Enige aanbevelingen ter verbetering van de (belasting)rechtspraak

1. Enige aanbevelingen ter verbetering van de (belasting)rechtspraak Mr. P.J.M. Bongaarts Vice-president Hof ‘s-Hertogenbosch

2. Aanbevelingen • Treed op tegen disproportioneel gebruik rechtspraak. • Voer elektronische dossiervorming snel in. • Geef meer aandacht aan rechtsvinding. • Pas het zorgvuldigheidsbeginsel vaker toe. • Codificeer het rechtszekerheidsbeginsel. • Geef pleiten meer aandacht in advocaten opleiding. • Zie betrouwbaar recht als gunstige vestigingsfactor, en • Ben voorbereid op toenemende invloed van common law in EG-recht en overig internationaal recht.

3. 10-20 %: Bevat rechtsvraag Wordt op niveau aangebracht Bevat weinig relationele ‘ruis’ Kent geen consensus over de oplossing Verdient een royale behandeling op zitting gevolgd door een goed gemotiveerde schriftelijke uitspraak. 80-90%: Is feitelijk Gaat vaak ‘vanuit de heup’, vrijblijvend, ondeskundig Bevat een relatieprobleem Kent brede consensus over de oplossing Wordt daarom terecht op zitting vaak geschikt. De alledaagse praktijkHet soortelijk gewicht van zaken

4. Maatregelenvoor de poort • Bestaande maatregelen: • Kennelijk ongegrond of kennelijk niet ontvankelijk. • 81 RO. • Verwijzen naar mediaton. • Laten behandelen door een poortwachter (rechter). • Gewenste verdere maatregelen: • Verlofstelsel, eerst bij de Hoge Raad, later bij de Hoven. • Eroerterungstermin bij rechter, waarna op kosten van ongelijk. • Grotere span of control voor de rechter. Meer delegatie. • Niet: verhoging van griffierecht.

5. Maatregel ter zitting • Bestaand • Schikking in 80% van de gevallen beproeven. • Mondelinge uitspraak delegeren. • Niet gauw uitstel verlenen? Lastig. • Gewenst • Nog vaker schikken? • Nog betere voorbereiding daarop door rechters en advocaten? • NB: Schikken is Oud-Vaderlandse traditie.

6. “… le plus excellent usage, le plus utile que j’ai jamais vu, c’est en Hollande.Si les parties arrivent avec un avocat et un procureur on fait d’abord retirer ces derniers, comme on ôte le bois d’un feu qu’on veut eteindre. Les ‘feseurs de la paix’ disent aux parties: vous ệtes de grands fous de vouloir manger votre argent à vous rendre mutuellement malheureux; nous allons vous accomoder sans qu’il vous en coûte rien” Voltaire,Ouvres Completes, Didot, Paris, 1872, tome V., page 407

7. Elektronisch rechtsverkeer • In Duitsland is de deal: • Besparing als salarisverhoging doorgeven aan alle Duitse rechters. • Wanneer in 2017 alle dossiervorming elektronisch plaatsvindt. • Daarna Nederland? Kunnen we wachten tot 2017? • Nu al overleg met ketenpartners en beleid vereist! • De Raad voor de rechtspraak is er mee bezig.

8. Rechtszekerheid • Geschreven algemene rechtsbeginselen: • In verdragen (gelijkheid) • AWB boek III (zorgvuldigheid). • Ongeschreven algemene rechtsbeginselen? • Bovenaan: Het rechtszekerheidsbeginsel. Waarom is dit niet gecodificeerd in NL? Waarom hebben we daarvoor alleen de Hoge Raad? In opkomst: zorgvuldigheidsbeginsel.

9. Herstel onzorgvuldigheden bestuursorgaan • Oostenrijk: herstel niet toegestaan. Burger hoeft niet zorgvuldig te zijn. • Duitsland: herstel toegestaan. Burger beboet bij onzorgvuldigheid. • Nederland: 2010: Ambtelijk verzuim, tenzij kenbaar. Zorgvuldigheidsbeginsel en werkwijze fiscus: • Versnelde afdoening; Hoge Raad 13 november 2009. Geen ambtelijk verzuim wanneer de Inspecteur het ook bij een normale afdoening niet kon of had hoeven zien. Ruimte dus. • Automatiswering. Fouten (intoetsen, vakantiekrachten)wel voor risico van de fiscus. Weinig ruimte.

10. Betere motivering • Maar de rechter moet ook wat doen: • Hoge Raad en Hoven moeten minder cryptisch schrijven en vaker duidelijk de gekozen methode van rechtsvinding aangeven. • Daar ontbreekt het vaak aan zo blijkt uit recent onderzoek van Niessen.

11. Oratie AG Niessen RUNijmegen • Onbenoemd 25 • Grammaticaal 20 • Wetshistorisch 11 • Wetsystematisch 5 • Teleologisch 13 • Met fraus legis 1 • Redelijke wetstoepassing 2 • Overige 7

12. Rechtsvinding is gemakkelijker geworden • Nieuwe zoeksystemen databanken. Gevaren: • Knip- en plakwerk onder druk hoge productie-eisen. • Imitatie collega’s. • Alleen verwijzing naar eerdere rechtspraak zonder aansluiting op het gecodificeerde systeem. • Alleen te voorkomen wanneer de rechter verplicht wordt aan te geven welke methode hij hanteert.

13. Rechtsvinding is moeilijker geworden • Kwaliteit van nationale wetten neemt af: • Maatschappij ingewikkelder. • Wetenschap en politiek hebben vaak geen antwoord. • Codificatie bevriest het recht. • Internationale regels nemen toe maar bieden geen houvast: • Zijn vaak compromis tussen rechtsculturen. • Doctrine en wetsgeschiedenis ontbreken. • De rechter kan alleen maar terugkijken naar eerdere beslissingen. • Heeft common law een beter antwoord dan civil law.

14. Civil versus common law (1) Civil law • Rechtsbron : de wet (codificaties van doctrine) • Methode van rechtsvinding • Grammaticaal • Dogmatisch • Teleologisch • Praktisch

15. Civil versus common law (2) Common law • Rechtsbron: decisions of judges (Law is judge made). • Methode van rechtsvinding: • In Precedents: • Door sheparding, analyse case law. • Uitgangspunt: Stare decisis: niet omgaan. • In Acts of Parlement (laws and bylaws): • The wording, dictionary. • Niet: aim and purpose.

16. Ontstaan civil law Romeins recht: Corpus Iuris Civilis (Justinianus). In de middeleeuwen: Gewoonterecht, Handels en zeerecht, Canoniek recht (Gratianus).

17. Ontstaan civil law (2) • 19 eeuw: Franse revolutie, Verlichting, Staatsidee. • Systematisering en Codificatie van alle recht. • Napoleon: grote codificaties. • Ontstaan van de beroepsrechter/medewetgever. • Volk is de baas. Rechter is slechts ‘bouche de la loi’. Voordeel: één verantwoordelijke: de wetgever. Recht is eenvoudig kenbaar uit de wet. Rechtsbescherming is goedkoper te realiseren.

18. Ontstaan common law • Rond 800 Karel de Grote. Frankisch recht: Jury rechtspraak door edelen. • Gevolg: lappendeken van gewoonte recht. • Te vergelijken met de situatie nu, in de EG? • Rond 1500: Koning Hendrik VIII. • Beroepsrechters in Koninklijke rechtbanken. • Opdracht: Eenheid (common law) scheppen i.p.v. gewoonte. • Rechtsbron werd: precedents gecreëerd door beroepsrechters. • Vandaar: Case law, judge made law, stare decisis

19. CIVIL LAW Procesdossier, korte zitting Partijen fourneren stukken Actieve rechter (ius dare) Laagdrempelig en goedkoop COMMON LAW Geen dossier, alles op zitting Meer orale cultuur Passieve rechter (ius dare) Hoogdrempelig en duur NB verlofstelsel Geen gespecialiseerde fiscale rechter. Civil versus common law. Zittingscultuur

20. Eén geserreerde motivering. Geeft veel te raden. Collegiale rechtspraak: Eén dictum. Geheim raadkamer. Voorzitter primus inter pares. Iedere rechter schrijft een uitgebreide motivering. De jongste eerst. Ook drie keer de feiten. Niks te raden. Meerderheid en minderheidsopinie(s) dus zichtbaar. Voorzitter heeft de casting vote. Civil versus common lawVorm van de uitspraak

21. Zittingscultuur in Luxemburg • Passieve rechters. • Heel veel rechters tegelijk. • Collegiale beslissingen, een ‘dictum’. • Minority opinions in conclusie AG verpakt. • Sterk leunend op precedenten. • Orale cultuur.

22. Civil law in NL: Toetsingverbod Wet/GW Rechter zeer terughoudend Rechter kan omgaan. Gevolg Terugwerkende kracht mogelijk Rechtszekerheid niet geborgd Wetgever heeft vrij spel Minder rechtsbescherming Common Law in UK Geen grondwet nodig Rechter past algemene rechtsbeginselen toe Rechter kritisch t.o.v. parlement Stare decisis, rechtszekerheid. Gevolg: Wetgever geen vrij spel Groter gezag rechter? Groter vertrouwen in rechter? NB Vestigingsklimaat/ concurrentiepositie? Rechtsbescherming

23. Nadelen van common law • Common Law is een ‘laywers paradise’. • De burger heeft nauwelijks toegangRecht halen is onbetaaalbaar. • Dit leidt tot wantrouwen in de Staat en afkeer van juristen. • En uiteindelijk tot afname van vertrouwen in de rechtstaat en rechtspraak.

24. Geef NL rechter meer ruimte • Meer ondersteuning, minder management. • Meer mogelijkheden toegang te weigeren. • Meer mogelijkheden voor toepassing van het zorgvuldigheidsbeginsel. • Codificatie van het rechtszekerheidsbeginsel. • Aanname van het Wetsontwerp van Groen Links dat het toetsingsverbod wil opheffen? • Leidt i.e.g. tot de plicht te motiveren tegen een nationale achtergrond.

25. Aanbevelingen voor de wetgever • Wetgever: • Voorkom disproportioneel gebruik van rechtspraak beter. • Dwing elektronische rechtsverkeer af. • Codificeer het rechtszekerheidsbeginsel. • Hef grondwettelijk toetsingsverbod op. • Beschouw betrouwbare rechtspraak als vestigingsfactor.

26. Aanbevelingen voor rechters • Rechter: • Benoem gebruikte methode van rechtsvinding. • Volg cursussen in ontsluiten van databanken, maar imiteer niet klakkeloos. • Beschouw schikken de regel (80%) en schrijven de uitzondering (20%). • Vernietig aanslagen vaker met het zorgvuldigheidsbeginsel (Boek 3 AWB).

27. Aanbevelingen voor advocaten • Advocaat: • Geef pleiten meer aandacht. • Imiteer niet klakkeloos. • Geef aan waar je van het gevonden precedent afwijkt of waar je het aanvult. • Bereid je voor op een schikking. Leg het niet weg bij de rechter. Hij wil vaak terecht niet schrijven.

29. Rechtsvinding De onbewuste beslissing van de rechter en rechterlijke intuïtie, Hendrik Gommer, docent Encyclopedie van het Recht aan de UvT en docent rechtssociologie en –filosofie aan de UvA, Jonathan Soeharno, advocaat bij De Brauw Blackstone Westbroek en recentelijk gepromoveerd op het onderwerp van rechterlijke integriteit.

30. Rechterlijke oordeelsvorming Procedurele rechtvaardigheid en acceptatie. • Welke invloed ondervindt je handelen van vooronderstelde belangen, vooroordelen, je eigen perceptie van je rol als rechter en • Wat is de invloed van je eigen conflictcultuur en conflictstijl op het vóórkomen en voorkómen van professionele ergernis? • Machteld Pel, thans directeur van het Landelijk bureau Mediation naast rechtspraak en vice-president gerechtshof Arnhem.

31. Oordeelsvorming in de alledaagse praktijk Rationeel-positivistisch denken versus rechtspraak als sociaal handelen • Praktisch gesproken, Alledaagse civiele rechtspleging als praktische oordeelsvorming. • Rogier Hartendorp, rechter-plv. in de rechtbank Utrecht