ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΕΙΣ Χαράλαμπος Τσέκερης

1. ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΕΙΣ Χαράλαμπος Τσέκερης Τμήμα Ψυχολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Θεόδωρος Τσέκερης Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών Από τη Νευτώνεια Επιστήμη ... στην Επιστήμη της Πολυπλοκότητας, υπό το φως του Ησίοδου (Hesiod Project)

2. Ενότητα • Καθαρότητα • Ομοιογένεια • Αναγωγισμός • είτε-είτε • Δυαδισμός • Βεβαιότητα • Πολλαπλότητα • Πλουραλισμός • Πολυσυλλεκτικότητα • Συμπληρωματικότητα • και αυτό και το άλλο • Δυαδικότητα • Αμφιθυμία (Bauman) Μια “σύνθετη” οντολογική σκέψη: Για τον Ησίοδο... «το χάος θεωρείται περισσότερο γόνιμο από την τάξη, η αβεβαιότητα προάγεται έναντι της προβλεψιμότητας και ο κατακερματισμός εκλαμβάνεται ως η πραγματικότητα που οι αυθαίρετοι ορισμοί της κλειστότητας θα αρνούνταν» (Hayles 1989)

3. Η Επιστήμη της Πολυπλοκότητας ως... • η διαπειθαρχική ολιστική-αναδυσιοκρατική μελέτη των πολύπλοκων προσαρμοστικών συστημάτων • Δρώντες, Φορείς, ... ή Δρώντες-Φορείς? • ΕΤΕΡΟΓΕΝΕΙΣ vs ΟΜΟΓΕΝΕΙΣ AGENTS • ΔΙΕΞΑΡΤΟΥΜΕΝΟΙ vs ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ AGENTS (Ο διαλογικός εαυτός) • Από την ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ στη ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ (FAR-FROM-EQUILIBRIUM CONDITIONS) • Από τη στατική “μετάφραση τάξης” στην αέναη δυναμική “δημιουργία τάξης”...

4. Tα θεσμικά φαινόμενα εμφανίζονται αυθόρμητα μέσα από τις δια-προσωπικές επικοινωνιακές διαδικασίες... Κάθε οργανισμός παράγει αξίες, ιδιότητες και δυναμικές οι οποίες δεν μπορούν να παραχθούν στο επίπεδο των μεμονωμένων μερών... Τοπικές συμπεριφορές κοινωνικής αλληλεπίδρασης παράγουν παγκόσμιες δομές και καθολικά γεγονότα... Ακόμα και η ίδια η «αρχή της ανάδυσης» αποτελεί σε μόνιμη βάση ένα ερευνητικό εύρημα... Η Ανάδυση ως συστατική αρχή των CAS.Ο “χορός της συν-ανάδυσης”: Από τις “υποστάσεις” στις “σχέσεις”...RULE-BASED SCIENCE & BOTTOM-UP SCIENCE

5. Η κοινωνική θέσμιση/αποθέσμιση (τάξη/αταξία) και οι κοινωνικές ερμηνείες/παρερμηνείες είναι ουσιωδώς ασταθή και εύθραυστα φαινόμενα... Διαμορφώνονται ακατάπαυστα διαμέσου του χάους και της μη-αναγώγιμης ποικιλομορφίας του κοινωνικού κόσμου, της συνεχούς συγκρουσιακής δράσης των ανταγωνιστικών συστατικών του κόσμου αυτού... Πασκάλ: «δεν μπορώ να κατανοήσω τα μέρη αν δεν κατανοήσω το σύνολο μέσα στο οποίο υπάρχουν τα μέρη, και δεν μπορώ να κατανοήσω το σύνολο παρά μόνον όταν κατανοήσω τα μέρη που το συναποτελούν»

6. Χαοτικά κοινωνικά συστήματα:ντετερμινιστικά (ά-κεντρα αλλά όχι άν-αρχα, αφού πάντοτε υπάρχουν κανόνες) και μη προβλέψιμα – τουλάχιστον πέραν ενός πολύ περιορισμένου ορίζοντα προβλεψιμότητας... Ακόμα και η ολική «εξαντλητική γνώση» της κοινωνίας δεν συνεπάγεται προβλεψιμότητα... Συστήματα εγγενώς ευαίσθητα, ή μη γραμμικά: τυχαία γεγονότα και μικρές αιτίες απροσδόκητα προκαλούν μεγάλα «μη αντιστρέψιμα» αποτελέσματα (αποσταθεροποιητικές, δομικές παρ-ενέργειες) στην κοινωνική δομή... ΧΑΟΣ=ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ +ΜΗ-ΠΡΟΒΛΕΨΙΜΟΤΗΤΑ

7. Ζούμε σε μια διαστρωματωμένη πραγματικότητα: Το “πραγματικό” (real), το “εν ενεργεία πραγματικό” (actual) και το “εμπειρικό”.... ΓΝΩΣΗ (επιστημική διάσταση) & ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (οντική διάσταση): ΜΙΑ ΣΧΕΣΗ ΑΜΟΙΒΑΙΑΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ (Κονστρουκτιβιστικός Ρεαλισμός) ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ:Το επιστημολογικό υπόβαθρο του Ησίοδου

8. Συστημική Αναστοχαστικότητα Η Αναστοχαστικότητα των Δράσεων Ο Αναστοχασμός των Δραστών Επιστημολογικός Αναστοχασμός Ενδογενής και Αναφορική Αναστοχαστικότητα: Μέσα και Πάνω στη Δράση? Οι Αναστοχαστικότητες του Ησίοδου

9. Ηνιόχηση της κοινωνικής δυναμικής? Θεός, δεν είναι παρά η ... κοινωνική δυναμική 2 ταυτόχρονες γραμμές: “κατά την πρώτη, μια πολιτική μειοψηφία καθορίζει a priori τον τελικό σκοπό. Κατά τη δεύτερη, οι πραγματικές σκοπεύσεις των δρώντων υποκειμένων, μέσα από την κριτική διαμάχη των απόψεων στα θεσμισμένα πεδία διαλόγου, διαμορφώνουν a posteriori τον τελικό σκοπό” (Τσιβάκου 2000) Οι Κανονικότητες του Ησίοδου

10. Πολυπλοκότητα & Ανίσχυρες Θεωρίες Πολυπλοκότητα & Επιστημική Μετριοπάθεια: Ζούμε σ’ έναν κόσμο που «είναι πολύ μεγαλύτερος απ’ ό,τι εμείς ως ανθρώπινα πλάσματα που κατέχουμε μια ορισμένη θέση μπορούμε να φανταστούμε» (Hayles 1998) Πολυπλοκότητα vs Σχετικισμός: Οι Κοινωνικές Προσομοιώσεις δεν είναι μεταμοντέρνες... Ησίοδος: να διατυπώσουμε προσεκτικά αξιώσεις αλήθειας έγκυρες μεν, αλλά αναστοχαστικά αντικειμενικές και ασθενώς νομιμοποιημένες.

11. Προμηθεϊκός ή Αποφατικός? Οι κοινωνικές προσομοιώσεις & ο ρόλος της επιστήμης:

12. Επιστημολογικές εξελίξεις στις κοινωνικές προσομοιώσεις, Χαράλαμπος Τσέκερης & Θεόδωρος Τσέκερης Διαχείριση εφοδιαστικής αλυσίδας και δικτύων μεταφορών – κατανόηση φαινομένων συμφόρησης και άλλων εξωτερικεύσεων , Ερμηνεία αστικών εξαπλώσεων και χωροθετικών αποφάσεων , Μηχανισμοί ανταγωνισμού και λειτουργίας αγορών (π.χ., Online trading and auctioning) σε δίκτυα πληροφόρησης, επικοινωνιών κ.λπ., Δυναμική κοινωνικών δικτύων - word of mouth, small-world networks, δυνητικές κοινότητες & κοινωνικές επαφές. Εφαρμογές σύγχρονων μεθόδων προσομοίωσης (ιδιαίτερα των προτύπων πολλαπλών δρώντων) [1]:

13. Επιστημολογικές εξελίξεις στις κοινωνικές προσομοιώσεις, Χαράλαμπος Τσέκερης & Θεόδωρος Τσέκερης Οργανωτική συμπεριφορά επιχειρήσεων, διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού & χαρτοφυλακίων, ανάλυση συμπεριφοράς καταναλωτών, Μελέτες πολιτικής επιρροής, αντίκτυπου οικονομικών πολιτικών και διαχείρισης κρίσεων & έκτακτων συμβάντων , Επιδημιολογικές αναλύσεις μετάδοσης ασθενειών, Μελέτες επέκτασης αρχαίων πολιτισμών , κ.λπ. Εφαρμογές σύγχρονων μεθόδων προσομοίωσης (ιδιαίτερα των προτύπων πολλαπλών δρώντων) [2]:

14. Επιστημολογικές εξελίξεις στις κοινωνικές προσομοιώσεις, Χαράλαμπος Τσέκερης & Θεόδωρος Τσέκερης Οι δρώντες του συστήματος (πεζοί, οδηγοί, διαμεταφορείς, διαχειριστές/ ρυθμιστές του δικτύου (οδικού, μέσου μαζικής μεταφοράς, διανομής/ εφοδιασμού) δρουν έτσι ώστε να μεγιστοποιούν τη χρησιμότητά τους (ή να ελαχιστοποιούν το κόστος τους). Δημιουργείται νέα κατάσταση κυκλοφορίας / κόστους λειτουργίας τόσο τοπικά (σε κόμβους, άξονες, τοπικούς σταθμούς, εγκαταστάσεις) όσο και συνολικά στο δίκτυο . Η νέα κατάσταση και τα αποτελέσματά της (συμφόρηση-καθυστερήσεις, ρύπανση, βαθμός ικανοποίησης χρηστών και διαχειριστών) οδηγούν σε νέες επιλογές μετακίνησης/ διαμετακομιδής και σε νέα κατάσταση του δικτύου. Παράδειγμα προτύπου μεταφορών -Logistics

15. Επιστημολογικές εξελίξεις στις κοινωνικές προσομοιώσεις, Χαράλαμπος Τσέκερης & Θεόδωρος Τσέκερης Οι χωροθετικές αποφάσεις των νοικοκυριών και επιχειρήσεων σε μίκρο-επίπεδο αλληλεπιδρούν Νέες μορφές χωρικής οργάνωσης στο μάκρο-επίπεδο σταδιακά αναδύονται Οι νέες αυτές μορφές επηρεάζουν τη χωρική συμπεριφορά των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων Παράδειγμα: Η αυτό-οργάνωση του απομονωμένου κράτους του vonThünen από αυτόνομους ευφυείς δρώντες (δηλ. νοικοκυριά και επιχειρήσεις) Παράδειγμα προτύπου δυναμικής οργάνωσης του χώρου – διαμόρφωσης των χρήσεων γης

16. Επιστημολογικές εξελίξεις στις κοινωνικές προσομοιώσεις, Χαράλαμπος Τσέκερης & Θεόδωρος Τσέκερης Η εξέλιξη του κοινωνικού δικτύου (από πλήρως συμπαγές, συμμετρικό και σταθερό έως αποκεντρωμένο, ασύμμετρο και ασταθές) καθορίζεται από τις ιδιότητες της ψυχολογίας (Ψ) και κοινωνικότητας (Κ) των δρώντων με βάση ένα αρχικό σύνολο σχέσεων – δίκτυο επαφών μεταξύ τους. Κ+Ψ=2 «Το κοινωνικό και το ατομικό είναι αντίθετα αλλά και αλληλοσυμπληρωματικά» Παράδειγμα προτύπου δυναμικής κοινωνικών δικτυώσεων - κοινωνικής οργάνωσης

17. Επιστημολογικές εξελίξεις στις κοινωνικές προσομοιώσεις, Χαράλαμπος Τσέκερης & Θεόδωρος Τσέκερης Καθορισμός μεριδίου αγοράς, χαρακτηριστικών προϊόντος, πελατών και δυνητικών πελατών (δρώντων) (people) Καθορισμός χαρακτηριστικών δικτύου (π.χ. επαφές-επιρροή με βάση την απόσταση) (environment) Δυναμική προσαρμογής και ανάδυση πολυπλοκότητας στις προτιμήσεις των καταναλωτών (dynamics) Παράδειγμα προτύπου Word-of-mouth για μάρκετινγκ-διαφήμιση:

18. Επιστημολογικές εξελίξεις στις κοινωνικές προσομοιώσεις, Χαράλαμπος Τσέκερης & Θεόδωρος Τσέκερης Αγορά πελατών και ανταγωνισμός μεταξύ εστιατορίων Παραδείγματα προτύπων αγοράς-ανταγωνισμού Αγορά πελατών και ανταγωνισμός εταιριών πώλησης τροφίμων Αγορά πελατών και ανταγωνισμός μεταξύ υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας Παγκόσμια αγορά πελατών και ανταγωνισμός βιομηχανιών χαρτοπολτού

19. Επιστημολογικές εξελίξεις στις κοινωνικές προσομοιώσεις, Χαράλαμπος Τσέκερης & Θεόδωρος Τσέκερης Πρόβλεψη εξάπλωσης HIV και αποτελεσματικότητας μέτρων πρόληψης με βάση την δυναμική διαδικασία εκμάθησης και προσαρμογής των κατοίκων μιας περιοχής. Παραδείγματα προτύπων μετάδοσης ασθενειών Δυναμική πρόβλεψη εξέλιξης ιού γρίπης μεταξύ των κατοίκων μιας περιοχής που μετακινούνται από την κατοικία στον τόπο εργασίας, με βάση τον βαθμό έκθεσης και τη συμπεριφορά πρόληψης.

20. ΣΥΝΟΨΗ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η αναστοχαστική προσέγγιση οδηγεί σε αναπαράσταση διαφορετικών πτυχών της πολύπλοκης πραγματικότητας με βάση απλούς κανόνες συμπεριφοράς/αλληλεπίδρασης των δρώντων (π.χ., αυτό-οργάνωση, μερική πληροφόρηση) που αποκλίνουν από συμβατικούς κανόνες μαθηματικής ανάλυσης-προσομοίωσης συστημάτων Ανάδυση πολλαπλών δυναμικών και σχέσεων αλληλεξάρτησης σε ένα σύστημα και της (μη-προβλέψιμης) εξέλιξης της κατάστασής του εκτός του αυστηρού πλαισίου σύγκλισης σε σταθερή κατάσταση ισορροπίας. Η πολυπλοκότητα που αναδύεται βοηθάει στην κατανόηση της εξάπλωσης – και τον σχεδιασμό και αξιολόγηση πιθανών σεναρίων αντιμετώπισης - του ρίσκου (κυρίως σε έκτακτες καταστάσεις – συνθήκες κρίσεων) που εμπεριέχεται σε διάφορους τομείς της κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας. Επιστημολογικές εξελίξεις στις κοινωνικές προσομοιώσεις, Χαράλαμπος Τσέκερης & Θεόδωρος Τσέκερης