กระบวนการผลิตผักปลอดภัย

1. กระบวนการผลิตผักปลอดภัยกระบวนการผลิตผักปลอดภัย โดย นางอรสา ดิสถาพร กรมส่งเสริมการเกษตร

2. สถานการณ์การผลิต พื้นที่ปลูกผักทั้งประเทศ:2.5 – 3 ล้านไร่ ผลผลิตรวม :3.5 ล้านตัน ชนิดผักที่ปลูก :77 ชนิด ผักที่นิยมปลูกมาก : พริก หอมแดง ถั่วฝักยาว แตงโม แตงกวา ผักตระกูลกะหล่ำ ช่วงเวลาที่ผลผลิตผัก: เดือนธันวาคม - กุมภาพันธ์ ออกสู่ตลาดมาก

3. แหล่งผลิตผักที่สำคัญ ภาคกลาง : คะน้า ถั่วฝักยาว มะระ แตงกวา ภาคตะวันตก ผักกาดขาว ผักกวางตุ้ง ผักกาดหัว ข้าวโพดฝักอ่อน กระเจี๊ยบเขียว หน่อไม้ฝรั่ง ข้าวโพดหวาน ภาคเหนือ : กะหล่ำปลี ถั่วลันเตา ถั่วแขก ผักกาดขาวปลี ผักสลัด มะเขือเทศ หอมหัวใหญ่ กระเทียม หอมแดง มันฝรั่ง ผักเมืองหนาวอื่นๆ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ: มะเขือเทศอุตสาหกรรม พริก ข้าวโพดฝักอ่อน แตงโม เมล็ดพันธุ์ผักต่างๆ

4. แหล่งผลิตผักที่สำคัญ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ : มะเขือเทศอุตสาหกรรม พริก ข้าวโพดฝักอ่อน แตงโม เมล็ดพันธุ์ ผักต่างๆ ภาคใต้ : พริก แตงกวา ถั่วฝักยาว แตงโม มะเขือเปราะ ฟักทอง ผักบุ้ง

5. สินค้าส่งออกหลัก ปี 2554 (มูลค่า: ล้านเหรียญ) ตลาดส่งออกหลัก ปี 2554 (สัดส่วนตลาด %) ภาพรวมการส่งออกผักสดของไทย ที่มา: กรมศุลกากร และสำนักปลัดกระทรวงพาณิชย์

6. สินค้าส่งออกหลัก ปี 2554 (มูลค่า: ล้านเหรียญ) • ผักตระกูลถั่ว ได้แก่ ญี่ปุ่น (สัดส่วน 87%) ไต้หวัน (สัดส่วน 9%) สหรัฐฯ (สัดส่วน 0.6%) • หอมหัวใหญ่ และกระเทียม ได้แก่ อินโดนีเซีย (สัดส่วน 68%) ญี่ปุ่น (สัดส่วน 17%) มาเลเซีย (สัดส่วน 10%) • ข้าวโพดหวาน ญี่ปุ่น (สัดส่วน 69%) อิหร่าน (สัดส่วน 12%) ตุรกี (สัดส่วน 6%) • หน่อไม้ฝรั่ง ญี่ปุ่น (สัดส่วน 53%) ไต้หวัน (สัดส่วน 20%) สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ (สัดส่วน 5%) • กระเจี๊ยบขาว ญี่ปุ่น (สัดส่วน 98%) ฮ่องกง(สัดส่วน 0.5%) สวิสเซอร์แลนด์ (สัดส่วน 0.3%) ตลาดส่งออกหลักของสินค้าผักสดไทย ที่มา: กรมศุลกากร และสำนักปลัดกระทรวงพาณิชย์

7. สินค้าส่งออกหลัก ปี 2554 (มูลค่า: ล้านเหรียญ) ตลาดส่งออกหลัก ปี 2554 (สัดส่วนตลาด %) ภาพรวมการส่งออกผักกระป๋องและแปรรูปของไทย ที่มา: กรมศุลกากร และสำนักปลัดกระทรวงพาณิชย์

8. ข้าวโพดหวานกระป๋อง ได้แก่ ญี่ปุ่น (สัดส่วน 15%) ไต้หวัน (สัดส่วน 8%) เกาหลีใต้ (สัดส่วน 7%) • ผักแปรรูปอื่น ได้แก่ ญี่ปุ่น (สัดส่วน 42%) สหรัฐฯ (สัดส่วน 20%) ออสเตรเลีย (สัดส่วน 5%) • ข้าวโพดฝักอ่อนกระป๋อง ได้แก่ สหรัฐฯ (สัดส่วน 31%) ญี่ปุ่น (สัดส่วน 15%)เยอรมนี (สัดส่วน 2%) • ผักดองด้วยน้ำส้ม ได้แก่ ญี่ปุ่น (สัดส่วน 42%) เยอรมนี (สัดส่วน 18%) สหรัฐฯ(สัดส่วน 8%) • หน่อไม้กระป๋อง สหรัฐฯ (สัดส่วน 29%) ออสเตรเลีย (สัดส่วน 10%) แคนาดา (สัดส่วน 7%) สินค้าส่งออกหลัก ปี 2554 (มูลค่า: ล้านเหรียญ) ตลาดส่งออกหลักของสินค้าผักสดไทย ที่มา: กรมศุลกากร และสำนักปลัดกระทรวงพาณิชย์

9. ปัญหาและอุปสรรค 1. ความเข้มงวดในการควบคุมมาตรฐานความปลอดภัยอาหารของประเทศนำเข้า 2. ปัญหาการตรวจพบสารตกค้าง 3. ผลผลิตไม่สม่ำเสมอ และไม่แน่นอน 4. ระบบโลจิสติกส์และเทคโนโลยีด้านการจัดการหลังการเก็บเกี่ยวยังไม่ได้รับการพัฒนาเท่าที่ควร

10. ปัจจัยที่ทำให้การบริโภคเพิ่มขึ้น ได้แก่ • กระแสเรื่องสุขภาพ • กระแสเรื่องการกลับสู่ธรรมชาติ รักษ์สิ่งแวดล้อม • จำนวนผู้บริโภคมังสวิรัตเพิ่มขึ้น • ความต้องการบริโภคผักผลไม้ exotic เพิ่มขึ้น แนวโน้มการบริโภคพืชผักในตลาดโลก การบริโภคพืชผักในตลาดโลกเพิ่มขึ้น เฉลี่ย 10-15%

11. ปัญหาการผลิตพืชผัก - ผลผลิตต่ำ - คุณภาพไม่ได้ตามมาตรฐาน - ไม่มีตลาดขายผลผลิต - ต้นทุนการผลิตสูง - ราคารับซื้อต่ำ - ศัตรูพืช - สารพิษตกค้าง - ภัยธรรมชาติ

12. ชนิดของพืชผักที่มีการปลูกในปัจจุบันชนิดของพืชผักที่มีการปลูกในปัจจุบัน 1. ผักเคมี 2. ผักปลอดสารพิษ /ผักไร้สารพิษ /ผักอนามัย (ผักกางมุ้ง, ผักคลุมโปง, ผัก IPM, ผัก GAP) 3. ผักไร้ดิน / ผักไฮโดร / ผักไฮโดรโปนิคส์ 4. ผักอินทรีย์ /ผักออร์แกนิค/ ผักเกษตรอินทรีย์

13. คุณภาพดี/ได้มาตรฐาน ผลผลิตสูง ความสำเร็จ ของ การปลูกผัก ไม่มีศัตรูพืชปะปนไปกับผลผลิต ไม่มีสารเคมีตกค้าง ไม่มีจุลินทรีย์ ปนเปื้อน

14. ทำอย่างไร ? ผักจึงมีผลผลิตสูง คุณภาพดี ปลอดภัยจากสารเคมีและจุลินทรีย์

15. ต้องมีระบบการผลิต การจัดการและเทคโนโลยีที่หมาะสม

16. ระบบการผลิต • ทั่วไป • สภาพควบคุม • การปลูกโดยไม่ใช้ดิน

17. การปลูกในสภาพแปลงปลูกทั่วไป การปลูกในสภาพแปลงปลูกทั่วไป - ไม่มีการควบคุมสภาพแวดล้อม - ต้องมีระบบการบริหารที่ดี - ใช้เทคโนโลยี และปัจจัยการผลิตที่เหมาะสม GAP , ผักอินทรีย์

18. GAP - แหล่งน้ำ - พื้นที่ปลูก - การใช้วัสดุ / ขั้นตอน / การเก็บสารเคมี - การจัดกระบวนการผลิตให้ได้คุณภาพ - การสำรวจศัตรูพืชและการป้องกันกำจัด - การเก็บเกี่ยวผลผลิต / อุปกรณ์ / การทำความสะอาด - การขนย้าย / เก็บรักษาผลผลิต - การจดบันทึกการปฏิบัติงาน • ผักอินทรีย์ การปลูกพืชผักในสภาพแปลงปลูกทั่วไป

19. ปัญหา • สภาพดินฟ้าอากาศแปรปรวน • การระบาดของโรคแมลง • ตลาดต้องการผักคุณภาพ • ต้องการผลผลิตสม่ำเสมอตลอดปี 2. การปลูกผักในสภาพควบคุม (Protected Culture)

20. เพิ่มศักยภาพในการผลิตโดยใช้เทคโนโลยีในการผลิตที่เหมาะสมเพิ่มศักยภาพในการผลิตโดยใช้เทคโนโลยีในการผลิตที่เหมาะสม • เพิ่มผลผลิต และคุณภาพต่อพื้นที่ • ใช้ปัจจัยการผลิต (ที่ดิน ปุ๋ย น้ำ) อย่างมีประสิทธิภาพ • ผลผลิตปลอดภัยจากการปนเปื้อนของสารเคมี และจุลินทรีย์ที่เป็นอันตราย • มีผลผลิตออกสู่ตลาดสม่ำเสมอ ทำไมต้องปลูกผักในสภาพควบคุม

21. ควบคุมศัตรูพืช โรงเรือนกันแมลง • ควบคุมแมลง / ศัตรูพืช • โครงสร้างไม้ / เหล็ก (สูง 3.5 – 4 เมตร , กว้าง 6 – 8 เมตร) • โรงเรือน มุ้งตาข่ายขนาด 16 – 32 mesh • หลังคาพลาสติก • อายุใช้งาน 3 ปี พืช ผักที่มีปัญหาแมลงรบกวนมาก (คะน้า กวางตุ้ง ถั่วฝักยาว) ประเภทของการปลูกผักในสภาพควบคุม

22. ควบคุมสภาพแวดล้อม โรงเรือนควบคุมอุณหภูมิควบคุมสภาพแวดล้อม โรงเรือนควบคุมอุณหภูมิ • โรงเรือนระบบปิด • โครงสร้างเหล็กแข็งแรง (สูง 3.5 – 4 เมตร) • หลังคา และโรงเรือนใช้พลาสติกใส anti – uv • ปรับลดอุณหภูมิด้วยระบบระเหยน้ำ (fan and pad evaporative cooling system)/ ระบบพ่นหมอก (mist spray) • ลดอุณหภูมิได้ 8 – 10 C • ลงทุนสูง พืช พริกหวาน มะเขือเทศ ผักสลัดต่างๆ แคนตาลูป และผักเมืองหนาวอื่นๆ

23. การปลูกในสารละลายธาตุอาหารที่มีน้ำผสมกับธาตุอาหารตามที่ผักต้องการ โดยให้สารละลายไหลผ่านระบบรากของผัก • ข้อดี - ได้ผลผลิตมาก ใช้พื้นที่น้อย - ผลิตได้ในพื้นที่ไม่เหมาะสม (มีปัญหาดิน / โรค) - ผลิตได้ต่อเนื่องตลอดปี เพิ่มรอบการผลิตได้ - ใช้น้ำ ธาตุอาหาร และแรงงานอย่างมีประสิทธิภาพ - แก้ปัญหาการปนเปื้อนของดินและจุลินทรีย์ต่างๆ • ข้อเสีย - ลงทุนสูง - ต้องมีความรู้เรื่องระบบ และการจัดการธาตุอาหาร 3. การปลูกผักโดยไม่ใช้ดิน (Soilless culture)

24. การจัดการและเทคโนโลยีในการผลิตการจัดการและเทคโนโลยีในการผลิต

25. ดิน ปุ๋ย ระบบน้ำ ชนิด/พันธุ์ ศัตรู พืช การเก็บเกี่ยวและหลังเก็บเกี่ยว พื้นที่ปลูก ผักมีคุณภาพ & ปลอดภัย

26. พื้นที่ปลูก แหล่งปลูกน้ำไม่ท่วมขัง มีการระบายน้ำที่ดี ใกล้แหล่งน้ำสะอาด สะดวกต่อการนำมาใช้ การคมนาคมสะดวก

27. ลักษณะดิน • มีความอุดมสมบูรณ์สูง ระบายน้ำและอากาศดี • มีความเป็นกรดเป็นด่างที่เหมาะสม • แหล่งน้ำ • มีแหล่งน้ำสะดวก ปราศจากสารอินทรีย์และสารอนินทรีย์ ที่มีพิษ • มีน้ำเพียงพอ สำหรับใช้ตลอดการปลูก

28. ชนิด/พันธุ์ผัก

29. ชนิดของผัก - จำแนกตามอุณหภูมิที่เหมาะสมในการเจริญเติบโต • 1.1 ต้องการอากาศเย็น (Temperate Crops) • เจริญเติบโตดีที่ 16 - 18C • มีถิ่นกำเนิดในแถบอบอุ่น • ตระกูลกะหล่ำ , กระเทียม , หอมหัวใหญ่ , พริกหวาน , มันฝรั่ง , ถั่วลันเตา , ถั่วแขก , แครอท , เทอร์นิพ

30. 1.2 ต้องการอากาศอบอุ่น • (Tropical/Sub - tropical Crops) • เจริญเติบโตดีที่ 18 - 30C • มีถิ่นกำเนิดในแถบร้อนชื้น • ตระกูลแตง , ตระกูลพริก/มะเขือ , ข้าวโพดหวาน , ข้าวโพดอ่อน , กระเพรา , โหระพา , แมงลัก

31. 2. พันธุ์พืชผัก • การเลือกพันธุ์ • - พันธุ์ต้านทาน - ตรงความต้องการของตลาด • - เหมาะสมกับสภาพพื้นที่และภูมิอากาศ

32. 2. การเตรียมเมล็ดพันธุ์พืชผัก • - เลือก / คัดแยกเมล็ดพันธุ์ดี - เสีย • - แช่เมล็ดพันธุ์ในน้ำอุณหภูมิ 50 - 55 องศาเซลเซียส • ประมาณ 15 - 30 นาที • - คลุกเมล็ดด้วยสารเคมีป้องกันและกำจัดเชื้อรา

33. การเตรียมกล้าพันธุ์ผัก การเตรียมกล้าพันธุ์ผัก

34. การจัดการดินและปุ๋ย • ปรับปรุงบำรุงดิน • เพิ่มธาตุอาหาร (ปุ๋ย) • ปรับ pH ของดิน

35. ดินที่มีความอุดมสมบูรณ์สูงคือ ดินที่มีความสามารถในการให้ ธาตุอาหารแก่พืชครบทุกธาตุ แต่ละธาตุเพียงพอ และสมดุล ตามความต้องการของพืช

36. ธาตุอาหารในดินที่จำเป็นต่อพืชธาตุอาหารในดินที่จำเป็นต่อพืช พืชต้องการเป็นปริมาณมาก มี 6 ธาตุได้แก่ ไนโตรเจน (N) ฟอสฟอรัส (P) โปรแตสเซียม (K) แคลเซียล (Ca) แมกนีเซียม (Mg) ซัลเฟอร์ (S) พืชต้องการเป็นปริมาณน้อย มี 7 ธาตุ ได้แก่ เหล็ก (Fe) คลอรีน (Cl) แมงกานีส (Mg) ไบรอน (B) สังกะสี (Zn) ทองแดง (Cu) โมลิบดินัม (Mo)

37. ปุ๋ยอินทรีย์ • ปุ๋ยคอก • ปุ๋ยหมัก • ปุ๋ยพืชสด

38. ผลการใช้ปุ๋ยอินทรีย์อย่างเพียงพอและต่อเนื่องผลการใช้ปุ๋ยอินทรีย์อย่างเพียงพอและต่อเนื่อง ผลต่อดิน ผลต่อพืช สมบัติทางฟิสิกส์ดีขึ้น รากแผ่ขยายง่ายเพราะ การอุ้มน้ำ ระบายน้ำพอเหมาะ การถ่ายเทอากาศดี สมบัติทางเคมีดีขึ้น สภาพความเป็นประโยชน์ ของธาตุอาหารที่มีอยู่ดีขึ้น

39. หลักการใช้ปุ๋ยเคมี วิธีการผลที่ได้รับ 1. ใช้ชนิดปุ๋ยที่ถูกต้อง พืชได้รับธาตุที่ขาดครบถ้วน พืชได้รับธาตุที่ขาดเพียงพอ 2. ใช้ปริมาณเหมาะสม 3. ใส่ในระยะที่เหมาะสม พืชได้รับสอดคล้องกับช่วงต้องการ 4. วิธีการใส่ปุ๋ยถูกต้อง เพิ่มประสิทธิภาพการใช้ปุ๋ย

40. ธรรมชาติและประโยชน์ของปุ๋ยเคมีธรรมชาติและประโยชน์ของปุ๋ยเคมี ธรรมชาติ ประโยชน์ มีเฉพาะบางธาตุ ใช้เสริมเฉพาะธาตุที่ดินขาด ใส่ปริมาณน้อยก็พอ %ธาตุอาหารสูง ละลายง่าย เป็นประโยชน์ต่อพืชเร็ว

41. การใช้ปุ๋ยเคมีกับพืชผักการใช้ปุ๋ยเคมีกับพืชผัก 1. ผักกินใบ 2. ผักกินผล 3. ผักกินหัว

43. วิธีการใช้ปุ๋ยเคมีที่ถูกต้องวิธีการใช้ปุ๋ยเคมีที่ถูกต้อง 1. บำรุงดินให้มีอินทรียวัตถุเพียงพอ 2. ใส่ปุ๋ยเคมีเฉพาะธาตุที่ดินมีน้อย ให้เกิดสมดุล 3. ใช้ปุ๋ยเคมีในอัตราที่พอเหมาะ 4. ใช้ในเวลาที่พืชได้รับประโยชน์สูงสุด

44. การจัดการน้ำ เป็นตัวทำละลายธาตุอาหารในดิน ช่วยลำเลียงอาหารและธาตุอาหาร น้ำ เป็นแหล่งธาตุอาหารพืช Hydrogen (H2O)

45. น้ำ(ต่อ) ปัจจัยที่เกี่ยวข้อง - ปริมาณน้ำ - แหล่งน้ำ - คุณภาพของน้ำ

46. วิธีการให้น้ำ • ให้ในเวลาและปริมาณที่เหมาะสมกับความต้องการ • Furrow irrigation (ระบบร่อง) • Sprinkler irrigation (ระบบพ่นฝอย) • Drip irrigation (ระบบน้ำหยด)

47. การจัดการศัตรูพืช - วิธีกล ด้วงหมัดผัก - ชีววิธี -สารอินทรีย์ หนอนใยผัก โรคเน่าเละ - สารเคมี - วิธีผสมผสาน หนอนกระทู้

48. การจัดการด้านการเก็บเกี่ยวและการเก็บรักษาการจัดการด้านการเก็บเกี่ยวและการเก็บรักษา - เก็บตามเวลา/อายุที่เหมาะสม - เก็บก่อนเกิดความเสียหาย - คัดแยกผลผลิตเน่าเสีย/สิ่งเจือปนออก - บรรจุในภาชนะที่เหมาะสม - เก็บรักษาในสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม

49. การปฏิบัติหลังการเก็บเกี่ยว คุณภาพผลผลิตหลังเก็บเกี่ยวการปฏิบัติหลังการเก็บเกี่ยว คุณภาพผลผลิตหลังเก็บเกี่ยว • พันธุ์ที่ใช้ • แหล่งที่ปลูก • ฤดูปลูก • การดูแลรักษาระหว่างปลูก • ระยะเวลาการเก็บเกี่ยว การจัดการหลังการเก็บเกี่ยว

50. ชนิดของผัก (อายุที่เหมาะสม) • Logistics • แรงงาน • ความต้องการของผู้บริโภค ดัชนีการเก็บเกี่ยว