Türkçe

1. Türkçe EdebiyatBilgileri

2. Edebiyat Bilgileri 1 • Şiir Bilgisi • Şiir : Okunduğunda insanı derinden etkileyen , duygulandıran heyecanlandıran, coşturan ; kulağımıza hoş gelen , bir ahenk taşıyan ; genellikle ölçü ve kafiyeye dayalı olarak yazılan yazılardır. • Duygu ve hayallerin ( imgelerin ) ağır bastığı ,dizelerle ( mısralarla ) yazılan sanatsal yazı türüdür.

3. Şiirde Tema ( Ana Duygu ) • Tema ( Ana duygu ) • Şiirde asıl anlatılmak istenen şeydir. • Bir yerde verilmek istenen mesaj veya ağır basan duygulardır. • Düz yazıdaki “ ana fikrin” şiirdeki karşılığı “ tema” dır.

4. Örnek • GÜN EKSİLMESİN PENCEREMDEN Ne doğan güne hükmüm geçer Ne hâlden anlayan bulunur Ah aklımdan ölümüm geçer Sonra bu kuş, bu bahçe, bu nur. Ve gönül tahtına der ki : Pervam yok verdiğin elemden Her mihnet kabulüm, yeter ki Gün eksilmesin penceremden! Cahit Sıtkı TARANCI Konu :İnsanın hayata bağlı olması. Tema :Bütün zorluklara rağmen hayat güzeldir. Önemli olan , yaşanan olumsuzluklarına rağmen hayatı sevmektir.

5. Şiirin Biçimsel Özellikleri • Ölçü ( vezin ) • Şiirde dizelerdeki hece sayısı eşitliği veya hecelerdeki uyumdur. • Türk edebiyatında • Hece Ölçüsü • Aruz Ölçüsü • Serbest Ölçü olmak üzere üç tür ölçü ( vezin ) vardır.

6. Hece Ölçüsü • Türkçenin yapı özelliklerine uyan bu ölçü , mısralardaki hece sayılarının eşitliğine dayanır. • Hece ölçüsü, Türk edebiyatının ulusal ölçüsüdür. • Daha çok halk şiirinde kullanılır. • Edebiyatımızda en çok kullanılan hece kalıpları : • 7’li hece ölçüsü • 8’li hece ölçüsü • 11’li hece ölçüsü • DURAK : Dizelerin belli yerlerden bölünmesine “ durak” adı verilir.

7. Örnek Çıkıp yücesine/seyran eyledim Gördüm ak kuğulu/ göller perişan Bir firkat geldi de/ durdum ağladım Öpüp kokladığım/ güller perişan Çı – kıpyü – ce – si – ne / sey – raney – le – dim 1 2 3 4 5 6 + 1 2 3 4 5 6 + 5 = 11’li duraklı hece ölçüsü

8. Aruz Ölçüsü • Türk edebiyatına Arap edebiyatından girmiş olan bir ölçüdür. • Bu ölçü , hecelerdeki seslerin kısa ve uzun olmasına dayanır. • Divan edebiyatında kullanılan bir ölçüdür. • Hecelerin ünlü veya ünsüzle bitişine göre açık hece kapalı hece diye adlandırılan uygulanışı zor bir ölçüdür.

9. Örnek Göz gördü / gönül sevdi / seni ey yü / zü mâhım          _ _ . / . _ _ . / . _ _ . / . _ _ Kurbânı /n olam var mı / benim bunda / günâhım _ _ . / . _ _ . / . _ _ . / . _ _ Mef'ûlü / Mefâîlü / Mefâîlü / Feûlün (Nahîfî) İstiklâl Marşı aruzun “Fe i lâ tün / Fe i lâ tün /Fe i lâ tün /Fe i lün” kalıbıyla yazılmıştır.

10. Serbest Ölçü • Dizeler arasında kafiye sayısı bakımından bir eşitlik yoktur. • Kafiye düzeni de bu ölçünün kullanıldığı şiirlerde yoktur. • Aslında bu , bir ölçü değil , şiirde ölçüsüzlüktür. • Hece sayıları birbirinden faklıdır. • Günümüzde şiirler en çok bu tarzda yazılmaktadır. • Bu tarz şiir yazan şairler : Nazım Hikmet Ran Orhan Veli Kanık

11. Örnek ANLATAMIYORUM Ağlasam sesimi duyar mısınız, Mısralarımda; Dokunabilir misiniz, Gözyaşlarıma, ellerinizle? Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel, Kelimelerinse kifayetsiz olduğunu Bu derde düşmeden önce. Bir yer var, biliyorum; Her şeyi söylemek mümkün; Epeyce yaklaşmışım, duyuyorum; Anlatamıyorum. Orhan VELİ

12. Şiirde Biçim ( Şekil ) Kafiye ( Uyak )

13. Kafiye ( Uyak ) • Kafiye ( Uyak ) • Dize sonlarındaki ses benzerliklerine kafiye denir. • Kafiye ( uyak ) , sadece ses benzerliğidir; uyakta anlam benzerliği aranmamalıdır. • Kafiyeler dize sonlarında aranmalıdır. • Bu ses benzerlikleri bir veya birden çok sese dayalı benzerliklerdir.

14. Redif • REDİF • Dize sonlarındaki yazılışları , anlamları ve görevleri aynı olan sözcük veya eklere“ redif ”denir. • Redifler kafiyeden sonra gelir. • Dize sonlarında her zaman redif olmayabilir. • Dizelerde öncekafiye ( uyak )bulunur; daha sonra da varsaredifaranır.

15. Kafiye ( Uyak ) Çeşitleri • YARIM KAFİYE ( YARIM UYAK ) • Dize sonlarındaki tek sesin benzerliğine dayanır. • Yarım kafiye , halk edebiyatında yaygın olarak kullanılmıştır.

16. Örnek 1 Huri melek var mı senin Kız nazarım kaldı usul Kadir gecesinde bayram Üstüne gölge olan dallar öğünsün. • Yukarıdaki dörtlükte ahengi oluşturan “ soy ”,“ boy ” ve “ ay ” köklerinde ortak olan “ y ” sesidir. • “ – unda” ekleri de “ redif ” olarak bilinmelidir.

17. Örnek 2 REDİF Elif kaşların Gamzesi sineme Ak elleri kalem Yazar Elif Elif diye. YARIM KAFİYE

18. Örnek 3 Yunus okur Ol kumru REDİF YARIM KAFİYE

19. Tam Kafiye • Tam Kafiye ( Tam Uyak ) • Dize sonlarındaki iki ses benzerliğine dayanan kafiyelere tam kafiye ( tam uyak ) adı verilir. • Bir sesli bir sessiz harf benzerliğine dayalı kafiyedir.

20. Örnek 1 Dünyaya geldiğim Yürüdüm aynı İki kapılı bir Gidiyorum gündüz gece. REDİF TAM KAFİYE

21. Örnek 2 Dere boyu Gül açılır Ben yarime gül demem Gülün ömrü REDİF TAM KAFİYE

22. Örnek 3 REDİF Vurdukça efelerin yere çıplak Sarsıntıdan dağların uçuyor TAM KAFİYE

23. Zengin Kafiye • Zengin Kafiye ( Zengin Uyak ) • Dize sonlarındaki ikiden fazla ses benzerliğine dayanan kafiyelere “ zengin kafiye” denir. • Zengin kafiyede en az üç ses benzerliği vardır.

24. Örnek 1 Anadolu’m, cennet yurdum Göğse dolan nefes, kalpte Uğrunda can verip nöbet REDİF ZENGİN KAFİYE

25. Örnek 2 REDİF Yıkanırdı gölgesi kuytu bir Yaz kış yeşil bir saksı ZENGİN KAFİYE

26. Örnek 3 Bilginin, bilgin’in Annenin, sevginin Askerin, inancın Okul yapmaya koş, yaptırmaya koş. REDİF ZENGİN KAFİYE

27. Cinaslı Kafiye • Cinaslı Kafiye • Dize sonlarındaki yazılışları ve okunuşları aynı anlamları farklı olan sözcüklerin oluşturdukları ses benzerliğine “ cinaslı kafiye” denir. • Sesteş sözcüklerle yapılan kafiyedir. • Cinas , aynı zamanda bir edebî sanattır.

28. Örnek 1 Niçin kondun a bülbül Kapımdaki Ben yarimden ayrılmam Götürseler ÜZÜM ÇUBUĞU İDAM ETMEK

29. Örnek 2 Her nefeste eyledik yüz bin Bir günâha etmedik hiçbir

30. Örnek 3 Haylice vakit oldu Ben bu derde Binmem namert atına Ya mıh düşer

31. Şiirde Biçim ( Şekil ) Kafiye Düzeni ( Kafiye Şeması )

32. Kafiye Düzeni ( Kafiye Şeması ) • Uyak Dizilişi / Kafiye Düzeni / Kafiye Şeması • Dörtlüğün ya da şiirin tümünün dizelerindeki kafiyelerin ( uyakların ) belli bir düzene göre sıralanışıdır. • Dize sonlarındaki aynı uyaklara, aynı harfler verilerek yapılır. • Uyak dizilişleri şunlardır : • Düz Uyak • Çapraz Uyak • Sarma Uyak

33. Düz Uyak ( Düz Kafiye ) • İki dizenin ya da dörtlüğün kendi arasında uyaklı oluşudur. • Düz uyaklarda her dize kendi arasında uyaklıdır. Neden sonra sarsıldı altımda demir Gözlerimin önünden geçti

34. Örnek 1 ………… sancak ………… ocak ………… parlayacak ………… ancak --------------------- --------------------- --------------------- ---------------------

35. Örnek 2 DÜZ UYAK Oh yavrular Sizi her gün Hatırıma neler Geçmiş , o bir DÜZ UYAK

36. Çapraz Uyak ( Çapraz Kafiye) • Çapraz Uyak ( Çapraz Kafiye ) • Dörtlüğün 1. dizesiyle3. dizesi kendi arasında , • 2. dizesiyle de 4 . dizesi kendi arasında kafiyelidir. • Bu şekilde oluşan dizilişe Çapraz uyak ( Çapraz kafiye) denir.

37. Örnek 1 Dağlar ile Çağırayım Mevlâm seni Seherdeki Çağırayım Mevlâm seni. ÇAPRAZ UYAK

38. Örnek 2 Dur yolcu! Bilmeden gelip Bu toprak, bir devrin Eğil de kulak ver, bu sessiz Bir vatan kalbinin ÇAPRAZ UYAK

39. Sarma Uyak ( Sarma Kafiye ) • Bir dörtlüğün 1. dizesiyle 4 . dizesinin 2. dizesiyle 3 . dizesinin kendi aralarında kafiyeleşmesine “ sarma uyak ” adı verilir.

40. Örnek 1 Ne zaman ayrılık saati Bir gariplik çöker içime Kalan tek anı gibi bir Durmadan çalınır o gamlı SARMA UYAK

41. Örnek 2 Sular soğuk bir Bakıyoruz Suda omuz İki gölge karışık SARMA UYAK