بدست آمده را نمی توان در رزومه شرکت ثبت نمود. • مهندسی معکوس در مورد تکنولوژی شرکت های دیگر غیر قانونی است و ممکن است مشکلات حقوقی را در پی داشته باشد.

39. نتيجه گيري تكنولوژي ، استراتژي ها و روشهاي دستيابي به آن از طريق انتقال تكنولوژي از جمله مباحثي مي باشد كه كشورهاي درحال توسعه را به سمت انتقال تكنولوژي به روشهاي ميان بر رهنمون ساخته است . كشورهاي درحال توسعه براي آنكه بتوانند سير تحولات علمي و فني خود را تسريع كرده و فاصله تكنولوژيكي خويش را با كشورهاي پيشرفته كاهش دهند، مي بايستضمن توسعه امكانات موجود، برظرفيت پذيرش و انتقال تكنولوژي از كشورهاي توسعه يافته بيفزايند و انتقال تكنولوژي بايد به گونه اي باشد كه جوابگوي نيازها بوده و جنبه كاربردي و توسعه اي داشته و نوآوري را در اين كشورها ترغيب نمايد.روشهاي مهندسي معكوس براي اين كشورها راه حل مناسبي جهت دستيابي به تكنولوژي با كمترين هزينه ، ريسك و زمان بوده وبه آنها كمك مي نمايد تا بتوانند سريعتر شكاف تكنولوژيك ميان خود و كشورهاي توسعه يافته را پرنمايند.

40. منابع • اخوان ، امير ناصر ، مجموعه مقالات علمي ، تكنولوژيكي و تخصصي ، انتشارات خوش آوا ، 1388 • غني ، عسگر ، مهندسي معكوس در دسترسي به تكنولوژي محصولات پيچيده ، پايان نامه كارشناسي ارشد ، دانشگاه تربيت مدرس ، 1374 • اخوان، امیرناصر: مروری بر کپی سازی و مهندسی معکوس صنایع هوایی، شماره 77، آبان. • پاک نظر، ثریا: مهندسی معکوس روشی برای تولید محصولات جدید وب، شماره 24، خرداد 81. • جایگاه و نقش فعالیت های تحقیق در استراتژیهای دستیابی به تکنولوژی موردنیاز کشور پیام پولاد، شماره 10، مهر 73. • سیدحسینی سیدمحمد - ناظمی جمشید: توسعه ساختارهای مهندسی و تکوین محصول در صنعت مجله علمی پژوهشی اقتصاد و مدیریت، شماره 46، پاییز 79. • فتحی علیرضا: مهندسی معکوس کارآفرین، شماره 9، مهر و آبان 80. • فتحی علیرضا: مهندسی معکوس کارآفرین، شماره 9، مهر و آبان 80. • مهندسی معکوس (یک ضرورت)، شرکت خدمات علمی صنعتی استان تهران، صنعت خودرو، شماره 22، مهر 78. • ناطق محمدجواد تامین سرمایه ارزان به عنوان یکی از روش های موثر حمایتی دولت از توسعه تکنولوژی ملی، صنعت و توسعه، شماره 16، مهر و آبان 76. • هلالی، حسن: مهندسی معکوس اطلاعات علمی، شماره 2، آذر 73