Íslenska tvö Bls. 48-53

1. Íslenska tvöBls. 48-53 Framhaldsskólinn á Húsavík Ísl 203 Herdís Þ. Sigurðardóttir

2. Í upphafi var orðið „Í upphafivarOrðiðogOrðiðvarhjáGuði, ogOrðiðvarGuð.“ • ÞannighefstJóhannesarguðspjallNýjatestamentisins. • Undirstrikar mikilvægi – og helgi – tungumálsins. • Mörg menningarsamfélög eiga sér sambærilegar goðsagnir um tungumálið, vald þess og töframátt. • Sérstök málnotkun er talin hafa yfirnáttúrulegan mátt.

3. Í upphafi var orðið • Flest dýr nota merkjakerfi af einhverju tagi til að hafa samskipti sín á milli. • Maðurinn er hins vegar eina dýrið á jörinni sem notar tungumál. • Menn hafa lengi reynt að skilja hvers vegna svo er. • Þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir hefur ekki tekist að kenna öðrum dýrum en manninum að nota tungumál. • Apar hafa lært að nota orð og einfaldar setningar (táknmál). • Ekki hefur hins vegar tekist að kenna nokkru dýri að nota tungumál á skapandi hátt líkt og maðurinn gerir.

4. Í upphafi var orðið • Vísindamenn hafa öldum saman reynt að útskýra hvernig stóð á því að maðurinn tók til máls. • Danski málvísindamaðurinn Otto Jespersen (1860-1943) flokkaði þekktar kenningar um uppruna mannlegs máls í fjóra flokka og bætti sjálfur fimmta flokknum við: • Mu – mjá kenningin • Æi – úff – sjúkk kenningin • Ding – dong kenningin • Híf – opp kenningin • La – la kenningin

5. Í upphafi var orðið • Mu – mjá kenningin • Í upphafi málsins hermdi fólk eftir hljóðum í umhverfinu, einkum dýrahljóðum. • Í flestum tungumálum eru til s.k. hljóðgerfingar sem líkja eftir hljómi þess sem þeir standa fyrir (hrafninn krunkar, kötturinn mjálmar, músin tístir o.s.frv.) • Hljóðgerfingar eru hins vegar aðeins örsmár hluti af orðaforða tungumála og eru auk þess mjög ólíkir milli tungumála. • Þessi kenning dugar því ekki sem heildarskýring á uppruna tungumála.

6. Í upphafi var orðið • Æi – úff kenningin • Tungumál mannsins varð til úr ósálfráðum hljóðum sem fólk gefur frá sér þegar það finnur til sársauka eða kemst í geðshræringu. • Í öllum tungumálum eru til upphrópanir sem eru bara eitt hljóð (t.d. æ! = viðbragð við sársauka). • Ekkert tungumál inniheldur þó mörg slík orð. • Smellir, andvörp og innsog sem notuð eru í þessu skyni eiga heldur fátt skylt með sérhljóðum og samhljóðum í hljóðkerfum tungumála.

7. Í upphafi var orðið • Ding – dong kenningin • Tungumálið varð til við það að fólk brást við áreiti úr umhverfi sínu og myndaði hljóð sem endurspegluðu umhverfið á einhvern hátt. • Til eru orð sem merkja það sama víðast hvar í heiminum (t.d. mamma). • Þessi dæmi eru hins vegar ákaflega fá.

8. Í upphafi var orðið • Híf – opp kenningin • Tungumálið varð til við það að fólk vann saman. • Af líkamlegri áreynslu spruttu taktföst, sameiginleg öskur sem á löngum tíma þróuðust í söngva sem urðu undirstaða tungumáls. • Taktviss einkenni tungumála styðja þessa kenningu. • Þessi taktfasta málnotkun er hins vegar afar lítill hluti af tungumálum. • Kenningin dugir því ekki sem heildarskýring á uppruna mannlegs máls.

9. Í upphafi var orðið • La – la kenningin • Þessa kenningu setti Otto Jespersen fram sjálfur. • Tungumálið varð til á þann hátt að maðurinn þurfti leið til að sýna hrifningu sína á öðrum manni og tjá sig um rómantískar hliðar lífsins. • Þessi kenning nær þó yfir allt of lítinn þátt málnotkunar til að hægt sé að alhæfa um uppruna mannlegs máls út frá henni.

10. Í upphafi var orðið • Ein kenning til viðbótar • Þegar forfeður mannsins fóru að ganga á tveimur fótum fengu hendurnar tækifæri til að takast á við ný hlutverk. • Við þetta þróuðust fínhreyfingar handanna. • Á svipaðan hátt má segja að þegar maðurinn fór að safna fæðu í stað þess að borða jafnóðum það sem hann fann eða veiddi afmörkuðust matmálstímar þannig að munnurinn gat tekið að sér ný verkefni!

11. Í upphafi var orðið • Rannsóknir á uppruna tungumála • Gríski sagnaritarinn Heródót segir frá egypska konungnum Psamtik sem uppi var á 7. öld f.Kr. • Hann vildi komast að því hvaða tungumál á jörðinni væri upprunalegast. • Hann vonaði að það væri egypska. • Hann ákvað að halda tveimur kornabörnum í einangrun frá öllu máli og hlusta svo eftir því hvaða tungumál þau myndu fyrst tala. • Hjal barnanna virtist ekki vera egypska svo Psamtik varð fyrir miklum vonbrigðum. • Fleiri heimildir eru um tilraunir af þessu tagi þar sem börnum var haldið í mállausu umhverfi til að heyra hvaða tungumál þau myndu tala.

12. Í upphafi var orðið • Til eru frásagnir af „villibörnum“ sem ólust upp meðal dýra. • Villibörnin töluðu ekki þegar þau fundust og fæst þeirra náðu nokkrum tökum á notkun tungumáls. • Svo virðist sem samneyti við talandi fólk sé skilyrði þess að maðurinn læri að tala. • Í Biblíunni er að finna frásögn af því hvers vegna tungumál manna greindust í sundur. • Sjá söguna um Babelsturninn á bls. 51-52 í Íslensku tvö.

13. Í upphafi var orðið • Raunin er sú að enn í dag er uppruni mannlegs máls óljós. • Líklega hafa talfæri og taugakerfi mannsins þróast til máls á tímabilinu 50.000 – 30.000 f.Kr., þ.e. á fyrri hluta steinaldar. • Líklega hefur einhvers konar samskiptakerfi verið til löngu fyrr, þ.e. Kerfi sem dugði til að miðla færni frá kynslóð til kynslóðar.

14. Í upphafi var orðið • Flestir hallast að því að maðurinn hafi verið farinn að tala fyrir 30.-50.000 árum því þá hafi talfæri og taugakerfi mannsins verið farin að ráða við tungumál. • Til eru 30.000 ára gömul hellamálverk sem endurspegla hugsun og vitsmuni sem erfitt er að sjá fyrir sér að hafi komið á undan málinu. • Ekki er þó útilokað að málið sé talsvert eldra og sumir fræðimenn telja það 150.000 ára gamalt.

15. Í upphafi var orðið • Þótt mannlegt mál sé meira en 30.000 ára gamalt eru elstu sannanir um ritmál mun yngri. • Þær eru ekki nema um 10.000 ára gamlar. • Hvernig skyldi manninum hafa dottið í hug að varðveita tungumál sitt með því að skrá það? • Hver var tilgangurinn? • Hverjar voru fyrstu tilraunirnar? • Þessar spurningar snúast ekki síður um þróun mannsins en þróun tungumáls.

16. Í upphafi var orðið • Skyldu öll tungumál hafa þróast út frá einu frummáli og breyst við það að menn dreifðu sér um jörðina? • Urðu til ólík tungumál samtímis á ólíkum stöðum í heiminum. • Líklega fæst aldrei endanlega úr þessu skorið. • Atriði sem eru sameiginleg öllum þekktum málum gætu bent til sameiginlegs frummáls en gætu líka bent til þess að hvar sem tungumál þróaðist hafi það þróast meðal manna á svipuðu þroskastigi og verið ætlað sambærilegt hlutverk. • Flestir málvísindamenn nútímans hallast að því að ekki hafi verið um eitt frummál að ræða og telja að sameiginleg einkenni tungumála megi frekar rekja til þróunar mannsins og hlutverks tungumálsins.

17. Í upphafi var orðið • Til umræðu í kennslustund • Berðu íslensku saman við önnur tungumál sem þú þekkir til að komast að sameiginlegum einkennum: • Eru til sérhljóðar og samhljóðar í þeim öllum? • Eru til nafnorð og sagnorð í þeim öllum? • Eiga öll málin aðferð við að tjá liðinn tíma, neitun og spurningar? • Eru fallbeygingar í öllum málunum? • Eiga öll málin forsetningar? • Laga sagnir og lýsingarorð sig að kyni og tölu nafnorða í öllum málunum? • Er frumlag á undan sögn í grundvallarorðaröð í öllum málunum?