راه های جذب دانشجویان به نمـاز

2. راه های جذب دانشجویان به نمـاز

3. اشاره دستورات الهي براي به سعادت و كمال رسانيدن انسان‌ها و در نهايت رسيدن به قرب خداست. براي نيل به اين مقصود خداوند متعال پيامبراني و به ويژه آخرين سفيرش، پيامبر اعظم حضرت محمّد مصطفي (ص) را فرستاد تا انسان‌ها را در يك برنامة تدريجي از انواع آلودگي‌ها، خرافات، كجروي‌ها، و زنگارهاي شرك ـ‌كه همچون غُل و زنجير بر پيكرشان سنگيني مي‌كرد ـ رهايي بخشند. از جملة اين دستورات، فريضه مقدس «نماز» است كه ستون دين است و با پذيرفته شدن آن ساير اعمال نيز پذيرفته مي‌شود. و اگر مورد پذيرش قرار نگيرد، ساير اعمال نيز بي‌نتيجه و مردود است. نماز در حقيقت به منزلة آرم اسلام است و به ساير كارهاي ما، در زندگي ارزش و اعتبار مي‌بخشد. يقيناً يكي از دغدغه‌هاي استادان معارف اسلامي، دعوت و جذب دانشجوياني است كه احياناً اهميت كمتري به نماز مي‌دهند. آنچه در اين مقاله مورد بحث قرار مي‌گيرد عبارت است از عواملي كه در جذب دانشجويان و جوانان به اين فريضه الهي مؤثرند.

4. 1- ترسيم جذابيت‌هاي نماز • هنگامي كه انسان از زيبائي‌ها و جذابيت‌هاي عبادات به ويژه نماز كه ستون دين است، آگاه شود، پايبندي و توجه به آن فزوني مي‌يابد و مي‌كوشد به نحو احسن آن را به جا آورد. • براي روشن‌تر شدن اين موضوع ذكر برخي از بيانات نوراني حضرات معصومين ـ عليهم‌السلام ـ‌ ضرورت دارد. پيامبر اسلام (ص) در اين خصوص مي‌فرمايد: «نماز به نهري تشبيه شده كه انسان روزي پنج بار در آن شستشو مي‌كند و ديگر چركي باقي نمي‌ماند.(حر عاملي، وسائل الشيعه،ج 3، ص 7، نهج البلاغه، خطبه 199،ص 307) • و يا فرمود:نور و روشني چشم من در نماز است(مجلسي، بحارالانوار، ج 77، ص 77) • و نيز فرمود: نماز، به منزلة پرچم و آرم و نشانة مكتب اسلام است.(متقي هندي، كنزالعمّال في السنن و الافعال، ج 7 ص 279)

5. امام علي (ع) در اين باره فرمود: «مردم نماز را بر عهده گيريد و آن را حفظ كنيد، زياد نماز بخوانيد، و با نماز خود را به خدا نزديك كنيد... همانا نماز، گناهان را چونان برگ‌هاي پائيزي فرو مي‌ريزد و غُل و زنجيرگناهان را از گردن‌ها مي‌گشايد.(نهج البلاغه، خطبه 199، ص 307) • از امام حسن مجتبي(ع) سؤال شد: چرا بهترين لباس‌ها را به هنگام نماز مي‌پوشيد؟ فرمود: خداي بزرگ زيباست و زيبايي را دوست دارد. پس من براي پروردگارم خود را آراسته مي‌كنم؛ زيرا خداوندمي‌فرمايد: نزد هر مسجدي خود را آراسته كنيد. به همين دليل دوست دارم بهترين لباس‌هايم را بپوشم.(دشتي، مجموعه نهج‌الحياة (فرهنگ سخنان امام حسن (ع)،ص 547 ، 548)

6. امام سجاد(عليه‌السلام) فرمود: «و به هنگام نماز، مقام واصلان به منازل والاي آن و حافظان اركانش را بر ما ارزاني‌دار، آنان كه نماز را در اوقات مخصوصش بنا بر سنّت بنده و پيامبرت ـ‌ كه درود تو بر او و آلش باد ـ در ركوع و سجود و همة فضيلت‌هايش با كامل‌ترين و تمام‌ترين طهارت، و روشن‌ترين و رساترين خشوع، به جاي مي‌آورند»(صحيفه كامله سجاديه، دعاي 44 ، ص 287) • امام صادق(عليه‌السلام) فرمود:«هر كه اين نمازهاي پنجگانة واجب را بر پا دارد و بر وقت‌هايش مواظبت نمايد، خداوند را در روز رستاخيز در حالي ديدار كند كه او را از جانب خداوند پيماني باشد و خدا او را به سبب آن پيمان به بهشت در آورد و هر كه در وقت‌هايش نماز را بر پا ندارد، پس او را چنان باشد كه اگر خدا خواهد او را ببخشايد و چون خواهد او را عذاب كند».(شيخ صدوق ، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 79)

7. با توجه به اين بيانات و ساير احاديثي كه در خصوص جاذبه‌هاي نماز از سوي حضرات معصومين عليهم السلام ايراد شد. نسيم فرح‌بخشي در وجود ما وزيدن گرفته و شوق و رغبتمان را نسبت به اقامه نماز كه فريضة الهي است، مضاعف مي‌نمايد.

8. 2- پاداش رفت و آمد به مسجد و بيان فضيلت نماز جماعت • هنگامي كه پيامبر عظيم‌الشأن اسلام به مدينه هجرت كردند، نخستين اقدام ايشان تأسيس مسجد بود، تا گذشته از اينكه در خدمت عبوديت و بندگي خدا قرار مي‌گيرد، به عنوان يك محل تعليم و تربيت از يك سو و هم‌چنين كانون سياسي و قضايي از سوي ديگر در آيد. ساختن مسجد باعث ايجاد وحدت و يكپارچگي و انسجام بيشتر در ميان جامعه اسلامي گرديد، به طوري كه مسلمين براي اقامه نمازهاي پنجگانه در مسجد حضور پيدا مي‌كردند و باعث اخوت و برادري و نزديك شدن قلوب آنها به يكديگر مي‌گرديد و مي‌توانستند ضمن به جا آوردن فريضه مقدس نماز معارف و احكام اسلامي را از زبان پيامبرگرامي اسلامي بشنوند و عمل نمايند.(بنگريد به مقاله نگارنده (سيد حسين حرّ) در مجلة آينه پژوهش شماره 87، ص 9)

9. مساجد به عنوان يك مكان مقدس از صدر اسلام تا كنون براي مسلمين نقش مهمّي چه در حوزة عبوديت و چه در حوزه‌هاي مختلف ديگر ايفا نموده، پيشوايان ما اجر و پاداش زيادي براي كساني كه قدم به آن مي‌نهادند، بيان فرمودند كه به پاره‌اي از آنها اشاره مي‌نماييم.

10. امام علي (ع) بارها مي‌فرمود: هر كه به مسجد رفت و آمد كند، يكي از اين هشت چيز را به دست آورد: برادري كه در راه خدا از او بهره‌مند گردد، دانشي برگزيده، نشانه‌اي استوار، رحمتي مورد انتظار، سخني كه او را از تباهي باز دارد، سخني كه بشنود و او را بر راه هدايت رهنمون شود و يا گناهي را به سبب بيم يا آزرم ترك كند.(شيخ صدوق ، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 75) • امام صادق(ع)از پدرانش عليهم‌السلام روايت نموده كه پيامبر خدا (ص) فرمود: هر كه قرآن گفتارش و مسجد خانه‌اش باشد، خداوند خانه‌اي براي او در بهشت بنا نهد.(همان، ص 75) • و نيز فرمود: هر كه پياده سوي مسجدها رود، پاي خويش را بر هيچ خشك و تري ننهد، جز آنكه اين زمين تا زمين هفتم براي او خدا را تسبيح گويند و به پاكي ياد كنند.(همان)

11. به نظر مي‌رسد يكي از اهداف نبي مكرم اسلام (ص) در توجه دادن به مساجد اين بود كه به مردم تفهيم نمايند كه علم و ايمان با يكديگر توأم است، يعني هر كجا مسجدي بنا شد آنجا كانون تعليم و تربيت و علم و دانش نيز مي‌باشد.(بنگريد به مقاله نگارنده (سيد حسين حرّ) در مجله آينه پژوهش شماره 87 ص 9) • در خصوص پاداش نماز جماعت امام صادق عليه السلام فرمود: به راستي، نماز جماعت بيست و سه درجه بر نماز فُرادي برتري دارد و بيست و پنج نماز به شمار آيد.(شيخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 99)از رسول خدا (ص) نقل شده كه فرمود: نماز كسي كه صداي اذان را بشنود و بي‌دليل ، در نماز جماعت مسلمانان شركت نكند، ارزشي ندارد.(قرائتي، پرتوي از اسرار نماز، ص 208) • اگر نفرات شركت كننده در نماز جماعت از ده نفر گذشت، حساب آن را جز خدا كسي نمي‌داند.(همان، ص 209)

12. نخستين نماز جماعتي كه در صدر اسلام برگزار شد، به امامت پيامبر عظيم الشأن بود. يعقوبي در اين خصوص مي‌نويسد:« نخستين نمازي كه بر او واجب گشت، نماز ظهر بود، جبرئيل آمد و وضو گرفتن را به او نشان داد و چنانكه جبرئيل وضو گرفت، رسول خدا هم وضو گرفت، سپس نماز خواند تا به او نشان دهد كه چگونه نماز بخواند، سپس رسول خدا (ص) نماز خواند. بر روايت بعضي نخستين نمازي كه رسول‌الله(ص) خواند، «صلوة وسطی» يعني نماز ظهر بود. سپس خديجه دختر خويلد رسيد و رسول خدا (ص) او را خبر داد، پس وضو گرفت و نماز خواند، سپس علي بن ابيطالب رسول خدا (ص) را ديد و هر چه را ديد انجام مي‌دهد، انجام داد».(يعقوبي، تاريخ يعقوبي، ج 1 ص 378)

13. اگر شريعت مبين اسلام امروز به دست ما رسيده، مرهون زحمات پيامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار عليهم السلام و بسياري از كساني است كه در اين راه شكنجه و يا حتي جان خود را در راه اعتلاي آن دادند. چنانكه در تاريخ آمده، روزي پيامبر (ص) به همراه مسلمانان مشغول نماز جماعت بودند كه يكي از مشركان، غلام خود را امر كرد تا شكنبه و سرگين شتر را بردارد و بر ميان دو شانة رسول خدا (ص) كه در سجده بود، افكند.(همان، ص 380) • و به اين صورت موجبات آزار رسول ‌الله (ص) را فراهم نمودند. هر چند اين حادثه با جوانمردي عموي پيامبر (ص) ابوطالب، پاسخ دندان‌شكني به مشركان داده شد امّا دلالت بر استقامت پيامبر (ص) از يك سو و ايستادگي و حمايت مسلمانان از ايشان از دوم‌سو دارد. شايان ذكر است هنگامي كه دانشجويان و جوانان برومند ما از اين مصاديق تاريخي مطلع باشند با علاقمندي بيشتر به سمت نماز جماعت سوق پيدا مي‌كنند.

14. 3- ارائه و ترسيم ارزش عبادتدر جواني • از جمله عوامل سوق دهندة دانشجويان و جوانان به نماز جماعت، بيان ارزش عبادات آنان در دورة جواني، كه در حقيقت همانند يك دُر گرانبها در اختيار آنان نهاده شده، مي‌باشد. پر واضح است هنگامي كه انسان از جايگاه و منزلت خود در نزد حضرت حقّ مطلع باشد، عمر گرانمايه‌اش را در همان راهي كه محبوبش مي‌پسندد، صرف مي‌نمايد و به هيچ وجه حاضر نيست ارزش وجود خود را با گناه تيره و تار سازد. در اينجا بيان احاديثي از سوي نبي مكرم اسلام (ص) ضرورت مي‌يابد.

15. رسول خدا (ص) فرمود: «خداوند جواني را كه در اطاعت خدا، جواني خود را سپري ‌كند دوست دارد.» (نهج الفصاحه، حديث شماره 1921، ص 362) • و نيز فرمود:«خداي تعالي در برابر فرشتگان به جواني كه عبادت مي‌كند، مباهات مي‌نمايد و مي‌فرمايد: به بندة من بنگريد كه به خاطر من تمايلات شهواني‌اش را رها ساخته است.» (همان، حديث شماره 1929، ص 363) • و باز فرمود:«برتري جوان عابدي كه در كمي سنش بندگي ورزد، بر پيري كه پس از سالمندي رو به بندگي آرد، همچون برتري پيامبران بر ديگر مردم است». (جامع الصغير، ج 2، ص 213، حديث 5856)

16. 4- ارائه الگوهاي موفق نمازگزار بهدانشجويان و جوانان • يكي از ويژگي‌هاي عمده در انسان به ويژه در دوران نوجواني و جواني، حسن الگوپذيري است. • انسان‌ها در صددند شخصيت‌هايي كه از نظر مادي و به ويژه معنوي به كمال رسيده‌اند را اسوة خود قرار دهند. الگوها و نمونه‌هاي اخلاقي و چهره‌هاي موفق نمازگزار، هميشه نيروي محركة جامعه بوده‌اند و آنها را به سمت اهداف متعالي كه همان قرب به خداوند است سوق داده‌اند.

17. در اين مورد ذكر برخي از نمونه‌ها ضروري است. در جنگ صفين تيري به پاي مبارك اميرمؤمنان اصابت كرد و نوك تير در پاي حضرت باقي ماند. جرّاحان آن روز نتوانستند آن را خارج سازند و وقتي حضرت به سجده رفتند آن را بيرون آوردند، بعد از نماز حضرت قسم ياد نمودكه چيزي حس نكرد.(وحيدي، احكام و روح نماز، ص 186) • حال ممكن است كه اين سؤال در ذهن متبادر شود كه چگونه ممكن است كسي چنين دردي را حس نكند؟ آري!‌ مراحل كمال انسان اولاً تسلط بر اعضا و جوارح است يعني اينكه انسان بر چشم، گوش، زبان و... مسلّط باشد. ثانياً تسلط برخواسته‌هاي درون است از شهوت، غضب، حبّ مال، رياست‌طلبي و... ثالثاً تسلط بر أوهام و خيالات و افكار است كه در نماز اسير آنها نباشد. رابعاً فراموش كردن خويشتن و جذب جلوات حضرت حق شدن است.(همان، ص 186)

18. جهادهاي پيامبر (ص) و نبردهاي علي عليه‌السلام و نهضت حسيني، همه براي «اقامة نماز» و ايجاد و تقويت رابطة بندگي ميان خالق و مخلوق است. در نهضت عاشورا، نماز جايگاه مهمي دارد. پيش از شب عاشورا كه سپاه عمر سعد به طرف خيمه‌گاه امام مي‌تازند، حضرت برادرش عباس را مي‌فرستد تا با آنان گفتگو كند و شب را مهلت بخواهد تا به نماز و عبادت بگذرانند. در همان وقت نيز حبيب بن مظاهر به سپاه دشمن خطاب كرد كه چرا با گروهي مي‌جنگيد كه سحر خيزان و شب زنده داران و اهل عبادتند؟(محدثي، فرهنگ عاشورا، ص 452 ، 451)

19. به گفته مورخان همة ياران امام شب را به نماز مشغول بودند. ظهر عاشورا نيز، ابوثمامه صائدي، وقت نماز را به ياد حضرت آورد. حضرت نيز او را دعا كرد كه: خداوند تو را از نمازگزاران ذاكر قرار دهد. آنگاه به اتفاق جماعتي به نماز ايستادند و نماز خوف خواندند. • سعيد بن عبدالله نيز از ياران او بود كه هنگام نماز، جلوي امام ايستاد و بدن خويش را سپر تيرهاي بلا ساخت و با پايان يافتن نماز امام، او بر زمين افتاد و شهيد نماز گشت.(همان، ص 452) امام زين العابدين را كه اهل سجده بود و آثار آن بر پيشانيش ظاهر بود «ذي الثفنات» مي‌گفتند.(جعفريان، حيات سياسي و فكري امامان شيعه، ص 262)

20. افراد زيادي در طول تاريخ به پيشوايان معصوم عليهم السلام كه سياستمدار و رهبر بندگان و اركان و استوانه‌هاي بلادند و اگر نبودند زمين اهلش را به كام خود فرو مي‌برد(شيخ صدوق، عيون اخبارالرضا (ع) ج1، باب 28، ص 557 [ سليمان بن جعفر جعفري گويد: از امام رضا عليه‌السلام سؤال كردم: آيا زمين بدون حجت باقي خواهد ماند؟ فرمود: اگر زمين ولو به مدت يك چشم به هم زدن، از حجت خالي باشد، اهل خود را فرو خواهد برد. همان، ص 558)اقتدا كرده و سجده‌هاي طولاني داشتند، از جمله: فضل بن شاذان گويد: داخل عراق شدم، شخصي را ديدم كه دوستش را مورد سرزنش قرار داده و به او مي‌گويد: تو مردي عائله مندي و ناچار مي‌بايست براي آنها كسبي داشته باشي، من مي‌ترسم كه سجدة طولاني تو، به چشمانت آسيب برساند. چون سخن بر اين منوال بسيار راند، دوستش در پاسخ گفت: سخن بسيار گفتي، واي بر تو، اگر چشم كسي به جهت سجده از دست مي‌رفت ، بايد چشم ابن ابي عمير از دست برود، چه مي‌گويي دربارة مردي كه بعد از نماز صبح به سجده شكر رفت و تا هنگام ظهر سر برنداشت؟

21. البته هرگز نبايد از آنچه در اين باره ذكر شد يا مي‌شود، شگفت زده شد، زيرا عاشق از مناجات با معشوق لذّت مي‌برد و نزديك‌ترين حال وصل همان سجده است، سجده‌اي كه تجلي گاه فروتني و مستلزم ترقــي و رسيدن به محبوب واقعي است.(آيه ا... جوادي آملي، رازهاي نماز، ص 176، 177) • نسل حاضر ما از امام خميني (ره) بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران، نيز در خصوص پايبندي به نماز تا پايان عمر شريفش درس مي‌آموزد و آن را الگوي خود قرار مي‌دهد.

22. يكي از نزديكان امام گويد: امام خميني در يكي از روزهاي آخر عمر خود مي‌خواست بخوابد، به من گفت: اگر خوابيدم، اول وقت نماز بيدارم كن. گفتم: چشم. اول وقت نماز شد و امام خوابيده بود و حيفم آمد كه او را صدا بزنم، زيرا عمل جراحي كرده و سرم به دست او بود، گفتم ايشان را صدا نمي‌زنم، چند دقيقه‌اي از اذان گذشت كه امام چشمهاي خود را باز كرد و گفت: وقت نماز شده است؟ گفتم: بله... فرمود: چرا صدايم نزدي؟ گفتم: ده دقيقه بيشتر نگذشته است. فرمود: مگر به شما نگفتم (مرا صدا بزنيد؟) سپس فرزندش را صدا زد كه: احمد بيا! و فرمود: ناراحتم، از اول عمرم تا به حال نمازم را اول وقت خوانده‌ام، چرا الآن كه پايم لب گور است ده دقيقه به تأخير افتاد؟(اكبري، سيماي امام خميني ، ص 47، 48) جوانان و دانشجويان ما كه خاطرة جانفشاني‌ها و عبادات و نمازها و توسلات رزمندگان اسلام و شهيدان جنگ تحميلي عراق عليه ايران را يا شنيده، يا ديده و يا مطالعه نموده و يا مطالعه خواهند نمود، مي‌توانند آن نمونه‌ها را به عنوان الگوهاي موفق نمازگزار براي خود قرار داده و اسباب سعادتمندي خود را مهيا نمايند.

23. 5- ارائه وترسيم جايگاه مهمّ نماز در قرآن و تبيين و تفهيم آن به دانشجويان(آثار نماز) • هنگامي كه انسان از دستورات الهي مطلع باشد و بداند كه فرامين حضرت حق چيست و يا به عبارتي ملاك‌هاي سعادتمندي و رستگاري و شايستگي يافتن در محضر حق تعالي كدام است و در صدد تفهيم دستورات خداوند باشد، مطمئناً پاي‌بند به آن دستورات نيز مي‌شود. يكي از فرامين مهمّ پروردگار متعال، امر به نماز است.

24. اگر بتوانيم آيات نوربخش الهي را براي جوانان و دانشجويان به زبان ساده و رسا تفسير نمائيم، قطعاً موجبات علاقمندي به آن دستورات و فرامين را در ضمير وجودي آنها فراهم نموده‌ايم. زيرا دستورات حضرت حق بر اساس فطرت خداجويي در نهاد انسانها قرار داده شد و فقط بايد آن را شكوفا نماييم. در اين صورت است كه موفقيت ما نسبت به جذب دانشجويان به نماز بيشتر مي‌شود و اين يكي از راهكارهاي اساسي است. در اين باب توجه به برخي از آيات قرآن ضروري است. از جمله: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ و الإِنسَ الّا لِيَعْبُدُونِ؛ (ذاريات/56) خداوند مي‌فرمايد: من جنّ و انس را نيافريدم جز براي اينكه عبادتم كنند.» (و از اين راه تكامل يابند و به من نزديك شوند).

25. هدف از آفرينش جن و انس آن است كه آنان را در معرض پاداش نيك قرار دهيم و اين به دست نمي‌آيد مگر به وسيله انجام عبادت.(طبري، ترجمه تفسير مجمع البيان، ج 23، ص 331) • پاداش كمالي است براي فعل خدا، نه براي فاعل فعل كه خود خداست. پس عبادت غرض از خلقت انسان است و كمالي است كه نصيب انسان مي‌شود. پس هم عبادت غرض است و هم توابع عبادت كه رحمت و مغفرت و غيره باشد.(علامه طباطبايي، ترجمه تفسيرالميزان، ج 8، ص 579) • خداوند در خصوص نماز مي‌فرمايد: «وَ اسْتَعِينوا بِالصَّبْرِ و الصَّلوة(بقره / 45)...؛ از صبر و نماز ياري جوييد».

26. كلمه استعانت به معناي طلب كمك است، و اين در وقتي صورت مي‌گيرد كه نيروي انسان به تنهائي نتواند مسأله‌اي مهمّ و يا حادثه‌اي را كه پيش آمده بر وفق مصلحت خود بر طرف سازد، و اينكه فرموده: از صبر و نماز براي مهمات و حوادث خود كمك بگيريد، براي اين است كه در حقيقت ياوري به جز خداي سبحان نيست، در مهمات ياور انسان مقاومت و خويشتن داري آدمي است، به اينكه استقامت به خرج داده، ارتباط خود را با خدا وصل نموده، از صميم دل متوجه او شود و به سوي او روي آورد، و اين همان صبر و نماز است و اين دو بهترين وسيله براي پيروزي است. چون صبر هر بلا و يا حادثة عظيمي را كوچك و ناچيز مي‌كند، و نماز كه اقبال به خدا و التجا به او است، روح ايمان را زنده مي‌سازد.، و به آدمي مي‌فهماند كه به جايي تكيه دارد كه انهدام پذير نيست، و به سببي دست زده كه كه پاره شدني نيست.(ترجمه تفسيرالميزان، ج 1، ص 228)

27. و باز حضرت حق فرمود: «يا اَيُّها الَْذينَ ءَامنُوا استعينُواْ بالصَّبرِ وَ الصَّلَوةِ اِنَّ اللهَ مَعَ الصَّابِرينَ(بقره / 153)؛ اي افرادي كه ايمان آورده‌ايد! از صبر (استقامت) و نماز كمك بگيريد! (زيرا) خداوند با صابران است.» • اين آيه از يك سو ارجمندي و ارزش ايمان و مؤمن را نزد خداوند بيان مي‌دارد و از سوي ديگر بيانگر لزوم استعانت مؤمنان از صبر و نماز است و از سوي سوم مي‌گويد نماز و صبر، ياور مومنان است و از سوي چهارم بيان مي‌دارد كه خداوند با صبرپيشگان است و از سوي ديگر ارزش و اهميت صبر و نماز و جايگاه بلند صبرپيشگان را در بر دارد.(هاشمي رفسنجاني، تفسير راهنما، ج 1، صفحه 392) اين آيه داراي اين پيام‌ و نكات است:

28. 1- اگرچه خداوند با هر كس و در هرجائي حضور دارد لكن همراهي خدا با صابران معناي خاصي دارد و آن لطف به محبت و ياري رساني خداوند به صابران است. 2- نماز اهرم است بار نيست.(قرائتي، تفسير نور، ج 1، ص 306) • و نيز فرمود: «.... فَاعبُدْهُ وَ اصطَبِرْ لِعِبادتِه(مريم / 65)؛ خدا را بپرست، و درباره عبادت او صبور و شكيبا باش» • البته عبادت زحمت و مرارت دارد و بر خلاف هواي نفس است، بايد انسان دشمن‌هاي خود كه دنيا و هواي نفس و شيطان هستند را دور كند و كنار بگذارد و خود را براي بندگي و اطاعت و فرمان‌برداري پروردگار خود مهيا نمايد.(آيت‌ا... طيب، تفسير طيب البيان، ج 8، صفحه 465).

29. سپس خداوند متعال به فلسفة بزرگ نماز پرداخته مي‌گويد: (ان الصلوة تنهي عن الفحشاء و المنكر)(عنكبوت / 45)نماز انسان را از زشتي‌ها و منكرات باز مي‌دارد. طبيعت نماز از آنجا كه انسان را به ياد نيرومندترين عامل بازدارنده يعني اعتقاد به مبدأو معاد مي‌اندازد. • داراي اثر بازدارندگي از فحشاء و منكر است. منتها هر نمازي به همان اندازه كه از شرايط كمال و روح عبادت برخوردار است، نهي از فحشا و منكر مي‌كند، گاه نهي كلّي و جامع و گاه نهي جزئي و محدود. ممكن نيست كسي نماز بخواند و هيچ‌گونه اثري نداشته باشد. هر چند نمازش صوري باشد و هر چند آلوده گناه باشد، البته اين گونه نماز تأثيرش كم است، اين گونه افراد! اگر همان نماز را نمي‌خواندند از اين هم آلوده‌تر بودند. نهي از فحشا و منكر سلسله مراتب و درجات زيادي دارد و هر نمازي به نسبت رعايت شرايط داراي بعضي از اين درجات است.(جمعي از نويسندگان، تفسير نمونه، ج 16، ص 284، 285)

30. نمــاز، مهمترين توصيه انبيــاي الهي و بزرگان حكمت بوده، به نحوي كه حضرت لقمان به فرزندش فرمود: يا بُنَيَّ اَقِمِ الصَّلوة.(لقمان / 17) «پسرم ! نماز را بر پادار» در جاي ديگر خداوند مي‌فرمايد: «... فَاعْبُدْني و أَقِمِ الصَّلوةَ لِذِكْري(طه / 14)؛ مرا بپرست و نماز را براي ياد من بپادار»

31. نماز بهترين و مؤثرين سلوك روحاني و ياد آرام‌بخش خداوند جان و جهان‌است. اگر انسان موجودي تركيبي است، نيازهاي او نيز قطعاً نيازهاي مركب و جسماني و روحاني‌است و نماز يكي از اين نيازها و دارو و درمان روحي و معنوي ا‌ست كه اگر به درستي اقامه گردد، جان آدميان را فراخي و فرخي خواهد بخشيد. اما پرسش اصلي آن است كه چگونه اين مهم را بگزاريم و در زمان و زميني كه نسل جوان از فرهنگ اصيل معنوي دور نگه داشته مي‌شود و جريان‌هاي كاذب معنوي به مدد زر و تزوير تبليغ مي‌شوند، چگونه مي‌توان جوان را با نماز مأنوس و اين عبادت شيرين را محبوب او ساخت؟

32. 6-ارائه و ترسيم آثار شگفت نماز در پيشگيري و درمان بيماري‌ها • نماز و نيايش از عواملي هستند كه روح بيمار را قوت مي‌بخشند و او را در مقابله با بيماري نيرومند ساخته و به سلامتي و بهبودي اميدوار مي‌سازند. برگزاري مراسم مذهبي مانند نماز و دعا به همان اندازه كه دارو براي بهبود وضع جسماني تأثير مي‌گذارد، در بهبود رواني بيمار مؤثر است. از اين رو كمك به بيمار در انجام فرايض ديني و امور معنوي موجب آسايش خاطر و آرامش روحي و رواني او مي‌باشد.(كريمي يزدي، آثار شگفت‌انگيز نماز در پيشگيري و درمان بيماري‌ها، ص 90)

33. به عنوان نمونه يكي از شايع‌ترين بيماري‌هاي طب داخلي «آسم» مي‌باشد. اين بيماري با حملات تنگي نفس، سرفه، و خِس خِس سينه خود را نشان مي‌دهد. عواملي كه در بروز اين بيماري نقش دارند عبارتند از: 1- آلرژن‌ها 2- محرك‌ دارويي (فارماكولوژيك) 3- عوامل محيطي و آلودگي هوا 4- فاكتورهاي شغلي 5- عفونت 6- ورزش 7- استرس‌هاي عصبي.

34. حال ببينيم از نظر علمي نماز چه نقشي در تسكين شدت حملات اين بيماري مي‌تواند داشته باشد؟ • از نظر روان‌پزشكان خس خس بيمار آسمي در واقع شكل سركوب شده‌اي از فرياد است براي تمنّاي محبت و حمايت و وابستگي شديد و اضطراب نقش مهمّي در اين ميان دارند و به همان دليل، روان‌درماني حمايتي در اين بيماران بسيار ارزشمند است و بايد براي بيمار اين امكان فراهم گردد كه بيشترين ترس‌‌هايي را كه از بيماري دارد و به خصوص تخيلاتي را كه دربارة مرگ دارد بيرون بريزد و اضطراب مربوط به فشارهاي زندگي شناسايي شده و به تأمين دفاع‌هايي پرداخته شود.

35. شايان ذكر است با توجه به نقش بسيار مؤثري كه نماز و اعتقادات مذهبي مي‌تواند در رفع اضطراب و احساس امنيت رواني ايفا كند، اين مهم به اثبات مي‌رسد. امروزه بر استفاده از روش‌هاي آرام‌سازي براي كاهش تنش تأكيد و حتي از آن براي درمان امراض جسمي مانند فشار خون، آسم و...استفاده مي‌شود و توصيه شده اين تمرينات حداقل2 بار در روز و در محيطي آرام و راحت صورت گيرد و اقامة نماز آن هم پنج بار در روز، خود بهترين تمرين آرام‌سازي است.(همان، ص 94 تا 96)

36. مطلب فوق‌ تنها يك نمونه از آثار شگفت نماز در پيشگيري و درمان بيماري آسم بود. امّا با توجه به تحقيقات پزشكان و روانشناسان تأثيرات نماز در آرامش رواني (رواني درماني) و همچنين در ايجاد بهداشت رواني و پيشگيري از انحراف جنسي و جلوگيري از بيماري‌هاي آميزشي و پيشگيري از خودكشي و سكته‌هاي قلبي و مغزي و... قابل توجه و به اثبات رسيده است.(براي اطلاع بيشتر در اين باره بنگريد به كتاب آثار شگفت‌انگيز نماز در پيشگيري و درمان بيماري، نوشته دكتر كريمي يزدي) • الكسيس‌ كارل(پزشك معروف فرانسوي) مي‌نويسد:«دعا و نماز قوي‌ترين نيرويي است كه همچون قوّه جاذبه وجود حقيقي دارد. من در حرفه پزشكي خود انسان‌هايي را ديده‌ام كه پس از آن كه تمام معالجات ديگر براي آن‌ها مؤثر نبوده است، با نيروي دعا و نماز و نيايش از بيماري جسمي يا روحي رهايي يافته‌اند»(همان، ص 53)

37. 7- جلب توجه دانشجويان و جوانان به آثار فردي و اجتماعي نماز 7- جلب توجه دانشجويان و جوانان به آثار فردي و اجتماعي نماز • ترسيم آثار فردي و اجتماعي نماز، كشش و جذابيت انسان را نسبت به اين فريضه الهي و مقدس بيشتر نموده و تلاش مي‌نمايد، با حضور قلب و روحانيت بيشتري و به نحو مطلوب آن را به جا آورد كه در ذيل به برخي از آن آثار اشاره مي‌نمائيم.

38. 1- روح و اساس و هدف و پايه و مقدمه و نتيجه و فلسفه نماز همان ياد خداست (ذكر الله) 2- نماز وسيلة شستشوي گناهان و مغفرت و آمرزش الهي است؛ زيرا خواه ناخواه نماز انسان را دعوت به توبه و اصلاح گذشته مي‌كند. 3- نماز سدّي در برابر گناهان آينده است، زيرا روح ايمان را در انسان تقويت مي‌كند، و نهال تقوا را در دل پرورش مي‌دهد.(تفسير نمونه، ج 16، ص 290) (ايمان و تقوا نيرومندترين سدّ در برابر گناه است). 4- نماز، غفلت‌زدا است، و اين نعمت بزرگي است كه انسان وسيله‌اي در اختيار داشته باشد كه در هر شبانه‌روز چند مرتبه قويّاً به او بيدار باش گويد.

39. 5- نماز خودبيني و كبر را در هم مي‌شكند، زيرا انسان در هر شبانه‌روز هفده ركعت و در هر ركعت دو بار در برابر خدا پيشاني بر خاك مي‌گذارد و خود را ذره كوچكي در برابر عظمت او مي‌بيند، بلكه صفري در برابر بي‌نهايت. 6- نماز وسيلة پرورش فضائل اخلاق و تكامل معنوي انسان است؛ چون انسان را از جهان محدود ماده و چهار ديوار عالم طبيعت بيرون مي‌برد به ملكوت آسمان‌ها دعوت مي‌كند و با فرشتگان همصدا و همراز مي‌سازد، خود را بدون نياز به هيچ واسطه در برابر خدا مي‌بيند، و با او به گفتگو بر مي‌خيزد.(همان، ص 291) امام علي (ع) فرمود: «اگر نمازگزار از رحمتي كه سراپاي او را فراگرفته خبر داشته باشد،‌دل از نماز نكند، و دوست ندارد كه سر از سجده بردارد.» (ابن شعبة الحرّاني، تحف العقول، ص 12)

40. 7- نماز به ساير اعمال انسان ارزش و روح مي‌دهد.براي اينكه نماز روح اخلاص را زنده مي‌كند و مجموعه‌اي است از نيت خالص و گفتار پاك و اعمال خالصانه و تكرار اين مجموع در شبانه‌روز بذر ساير اعمال نيك را در جان انسان مي‌پاشد و روح اخلاص را تقويت مي‌كند. چنان كه امام علي (ع) در آستانة شهادت در وصيت‌نامه بسيار زيباي خود به اهميت نماز پرداخته و فرمود: «خدا را، خدا را ! دربارة نماز، زيرا ستون دين شماست...» (نهجالبلاغه، نامه 47، ص 407) پيامبر اكرم (ص) فرمود: نخستين چيزي كه (در قيامت)به حسابش مي‌رسند نماز است.(نهج الفصاحه، حديث شماره 2193، ص 414)

41. در حديثي از امام صادق (ع) مي‌خوانيم: «نخستين چيزي كه در قيامت از بندگان حساب مي‌شود نماز است اگر مقبول افتاد ساير اعمالشان قبول مي‌شود و اگر مردود شد ساير اعمال نيز مردود مي‌شود». 8- نماز قطع نظر از محتواي بلندش با توجه به شرائط صحت، دعوت به پاكسازي زندگي مي‌كند، زيرا مي‌دانيم مكان نمازگزار، لباس نمازگزار، فرشي كه بر آن نماز مي‌خواند، آبي كه با آن وضو مي‌گيرد و غسل مي‌كند، محلي كه در آن غسل و وضو انجام مي‌شود بايد از هرگونه غصب و تجاوز به حقوق ديگران پاك باشد. بنابراين تكرار نماز در پنج نوبت شبانه‌روز خود دعوتي است به رعايت حقوق ديگران.(تفسير نمونه، ج 16، ص 293)

42. 9- نماز علاوه بر شرائط صحت، شرائط قبول، يا به تعبير ديگر شرايط كمال دارد كه رعايت آنها نيز عامل مؤثر ديگر براي ترك بسياري از گناهان است. در كتب فقهي و منابع حديث، امور زيادي به عنوان موانع قبول نماز ذكر شده است. امام علي (ع) فرمود: «هر كه نوشابه مست كننده (شراب) نوشد نمازش تا چهل شب به درگاه خدا قبول نمي‌شود» (ابن شعبة الحرّاني، تحف العقول،ص 126) • رسول اكرم (ص) فرمود: «نماز سه كس از گوش‌هايشان بالاتر نمي‌رود: غلام فراري تا زماني كه بازگردد، زني كه شب را بخوابد در حالي كه شوهرش از او ناراضي باشد، و پيشواي قومي كه آنان از او متنفر باشند» (نهج الفصاحه، حديث 2210 ص 416)

43. 10- نماز روح انضباط را در انسان تقويت مي‌كند، زيرا دقيقاً بايد در اوقات معيني انجام گيرد كه تأخير و تقديم آن هر دو موجب بطلان نماز، است همچنين آداب و احكام ديگر در مورد نيت و قيام و قعود و ركوع و سجود و مانند آن كه رعايت آنها، پذيرش انضباط را در برنامه‌هاي زندگي كاملاً آسان مي‌سازد.(تفسير نمونه، ج 16، ص 294) اگر به فوائد ذكر شده، ويژگي‌ها و اهميت‌ نماز جماعت را نيز اضافه نماييم، بركات آن مضاعف خواهد شد.

44. 8- مهيا ساختن دانشجويان در خصوص اعتلاي شناخت و معرفت نسبت به دين و دستورات الهي • براي رسيدن به تكامل، نخستين گام كسب «معرفت و بصيرت» يعني نورانيت دل و ديده است. شناخت و معرفتي كه از يك سو به فهم و مقام والاي پروردگار و از دوم سو شناخت دين برگزيده آن يعني اسلام و از سوم سو شناخت نسبت به دستورات ارزندة آن بينجامد. سر منشاء اين معرفت رسيدن به كمال يعني قرب الي الله است. در ارتباط با اهميت بصيرت و معرفت در قرآن آمده است: آيات الهي و كتاب آسماني كه سبب بصيرت شماست، البته از طرف خدا آمد پس هر كه بصيرت يافت خود به سعادت رسيد و هر كس كور بماند خود در زيان افتاد و من نگهبان شما از عذاب نيست.(انعام/ 104)از جمله ابعاد مهمّ معرفت ديني كه در قرآن به آن توجه شده «عقل» است.

45. در ارتباط با اهميت عقل و ضرورت استفاده و به كارگيري آن در امورات مختلف زندگي در قرآن چنين آمده است: «آنچه نزد خداست بهتر و باقي تر است اگر تعقل كنيد.» (قصص / 60) • رسول خدا (ص) در خصوص اهميت عقل فرمود: «خداوند عقل را آفريد و به او گفت: عقب برو، عقب رفت. سپس فرمود: پيش بيا، پيش آمد آن گاه فرمود: مخلوقي را نيافريدم كه نزد من محبوب‌تر از تو باشد....» (علامه طباطبائي، سنن النبي، ص 23) • و نيز فرمود: «كور آن نيست كه چشمش نابينا باشد، بلكه كور (واقعي) آن كسي است كه ديدة بصيرتش كور باشد.»(ري شهري، ميزان الحكمه، ج 2، ص 503)

46. امام صادق عليه‌السلام فرمود: «پيغمبر حجت خدا است بر بندگان و حجت ميان بندگان و خدا عقل است»(كليني، اصول كافي، ج 1، ص 29) • و باز فرمود: «عقل راهنماي مؤمن است»(همان، ص 29)با توجه به مطالب بالا به ضرورت شناخت و معرفت كه مقدمه رسيدن به قرب الهي است پي برديم. شناخت و بصيرت بيشتر به نماز كه فريضة واجب الهي است، موجبات حضور قلب بيشتر را از يكسو، و اخلاص در عبادت را از دوم‌سو و با نشاط انجام دادن نماز از سوم‌سو را مهيا مي‌كند. • عارف بزرگ ميرزا جواد آقاملكي تبريزي مي‌نويسد: «امّا عمده خير نماز و فايده‌اش در فهم نماز است، چون فهم، نزديك‌ترين سبب به معرفت است و معرفت تمامش خير است بلكه همه خير در معرفت است....»(ملكي تبريزي، ترجمه اسرارالصلوة، ص 238)

47. 9- مهيا ساختن دانشجويان در خصوص اعتلاي شناخت و معرفت نسبت به دين و دستورات الهي • در شرع مقدس اسلام بسيار سفارش شده كه نماز را در مسجد بخوانند و بهتر از همة مسجدها مسجدالحرام است و بعد از آن مسجد پيغمبر (ص) و بعد مسجد كوفه و بعد از آن مسجد بيت‌المقدس و بعد از آن، مسجد جامع شهر و بعد از آن مسجد محله و بعد از مسجد محله، مسجد بازار است.(امام خميني، توضيح المسائل (رسالة احكام) مسأله 893، ص 145)

48. نماز در حرم امامان عليه‌السلام مستحب بلكه بهتر از مسجد است و نماز در حرم مطهر حضرت اميرالمؤمنين عليه‌السلام برابر دويست هزار نماز است.(همان منبع، مسأله 895، ص 145) زياد رفتن به مسجد و رفتن در مسجد كه نمازگزار ندارد مستحب است و همساية مسجد اگر عذري نداشته باشد، مكروه است در غير مسجد نماز بخواند.(همان منبع، مسأله 896، ص 145) • نظافت و تميزي كه از نشانه‌هاي ايمان است، در فضاي فيزيكي جهت اقامة نماز همراه با لباس مناسب توصيه شده است.

49. امام كاظم (ع) روايت نمود كه رسول خدا (ص) فرمود: «هر كه در روز پنج‌شنبه يا شب جمعه، مسجد را جارو كند و از آن مسجد به اندازة سرمه‌اي كه در چشم نشانند، خاك بيرون برد، خداوند او را مي‌آمرزد»(شيخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 85) • چند چيز در لباس نمازگزار مستحب است مثل پوشيدن عبا و لباس سفيد و پاكيزه‌ترين لباس‌ها و استعمال بوي خوش و دست كردن چند انگشتري عقيق.(امام خميني، توضيح المسائل (رساله احكام)، مسأله 964، ص 140) • امام صادق عليه‌السلام فرمود: « دو ركعت نمازي را كه شخص عِطر زده به جا آورد، برتر از هفتاد ركعت نمازي است كه شخص عِطر نزده به جا مي‌آورد.»(شيخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 105)

50. 10-اصلاح و بهينه‌سازي عملكرد صدا و سيما و رسانه‌ها در جذب دانشجويان و جوانان به نماز • راديو و تلويزيون و مطبوعات و ساير رسانه‌هاي مختلف، نقش مهمّي در پيام‌رساني و انتقال داده‌هاي معنوي و جذب گروههاي مختلف به سمت نماز مي‌توانند داشته باشند، و فرهنگ نماز و فلسفة آن و آثار و روح نماز را در ضمير وجودي مردم به نحو زيبا ترسيم نموده و علاقمندي به آن را مضاعف نمايند. در يك نظرسنجي از مردم تهران دربارة نحوه تبليغ نماز در صدا و سيما، نتايج ذيل به دست آمد: از پاسخگويان پرسيده شد: شما، بيان تأثيرات نماز در زندگي فردي و اجتماعي در تبليغ نماز و فرهنگ نمازخواني را در برنامه‌هاي صدا و سيما تا چه حد مؤثر مي‌دانيد؟