Profilaktyka Onkologiczna

1. ProfilaktykaOnkologiczna lek. med. Ilona Dzijak- Muniak,mgr Dobrosława Jedynak oprac. Marta Babacz

3. Statystyki prawdy • Nowotwory to druga po chorobach krążenia przyczyna śmierci w Polsce. • W 2007 roku zarejestrowano w Polsce 128.883 nowych zachorowań, w naszym województwie- 3.538 zachorowań u kobiet,w powiecie nakielskim– 289 osób • Najczęstsze umiejscowienie:

4. Nie jesteśmy bezbronni! • Genetycznym lub rodzinnym skłonnościom nowotworowym można zapobiegać trzymając się zalecanych zachowań zdrowotnych • Częste określenie nowotworów: Man Made Diseases- schorzenia wyprodukowane przez człowieka • Nawet do 90% nowotworów wynika z naszego stylu życia, nawyków żywieniowych, miejsca pracy i zamieszkania czy zachowań społeczno-kulturowych.

5. Europejski Kodeks Walki z Rakiem • Nie pal; jeśli palisz, przestań. Jeśli nie potrafisz przestać, nie pal przy niepalących • Wystrzegaj się otyłości • Uprawiaj ćwiczenia fizyczne • Jedz co najmniej 5 porcji warzyw i owoców dziennie • Ogranicz spożycie produktów zawierających tłuszcze zwierzęce • Ogranicz spożycie piwa, wina, napojów wysokoprocentowych do:dwóch porcji dziennie dla mężczyzn;jednej porcji dziennie dla kobiet • Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne • Przestrzegaj przepisów ochrony przed narażeniem na znane substancje rakotwórcze • Kobiety po 25. roku życia powinny brać udział w badaniach przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy • Kobiety po 50. roku życia powinny brać udział w badaniach przesiewowych w kierunku raka piersi • Kobiety i mężczyźni po 50. roku życia powinni uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka jelita grubego • Bierz udział w programach szczepień ochronnych przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.

6. Palenie • W krajach rozwiniętych 25-30% wszystkich zgonów z powodu nowotworów ma związek z paleniem tytoniu • Po zaprzestaniu palenia ryzyko tego typu nowotworów szybko się zmniejsza • Dym tytoniowy wydychany przez palaczy wymusza bierne palenie na otoczeniu • Palenie papierosów przez kobiety w ciąży zwiększa prawdopodobieństwo obumarcia płodu lub późniejszego upośledzenia fizycznego i psychicznego rozwoju dziecka • Dla zmniejszenia skutków palenia tytoniu zasadnicze znaczenie ma „polityka antytytoniowa”

7. Otyłość • W krajach zachodnich otyłość stanowi drugi po paleniu tytoniu czynnik ryzyka rozwoju chorób przewlekłych • Odsetek ludzi otyłych gwałtownie wzrasta. W Polsce dotyczy aż około 20% społeczeństwa • Przekonujące dane wskazują na związek otyłości z zachorowaniami na raka okrężnicy, piersi, trzonu macicy, nerki i gruczolakoraka przełyku • Otyłość jest przyczyn rozwoju różnych typów nowotworów:

8. Otyłość • Otyłość jest przyczyną rozwoju różnych typów nowotworów:

9. Bądź aktywny ruchowo! • Aktywnośćfizyczna związana z regularnym, umiarkowanym wysiłkiem może być wskazana dla utrzymania odpowiedniej masy ciała • Zaleca się wykonanie gimnastyki 3 razy w tygodniu po pół godziny • Korzystniejsze są jednak częstsze, bardziej forsowne ćwiczenia.

10. Zdrowo się odżywiaj! • Spożywanie dużych ilości warzyw i owoców zmniejsza ryzyko zachorowań na różne nowotwory • Produkty zbożowe pełnoziarniste i o dużej zawartości błonnika pomagają chronić przed rakiem jelita grubego i innymi przewodu pokarmowego • Ryzyko choroby zmniejsza dieta śródziemnomorska, uboższa w białka i tłuszcze zwierzęce, bogatsza w ryby, oliwę z oliwek, warzywa, owoce, pełne ziarna zbóż • Owoce i warzywa należy spożywać w dawce minimum 400g dziennie, tj. 2 sztuki owoców i 200g warzyw

11. Alkohol • Zwiększa ryzyko nowotworów górnego odcinka przewodu pokarmowego i układu oddechowego nawet u osób niepalących. • Udowodniono, że 10 lat po zaprzestaniu spożywania alkoholu ryzyko zachorowania na raka przełyku zmniejsza się o 60% • Korzystne działanie alkoholu na układ krążenia obserwuje się jedynie u osób w średnim wieku • Dzienny limit spożycia dla mężczyzn nie powinien przekraczać 20 g etanolu- około 2 szklanek piwa, 2 kieliszków wina lub 2 małych kieliszków mocnego alkoholu- a w przypadku kobiet– 10 g

12. Promienie słoneczne • Nowotwory złośliwe skóry dotyczą głównie jasnej karnacji • Należy ograniczyć ekspozycję na promieniowanie słoneczne • Najczęstszą przyczyną czerniaka są znamiona barwnikowe na skórze- pieprzyki • Przebywając na świeżym powietrzu, należy chronić się przed słońcem w godzinach od 11:00 do 15:00 • Zaleca się przebywanie w cieniu, noszenie okularów przeciwsłonecznych i odpowiedniego, chroniącego przed słońcem ubrania i stosowanie kosmetyków zawierających filtry przeciwsłoneczne • Odradza się korzystanie z solarium, emitujących promieniowanie zbliżone do odpowiedzialnego za zwiększone ryzyko zachorowań na czerniaka skóry

13. Ochrona przed narażeniem na substancje rakotwórcze • Na początku lat 90. ubiegłego stulecia około 23% zatrudnionych w UE było narażonych na działanie czynników rakotwórczych w dawkach przekraczających wartości podstawowe • Zagrożeniami są: promieniowanie słoneczne, wdychanie dymu tytoniowego, pył zawierający wolną krzemionkę, gazy spalinowe, produkty rozpadu radonu • Badania obejmujące górników zawodowo narażonych na duże stężenia radonu w powietrzu dostarczyły przekonujących dowodów, że radon wywołuje raka płuc

14. Badania przesiewowe • Program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy jest kierowany do pań pomiędzy 25 a 59 rokiem życia, które raz na 36 miesięcy powinny wykonać bezpłatne badanie cytologiczne • Cytologia to podstawowa metoda diagnostyki zmian przedrakowych i raka szyjki macicy • Badanie jest wykonywane przez lekarza lub położną. Jest niebolesne • Przed badaniem należy utrzymać higienę, nie stosować przez 4 dni poprzedzające cytologię leków dopochwowych oraz dopochwowych środków antykoncepcyjnych, nie wykonywać irygacji, a przez 2 dni powstrzymać się od współżycia płciowego.

15. Wirus HPV • Główną przyczyną raka szyjki macicy jest długotrwałe zakażenie wirusem HPV • Rak szyjki macicy nie jest chorobą dziedziczną, ani uwarunkowaną genetycznie • Ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy rozpoczyna się wraz z pierwszym kontaktem płciowym • Kobiety w każdym wieku mogą zachorować na raka szyjki macicy

16. Typy wysokiego ryzyka • Mogą powodować rozwój nieprawidłowych komórek, prowadzący do raka szyjki macicy • Wirus ten łatwo się przenosi i jest szeroko rozpowszechniony. Do 75% aktywnych seksualnie kobiet w ciągu swojego życia ulegnie zakażeniu wirusem HPV. • Największa częstość zakażeń (20%) notowana jest wśród kobiet młodych poniżej 25 roku życia.

17. Przenoszenie wirusa • Wirus przekazywany jest w czasie stosunku seksualnego, a czasami nawet w wyniku intymnego kontaktu skóry narządów płciowych partnerów. • Prezerwatywa nie daje ochrony przed zakażeniem wirusem, ponieważ skóra bezpośrednio wokół narządów płciowych również może go przenosić

18. Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy • Składa się z trzech etapów: • Podstawowego– polegającego na pobraniu wymazu do badania cytologicznego u pacjentek w zakresie wiekowym 25-59 lat raz na 3 lata • Diagnostycznego – polegającego na ocenie preparatu w obowiązującym systemie Bethesda 2001 • Pogłębionej diagnostyki– polegającego na wykonaniu kolposkopii lub kolposkopii z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego u pacjentek z nieprawidłowym wynikiem cytologicznym

19. Czynniki ryzyka • Wczesne rozpoczęcie współżycia, • Zmiany partnerów seksualnych, • Duża liczba porodów, • Palenie papierosów, • Niski status socjoekonomiczny, • CIN 2 i CIN 3 w wywiadzie. • Czynniki prawdopodobne: • Wieloletnie stosowanie leków antykoncepcyjnych, • Dieta uboga w antyoksydanty • Częste stany zapalne pochwy

20. Niepokojące objawy • Upławy, • Nieprawidłowe krwawienia i plamienia po stosunkach seksualnych, między miesiączkami lub po okresie klimakterium, • Bóle w dole brzucha lub w okolicy lędźwiowo- krzyżowej, • Stany zapalne pochwy i szyjki macicy • Każda kobieta między 25 - 59 rokiem życia powinna mieć wykonane BADANIE CYTOLOGICZNE NIE RZADZIEJ NIŻ CO 3 LATA

21. Szczepienie • Połączenie regularnie wykonywanej cytologii oraz szczepienia przeciwko wirusowi HPV, jest najskuteczniejszą ochroną przed rakiem szyjki macicy • Szczepionka zapewnia 100% ochronę przed zmianami przedrakowymi • Szczepionka nie zawiera wirusa HPV, a jedynie cząstki imitujące jego budowę, nie jest więc możliwe zakażenie w wyniku jej podania • Najbardziej efektywne jest szczepienie dziewcząt i młodych kobiet / od 10 – 25 roku życia, przed inicjacją seksualną. Schemat szczepień jest trzydawkowy

22. Badania przesiewowe • Populacyjny program profilaktyki raka piersi jest skierowany do pań miedzy 50 a 69 rokiem życia, które raz na 24 miesiące powinny wykonać bezpłatne badanie mammograficzne, do którego nie trzeba skierowania • Celem badania jest wykrycie wczesnych zmian we wczesnej fazie choroby, co zwiększa szanse na pełne wyleczenie

23. Mammografia • Mammografia jest podstawową metodą diagnostyki zmian w piersiach, polegającą na wykonaniu zdjęć rentgenowskich. Stosuje się do tego małe dawki promieniowania • Jak się przygotować? • Założyć ubranie dwuczęściowe • Zabrać ze sobą poprzednie zdjęcia i opisy badań • Podczas rejestracji konieczne jest posiadanie dowodu osobistego, ważnego • Dokumentu ubezpieczeniowego • Osoby słabo widzące powinny zabrać okulary • Nie należy używać dezodorantu, pudru, itd.. • Z uwagi na komfort badania warto z niego skorzystać w drugim tygodniu po miesiączce.

24. Wykrywanie raka piersi • Wcześnie rozpoznany, mniejszy nowotwór daje większe szanse na wyleczenie • Diagnostyka obrazowa umożliwia rozpoznanie mniejszych zmian, niż badanie kliniczne • Rak piersi jest najczęstszym nowotworem u kobiet i drugą z kolei, po raku płuca, onkologiczną przyczyną zgonów Polek

25. Czynniki raka piersi • Wiek 50+ • Rodzinne występowanie raka piersi • Pierwsza miesiączka we wczesnym wieku • Menopauza w późnym wieku • Pierwszy poród po 35 roku życia • Długotrwała hormonalna terapia zastępcza • Stosowanie antykoncepcji hormonalnej przez kobiety będące nosicielkami mutacji genów BRCA-1 i BRCA-2

26. Zalecenia • Od 20 roku życia – samobadanie piersi • Od 30 roku życia – badanie przez lekarza (1x w roku), nawet gdy nie występują niepokojące zmiany • Między 35 a 49 roku życia – mammografia wg wskazań lekarza • Między 50 a 69 rokiem mammografia co dwa lata

27. Samobadanie piersi • Piersi należy badać: • Raz w miesiącu (najlepiej miedzy 7 a 10 dniem cyklu, liczonym od 1 dnia każdej miesiączki) • W jeden wybrany dzień kalendarzowy np. 1 - go każdego miesiąca (jeżeli kobieta nie miesiączkuje) • Częściej u kobiet zaliczanych do grupy ryzyka • Samobadanie piersi jest podstawowym badaniem mającym na celu wcześniejsze wykrywanie podejrzanych zmian w sutku

28. Niepokojące objawy • Zmiany w kształcie piersi lub ich położeniu • Zmarszczenie, wciągnięcie skóry lub zmianę jej koloru na piersi, • Wciągnięcie brodawki sutkowej, zaczerwienienie lub owrzodzenie a także pomarańczowe zabarwienie • Wydzielinę z brodawki sutkowej • Guzek lub stwardnienie , które różni się konsystencją od otoczenia • Powiększenie węzłów chłonnych pod pachą

29. Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Piersi • Składa się z dwóch etapów: • Podstawowego– polegającego na wykonywaniu mammografii u kobiet w wieku 50-69 lat raz na 2 lata • Pogłębionej diagnostyki– realizowanej przez wybrane jednostki przygotowane do dalszej diagnostyki obrazowej i histopatologicznej zmian w piersiach

30. Badania przesiewowe • Badaniem wykrywającym zmiany w jelicie grubym jest kolonoskopia. To badanie polega na wprowadzeniu do jelita cienkiego giętkiego endoskopu umożliwiającego wykrycie raka jelit i polipów, które są stanem przedrakowym • Po 50-tym roku życia powinno się wykonywać badania przesiewowe: • 1 x rok badanie per rectum • 1x rok wykonanie testu kału na krew utajoną • 1 x 10 lat badanie kolonoskopowe

31. Rak jelita grubego • Rak jelita grubego to nowotwór numer dwa w Polsce, a numer jeden w Europie. Co roku zapada na niego ok. 330 tys. Europejczyków • Na raka jelita grubego chorują zarówno kobiety, jak i mężczyźni • Najważniejszym czynnikiem ryzyka raka jelita grubego jest wiek • Inne czynniki ryzyka to brak ruchu, palenie papierosów i tzw. dieta ubogoresztkowa. Nasze jelita nie lubią jedzenia przetworzonego • Choroba daje nam spore szanse, by w porę zareagować. Nowotwór złośliwy rozwija się bowiem najczęściej ze zmiany łagodnej. Jest nią gruczolak, powszechnie nazywany polipem. Niezwykle ważne jest to, że proces przemiany małego polipka w raka trwa co najmniej 10 lat.

32. Szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B • Około 18% nowotworów w populacji światowej przypisuje się przewlekłym zakażeniom wirusowym, bakteryjnym i pasożytniczym • Obecnie w Polsce prowadzi się szczepienia noworodków, młodzieży w wieku 14 lat, osób należących do grup ryzyka, osób z bliskiego otoczenia chorych zakażonych HBV, a ostatnio również pacjentów z przewlekłą chorobą wątroby (w szczególności zakażonych HCV). Program szczepień ochronnych (w Polsce) nie przewiduje szczepień osób podróżujących w rejony o dużej i pośredniej endemiczności wirusowego zapalenia wątroby typu B • Szczepienie przeciwko wzwB należy do szczepień zalecanych, nie finansowanych z budżetu państwa u osób nie wymienionych powyżej

33. WYBÓR NALEŻY DO CIEBIE! „Ginekologia po Dyplomie”, tom 13, nr 6(76), „Uczymy się walczyć z rakiem” materiały dydaktyczne , Bydgoszcz 2010 „Profilaktyka przeciwnowotworowa” prof. Witold Zatoński „Zachorowania na nowotwory złośliwe w województwie kujawsko- pomorskim w 2008 roku” red. Tomasz Mierzwa , Bydgoszcz 2010, www.rak-szyjki-macicy.pl, www.profilaktykarsm.pl , www.zdrowie.gazeta.pl,