Stanisław KOZIEJ BEZPIECZEŃSTWO W PRZESTRZENI EUROATLANTYCKIEJ I EUROAZJATYCKIEJ

1. Stanisław KOZIEJ BEZPIECZEŃSTWO W PRZESTRZENI EUROATLANTYCKIEJ I EUROAZJATYCKIEJ www.koziej.pl

2. Tematy • Nowa jakość środowiska bezpieczeństwa – tendencje globalizowania, uinformacyjniania i asymetryzowania • Zmiany strategii bezpieczeństwamiędzynarodowego – ONZ, NATO, UE, USA: nowe koncepcje i praktyka strategiczna • Polska w systemie bezpieczeństwa międzynarodowego – nowe wyzwania operacyjne i transformacyjne www.koziej.pl

3. Literatura (1) • S. Koziej: Między piekłem a rajem. Szare bezpieczeństwo na progu XXI wieku, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2006 • Strona internetowa – www.koziej.pl • The European Security Strategy 2003-2008. Building on common interests, EUISS 2009, http://www.iss.europa.eu/uploads/media/ISS_Report_05.pdf • E. Lucas, Nowa zimna wojna. Jak Kreml zagraża Rosji i Zachodowi, DW REBIS, Poznań 2008 • Global Trends 2025: A Transformed World, NIC, November 2008, http://www.dni.gov/nic/PDF_2025/2025_Global_Trends_Final_Report.pdf • Towards a grand strategy for an uncertain world, Noaber Foundation 2007 (http://www.csis.org/media/csis/events/080110_grand_strategy.pdf) • M. Madej, Zagrożenia asymetryczne bezpieczeństwa państw obszaru transatlantyckiego, PISM, Warszawa 2007 • R. Kuźniar: Polityka i siła, Wyd. Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005 www.koziej.pl

4. Literatura (2) • H. Munkler, Wojny naszych czasów, Wyd. WAM, Kraków 2004 • Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie (red. nauk. R. Zięba), Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008 • Świat współczesny wobec użycia siły zbrojnej. Dylematy prawa i polityki, Red. nauk. J. Kranz, IWEuroPrawo, Warszawa 2009 • Z. Brzeziński, B. Scowcroft, Ameryka i świat, Wydawnictwo Świat i My, Łódź 2009 • J. S. Nye jr., Konflikty międzynarodowe. Wprowadzenie do teorii i historii, WAiP, Warszawa 2009 • A. i H. Toffler: Wojna i antywojna, Wyd. Literackie MUZA, Warszawa 1997 • R. Kagan: Potęga i raj. Ameryka i Europa w nowym porządku świata, Wyd. Studio EMKA, Warszawa 2003 • Koncepcja strategiczna NATO, 1999 (http://www.nato.int/docu/pr/1999/p99-065e.htm) • Strategia bezpieczeństwa UE, 2003 (http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/78367.pdf) www.koziej.pl

5. Strategiczne środowisko bezpieczeństwa www.koziej.pl

6. Zmiana środowiska bezpieczeństwa • Globalizacja i rewolucja informacyjna - środowisko GLOBINFO – zglobalizowane i uinformacyjnione, sieciowe • Rewolucja polityczna – asymetryzacja środowiska -rozpad symetrycznego świata dwubiegunowego i erupcja asymetrycznych relacji bezpieczeństwa nuklearnego i konwencjonalnego • Rewolucja strukturalna - podmioty niepaństwowe, państwa problemowe (zbójeckie i upadłe), mocarstwa „wschodzące” www.koziej.pl

7. Konsekwencje „GLOBINFO” dla środowiska bezpieczeństwa (1) • Zwiększają szanse współdziałania międzynarodowego na polu bezpieczeństwa • Rodzą dodatkowe wyzwania mobilizujące do wysiłków na rzecz bezpieczeństwa • Stwarzają dodatkowe ryzyka związane z szerszą aktywnością zewnętrzną www.koziej.pl

8. Konsekwencje „GLOBINFO” dla środowiska bezpieczeństwa (2) • Zmniejszają groźbę wojny globalnej • Umiędzynarodawiają konflikty i kryzysy wewnętrzne i lokalne • Globalizują plagi społeczne – np. AIDS, przestępczość, terroryzm • Rodzą jakościowo nowe zagrożenia informacyjne (np. cyberterroryzm) www.koziej.pl

9. Konsekwencje „GLOBINFO” dla środowiska bezpieczeństwa (3) • Zwiększają rolę podmiotówniepaństwowych (NGO, grupy terrorystyczne) • Zwiększają rolę opinii publicznej w rozstrzyganiu kwestii bezpieczeństwa www.koziej.pl

10. Istota terroryzmu Celowe (świadomie zamierzone) i spektakularne atakowanie niewinnych, postronnych osób dla pośredniego (asymetrycznego - poprzez zastraszanie opinii publicznej) oddziaływania na przeciwnika politycznego lub ideologicznego Rzeczywisty cel ulokowany poza atakowanym obiektem www.koziej.pl

11. Istota terroryzmu Walka – atakowanie przeciwnika B A Terroryzm – atakowanie otoczenia B A www.koziej.pl

12. Nowa jakość terroryzmu • globalizacja i uinformacyjnienie – globalna sieć terrorystyczna • proliferacja fundamentalizmu i radykalizmu – alkaidyzm? • terroryzm samobójczy • terroryzm masowego rażenia • globalna sieć terrorystyczna – nowe, asymetryczne mocarstwo światowe ery informacyjnej? www.koziej.pl

13. Wymiary asymetryczności terroryzmu globalnego • Wymiar humanistyczny: emocjonalizm przeciw racjonalizmowi • Wymiar ideologiczny: radykalizm i fundamentalizm religijny (al-kaidyzm, dżihadyzm?) przeciw demokracji i liberalizmowi politycznemu • Wymiar organizacyjny: sieciowość przeciw hierarchiczności • Wymiar instrumentalny: środki proste i powszechne przeciw technicznie zaawansowanym i specjalistycznym • Wymiar operacyjny: terroryzm samobójczy i taktyka maksymalizacji strat przeciw taktyce minimalizacji strat własnych i przeciwnika www.koziej.pl

14. Postklasyczna era nuklearna • zimna wojna – klasyczne, symetryczne odstraszanie • proliferacja – nowi, asymetryczni dysponenci: państwa niepewne i struktury niepaństwowe • Asymetryczność roli: broń ostateczna (używana z konieczności, strategia odstraszania) – broń pierwszego użycia (używana z wyboru, strategia szantażu) • bezpieczeństwo utrzymywania broni jądrowej (dostęp fizyczny i informacyjny) • Asymetryczność zagrożeń i strategii nuklearnych oraz duże prawdopodobieństwo użycia broni nuklearnej – nowa jakość www.koziej.pl

15. Prawdopodobieństwo użycia BJ przez terrorystów • Według amerykańskich analityków: • 20% - że w ciągu roku • 30% do ponad 50% - że w ciągu dekady • w ogóle – nieuniknione www.koziej.pl

16. Konflikty i kryzysy regionalne • Bałkany – kryzysy przytłumione, czuwać • Afganistan –czarna dziura bezpieczeństwa światowego,groźba II Wietnamu dla NATO; nowa strategia Obamy - strategia prewencyjna (jak Busha) • Irak – światełko w tunelu, „nie zdmuchnąć” • Iran i Pakistan – tykające bomby; groźba nuklearyzacji Bliskiego Wschodu i nuklearyzacji terroryzmu • Izrael/Palestyńczycy – zmienić konflikt asymetryczny w symetryczny • Rosyjska strefa wpływów (Europa Wschodnia, Kaukaz, Azja Centralna) – od polityki postradzieckiej do neorosyjskiej: „mała zimna wojna” (wymiary: militarny, informacyjny, energetyczny) www.koziej.pl

17. Główne narodowe ograniczenia użycia wojsk w Afganistanie • German troops are restricted to conducting operations in northern Afghanistan before nighttime and never more than two hours away from a well-equipped hospital; • Turkish troops are restricted to Kabul; • Southern European troops are barred from fighting in snow; • Troops of one unidentified member country are required to consult their national government before deploying within one kilometer of the Pakistani border; • One unidentified member country prohibits troops from other nations from flying in its aircraft. A further problem with caveats is that they are occasionally unofficial, unwritten, and not declared until an operation is underway. www.koziej.pl

18. Niespokojny świat XXI wieku • ”Szare” bezpieczeństwo (między piekłem a rajem) • „Skrzyżowanie” terroryzmu z BMR – kwintesencja zagrożeń www.koziej.pl

19. STRATEGIE BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO S www.koziej.pl

20. Zmiana strategiczna • Nieadekwatność i nieefektywność symetrycznych procedur (dwubiegunowość i równoważne relacje między mocarstwami) z czasów zimnej wojny • ONZ – istota nieefektywności w pozimnowojennych warunkach, potrzeba i próby reformy • Nowa ONZ? www.koziej.pl

21. USA – nowa strategia hegemona światowego • Szok po 11 września 2001 - nowe koncepcje strategiczne (system strategii narodowych) • Nieadekwatność dotychczasowej strategii odstraszania (MAD) w stosunku do terrorystów i państw zbójeckich • Prewencja i uderzenia uprzedzające w walce z terroryzmem i BMR • Obrona przeciwrakietowa – odpowiedź na asymetryczne zagrożenia rakietowo-nuklearne www.koziej.pl

22. Zapobieganie i uprzedzanie ataku(Preventive and preemptive) Prawdopodobieństwo ataku z poważnymi szkodami Prewencja (tylko RB ONZ) Uprzedzanie ataku (uprawnione) www.koziej.pl

23. Geneza obrony przeciwrakietowej • Historyczna - wyścig „miecza i tarczy” • Technologiczna - dziś rakiety głównym nośnikiem siły uderzeniowej, przeciwrakiety – technicznie możliwe • Strategiczna – asymetryczne środowisko nuklearno-rakietowe www.koziej.pl

24. Ma sens w relacjach asymetrycznych; nie ma sensu w relacjach symetrycznych Rola obrony przeciwrakietowej w systemie bezpieczeństwa: jeden z instrumentów strategicznych – obok takich, jak: Nieproliferacja i kontrproliferacja Odstraszanie Interwencje prewencyjne i uderzenia uprzedzające Sens obrony przeciwrakietowej www.koziej.pl

25. Istota zmiany amerykańskiej koncepcji budowy OP • Cel ten sam: zintegrowany, wielowarstwowy system obrony przeciwrakietowej • Inna koncepcja • Bush: najpierw strategiczna obrona kontynentu amerykańskiego potem regionalne uzupełnienia • Obama: najpierw regionalne systemy OP potem strategiczny segment do obrony kontynentu amerykańskiego www.koziej.pl

26. NATO • Transformacja i potknięcia • Nowa pozimnowojenna strategia: od konfrontacji do współpracy, partnerstwa i członkostwa • Kosowo: pierwsza interwencja • 11.09 – art. 5. • 2003 – Irak i Turcja, art. 4. • NATO wobec sytuacji trudnokonsensusowych • Afganistan – ryzyko „psucia się” NATO • Cyber-defense, bezpieczeństwo energetyczne, obrona przeciwrakietowa, NRF - kłopoty • GLOBALTO? www.koziej.pl

27. www.koziej.pl

28. Strategia UE - cele • przeciwdziałanie zagrożeniom (inaczej niż tradycyjna samoobrona przed agresją, z dala od granic, wyprzedzająco, nie tylko militarnie) • poszerzanie strefy bezpieczeństwa w bezpośrednim sąsiedztwie (EW, Bałkany, Kaukaz, BW, M. Śródziemne) • wzmocnienie multilateralnego ładu międzynarodowego (ONZ, NATO, inne podmioty) www.koziej.pl

29. UNIA EUROPEJSKA: Traktat lizboński (1) Misje UE - wspólne działania rozbrojeniowe, humanitarne i ratownicze, doradztwo i wsparcie wojskowe, zapobieganie konfliktom i utrzymywanie pokoju oraz misje zbrojne w ramach reagowania kryzysowego, w tym przywracania pokoju i stabilizacji pokonfliktowej. Mogą one służyć walce z terroryzmem, w tym przez wspieranie państw trzecich w zwalczaniu terroryzmu na ich terytoriach. www.koziej.pl

30. UNIA EUROPEJSKA (2) • Państwa członkowskie, które spełniają wyższe kryteria w zakresie potencjału wojskowego oraz zamierzają przyjąć większe zobowiązania wojskowe z uwagi na najbardziej wymagające misje, mogą ustanowić współpracę strukturalną www.koziej.pl

31. UNIA EUROPEJSKA (3) • Docelowo = wspólna obrona, jeśli tak postanowi Rada Europejska. • Do tego czasu możliwe bliższe współdziałanie obronne części członków (wzajemna pomoc wojskowa i cywilna w razie agresji bezpośredniej) • Państwa te na co dzień realizują tzw. współpracę strukturalną www.koziej.pl

32. UNIA EUROPEJSKA: perspektywa • NATO- bis? • Tandem NATO – UE? www.koziej.pl

33. „Uboczne” skutki • Organizacje międzynarodowe - koalicje „ad hoc” (zadaniowe) • Strategie międzynarodowe – strategie narodowe (renacjonalizacja praktyki strategicznej) www.koziej.pl

34. Rosja • Jelcyn – polityka postsowiecka: poszukiwanie miejsca w nowym porządku strategicznym w latach 90. • Putin/Miedwiediew – polityka neo-rosyjska: strategia „małej zimnej wojny” o wyłączną strefę wpływów • Projekt traktatu o bezpieczeństwie europejskim www.koziej.pl

35. Chiny • Tradycyjnebalansowanie między celami rozwoju (gromadzenie potencjału narodowego) i bezpieczeństwa (eksploatowanie potencjału)‏ • Pragmatyzm - priorytet dla celów rozwojowych • Treść założeń strategicznych: pokojowy rozwój, unikanie użycia siły, nieingerencja w sprawy wewnętrzne, obronny charakter strategii wojskowej. • Drugie mocarstwo ekonomiczne świata do 2025; najwiekszy importer surowców • USA i Tajwan - główne punkty odniesienia Październik 2007 WSHiP 35 www.koziej.pl

36. Organizacje euroazjatyckie • Wspólnota Niepodległych Państw (rosyjski odpowiednik UE?) • Organizacja Traktatu o Kolektywnym Bezpieczeństwie (rosyjski odpowiednik NATO?) • Szanghajska Organizacja Współpracy www.koziej.pl

37. Inni ważni gracze • Indie – kurs na nowoczesność • Francja – ambicje przewodzenia w Europie • Wielka Brytania – pragmatyzm, strategia balansowania • Niemcy – siła gospodarcza, politycznie - w punkcie zwrotnym? • Japonia – jak Niemcy • Pakistan – tykająca bomba nuklearna • Izrael – siła wpływów Październik 2007 WSHiP 37 www.koziej.pl

38. www.koziej.pl

39. Pozapaństwowepodmioty • Dalszy względny (w stosunku do tradycyjnych państw) wzrost siły różnych podmiotów niepaństwowych (organizacje biznesowe, plemienne, religijne, sieci terrorystyczne, kryminalne itp.) • Niektóre państwa mogą nawet być przejmowane i prowadzone przez sieci przestępcze • W niektórych regionach Afryki i Azji Płd. tradycyjnie pojmowane państwa mogą wręcz zanikać z powodu niezdolności rządów do zapewnienia podstawowych potrzeb, w tym bezpieczeństwa • Global Trends 2025: A Transformed World, November 2008 www.koziej.pl

40. Przyszłyład międzynarodowy • Najbardziej wyróżniającą cechą „nowego ładu” będzie przejście od świata jednobiegunowego zdominowanego przez USA do względnie nieuporządkowanej struktury starych mocarstw i państw wschodzących oraz przechodzenie siły wpływów z podmiotów państwowych do niepaństwowych www.koziej.pl

41. Główne problemy pozimnowojennej strategii globalnej • interwencje humanitarne • operacje uprzedzające • operacje prewencyjne • operacje stabilizacyjne • obrona przeciwrakietowa • bezpieczeństwo energetyczne • główne wyzwanie: przyjąć wspólną strategię globalną, aby uniknąć anarchii strategicznej www.koziej.pl

42. Polska koncepcja strategiczna www.koziej.pl

43. Polska strategia bezpieczeństwa • Strategia 2007 przyjęta w okresie vacuum rządowego • Dobry krok w kierunku integracji bezpieczeństwa, ale nie dokończony • Słabość części preparacyjnej (transformacyjnej) – budowa, utrzymywanie i transformowanie systemu bezpieczeństwa www.koziej.pl

44. Koncepcja bezpieczeństwa:dylematy strategiczne • Zmieniająca się wartość sojuszy (NATO, UE) dla bezpieczeństwa Polski • Strategiczne stanowisko Polski wobec relacji NATO – UE • Strategia udziału w operacjach sojuszniczych NATO i UE • Polska wobec tarczy antyrakietowej - w świetle relacji z USA, NATO i UE www.koziej.pl

45. Udział w operacji NATOw Afganistanie • Dylematy sojusznicze • Wspierać USA, ratować NATO i dbać o własne interesy bezpieczeństwa • Dylematy narodowe • Konsolidacja organizacyjna, ograniczenia operacyjne a odpowiedzialność za strefę • Koszty w kontekście profesjonalizacji www.koziej.pl

46. Amerykańska obrona przeciwrakietowa w Polsce • Kontekst amerykański (proporcjonalne partnerstwo strategiczne) • Kontekst rosyjski (kolejne, po wejściu do NATO, uniezależnienie strategiczne Polski od Rosji) • Kontekst sojuszniczy (przyszła obrona przeciwrakietowa NATO i UE) • Kontekst narodowy (zainicjowanie budowy „narodowej tarczy” jako koniecznego wkładu do systemu NATO) www.koziej.pl

47. Strategia preparacyjna (transformacyjna) • Integracjasystemu kierowania – na wszystkich szczeblach: • Państwo: decydent (P+RM), organy doradcze (RBN+?), organy sztabowe (BBN+…RCB?) • SZ – konsolidacja (błędy: szef obrony, redyslokacja dowództw) • Profesjonalizacja wyspecjalizowanych podsystemów wykonawczych - SZ: • Profesjonalizacja = uzawodowienie, modernizacja techniczna, szkolenie • Paradygmat jakościowy: wielkość wtórna wobec jakości • Powszechność przygotowań na rzecz bezpieczeństwa • System edukacji powszechnej • Lokalne systemy bezpieczeństwa, zamiast systemu OT system BT www.koziej.pl

48. Synteza • Skrzyżowanie terroryzmu z BMR – główne zagrożenia asymetryczne • Strategia wyprzedzania – odpowiedzią na asymetryczność zagrożeń • Strategia globalna odpowiedzią na niebezpieczeństwo anarchii strategicznej • Zintegrowany, profesjonalny i powszechny system bezpieczeństwa narodowego www.koziej.pl