ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1. ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ Λυσίας Ὑπὲρ Μαντιθέου

2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η γέννηση της συστηματικής ρητορείας έγινε στην Σικελία μετά το 466 π.Χ. για δύο λόγους: • Επικράτηση δημοκρατικών πολιτευμάτων • Διεξαγωγή πλήθους δικών για ανάκτηση υπεξαιρεθεισών περιουσιών

3. Οι δημιουργοί και οι δάσκαλοι της συστηματικής ρητορικής είναι δύο Σικελιώτες από τις Συρακούσες: • Ο Κόραξ και ο μαθητής του Τ(ε)ισίας • Μαθητής αυτών υπήρξε ο Γοργίας από τους Λεοντίνους, ο οποίος μετέφερε τη νέα γνώση (τέχνη) στην Αθήνα

4. Η ΑΘΗΝΑ και η ΡΗΤΟΡΙΚΗ H Αθήνα έγινε το νέο επίκεντρο της ρητορικής δραστηριότητας υψηλού επιπέδου για τους εξής λόγους: • Oικονομική ανάπτυξη • Εμπέδωση της δημοκρατίας • Εξέλιξη δικαστικού συστήματος • Αθηναϊκή φιλολογία Γι’ αυτό μετοίκησε ο Γοργίας στην Αθήνα

5. Ο Γοργίας ως ρητοροδιδάσκαλος • Έφτασε στην Αθήνα το 427 π.Χ. και παρέδωσε ιδιαίτερα και δημόσια μαθήματα υψηλής ρητορικής επ’ αμοιβή • Συστηματοποίησε τη δομή και την οργάνωση του ρητορικού λόγου, εισήγαγε το κριτήριο του «καιροῦ» (περιρρέουσας πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής ατμόσφαιρας), της ψυχολογικής συγκυρίας και τα «γοργίεια» σχήματα • Η επίδρασή του υπήρξε βαθιά και γόνιμη, με πολλούς μαθητές και σημαντικά συγγράμματα

6. Η πλατωνική κριτική Ο Πλάτων επέκρινε αυστηρά την άποψη του Γοργία (και των λοιπών σοφιστών που εντάσσονταν στο ίδιο πνευματικό κλίμα) ότι: • δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια («δισσοὶ λόγοι») • ότι στόχος κάθε τέχνης είναι η εξυπηρέτηση ιδιοτελών συμφερόντων (η συνάρτηση των οποίων οδηγεί εξ ανακλάσεως στο κοινό συμφέρον) • Η ρητορική δεν αποσκοπεί στην ανακάλυψη και στην ανάδειξη του ορθού, του δικαίου και του καλού Γι’ αυτό ο Πλάτων αρνείται ότι η ρητορική είναι τέχνη ή επιστήμη και δέχεται ότι είναι απλώς εμπειρία που μάλιστα οδηγεί στην εξαπάτηση!

7. Η ισοκρατική απάντηση Ο Ισοκράτης υπεράσπισε την ρητορική υποστηρίζοντας την παιδευτική αξία της, αφού με την διδασκαλία της ρητορικής ο άνθρωπος: • καλλιεργείται γλωσσικά • ενημερώνεται πολιτικά • διαφωτίζεται ηθικά και έτσι • καθίσταται έτοιμος για δημόσια δράση Aυτή η διάσταση της ρητορικής ονομάζεται από αυτόν «φιλοσοφία»

8. H ακμή της ρητορικής • Ο «κανόνας» των 10 αττικών ρητόρων (συνετάχθη από τους αλεξανδρινούς φιλολόγους για τους καλύτερους ρήτορες της Αρχαιότητας) περιελέμβανε τους εξής: Αντιφών, Λυσίας, Ανδοκίδης, Ισοκράτης, Ισαίος, Αισχίνης, Λυκούργος, Υπερείδης, Δημοσθένης, Δείναρχος.

9. Είδη ρητορικών λόγων • Συμβουλευτικοί (πολιτικοί εκφωνούμενοι στην Εκκλησία του Δήμου) • Δικανικοί (δικαστικές αγορεύσεις εκφωνούμενες στον Άρειο Πάγο, στη Βουλή, στην Ε.τ.Δ., στην Ηλιαία) • Επιδεικτικοί (πανηγυρικές ομιλίες σε εορτές ή άλλες δημόσιες συγκεντρώσεις)

10. Τα μέρη των ρητορικών λόγων • Προοίμιον: (α) προσέλκυση του ενδιαφέροντος των ακροατών (captatio benevolentiae) (β) πρόθεση • Διήγησις: αφήγηση των κυριοτέρων σημείων της υποθέσεως • Πίστις: απόδειξη της ορθότητος της θέσεως του ομιλούντος (α) άτεχνες πίστεις (αντικειμενικά πειστήρια) (β) έντεχνες πίστεις (ενθυμήματα-συλλογισμοί, παραδείγματα, γνώμες, ήθη, πάθη) • Επίλογος: (α) ανάμνηση-ανακεφαλαίωση (β) παθοποία-προτροπή ή αποτροπή

11. Τα προσόντα του ρήτορα • Φύση (εγγενή χαρίσματα) • Γνώση (μορφή-δομή γλώσσας, ρητορεία, ψυχολογία, νομολογία) • Υπόκριση (ηθοποιία) • Μνήμη (αποστήθιση)

12. Λυσίας • Βίος c.445-p.380π.Χ. • Γιος του εύπορου βιοτέχνη Κέφαλου • Μετανάστευση στη Μεγάλη Ελλάδα και μαθητεία ρητορικής • Επιστροφή στην Αθήνα και δίωξη από 30 τυράννους → οικονομική, οικογενειακή καταστροφή, εξορία • Αποκατάσταση από τους δημοκρατικούς και σταδιοδρομία λογογράφου

13. Ὑπὲρ Μαντιθέου • Χρόνος/Τόπος: Εκφωνήθηκε περί το 390 π.Χ. στη Βουλή της Αθήνας • Υπόθεση: Ανώνυμος πολίτης εναντίον Μαντιθέου που εκλέχτηκε βουλευτής • Καταγγελία: Υπήρξε ιππέας των 30 τυράννων • Απολογία Μαντιθέου: με τη βοήθεια του Λυσία αντέκρουσε τις ειδικές και τις γενικές κατηγορίες • Ετυμηγορία: άγνωστη

14. Η δομή του λόγου • Προοίμιο §§1-3 • Διήγηση-Πίστη ή Απόδειξη §§ 4-19 • Επίλογος §§ 20

15. Βιβλιογραφία • Miller, M.C,J. "Mantitheos and the Dokimasia (Lysias, XVI)" AncW 41.1 (2010) 11-18 • Craik, E.M. "Mantitheus of Lysias 16: neither long-haired nor simple-minded" CQ 49.2 (1999) 626-628 • Laplace, Marcelle "Platon et l'art d'ecrire des discours: critique de Lysias et d'Isocrate, influence sur Denys d'Halicarnasse" Rhetorica 13.1 (1995) 1-15

16. Η αρχαία αγορά

17. Η Πνύκα