Download
1 / 40
E N D
Batı Anadolu Endemiği Origanum sipyleum L.(=Kekik) Bitkisinin in vitro Mikro Çoğaltımı (Y.L. Ali ÇAKIR, 2010) (Danışman: E.A. OLUK)
Jeolojik açıdan genç bir ülke olan Türkiye orta enlem kuşağında yer almaktadır. Deniz seviyesinden iki bin metre ve üzeri yüksekliğe sahip dağları, platoları ve ovalarıyla farklı iklim koşulları isteyen binlerce canlı türüne ev sahipliği yapmaktadır. Son 2 milyon yılda yaşanan buzul çağları boyunca Türkiye pek çok canlı türü tarafından sığınak olarak kullanılmış ve günümüzde geniş bir biyolojik çeşitliliğe sahip olmuştur.
Ülkemizde 3022’ si endemik olmak üzere 8 bin 897 çiçekli bitki ve eğrelti türü tanımlanmıştır. Takson sayısı, alttür, varyete ve hibritlerle birlikte 10 bin 765’e ulaşmaktadır ve bunların 3504’ü Türkiye’ye endemiktir. Bu türler 173 familyayaait 1223 cinstetoplanmıştır. • Tüm Avrupa kıtasında yaklaşık 12 bin bitki türü yetiştiği ve bunlardan 2 bin 500’ünün endemik olduğu düşünülürse ülkemizin floristik zenginliği daha kolay anlaşılır.
Türkiye’deki flora zenginliğininnedenleri İklimfarklılıkları(karasaliklim,okyanusiklimiveAkdeniziklimi), Jeolojikvejeomorfolojikçeşitlilik, Zenginsukaynakları(deniz,gölveakarsu), Büyükyükseklikfarkları (deniz seviyesi-5000 m), Çok çeşitli habitat tipleriveüç florabölgesinin (Avrupa-Sibirya, Akdeniz, İran-Turan) buluştuğuyerdeolması, Anadolu’nundoğusuvebatısıarasındaekolojikfarklılıklarbulunmasıvebununfloristikfarklılıklarayansıması.
Yurdumuz florasını oluşturan familyalar içinde en çok tür Asteraceae (Compositae) familyasında bulunmaktadır. 133 cins ve 1156 türü olan bu familya angiospermlerin % 13.3 ünü oluşturmaktadır. • Bunu takip eden diğer türce zengin dikotil familyalarıFabaceae (Leguminosae),Lamiaceae (Labiatae),Brassicaceae (Cruciferae) veScrophulariaceae‘dir.Bu familyalardan kozmopolit olan ve dünya üzerinde yaklaşık 200 cins ve 3000 tür ile temsil edilen Lamiaceae familyasının ülkemizde 45 cins ve 546 dan fazla türü vardır.
Labiatae familyası üyeleri genellikle hoş kokulu ve aromatik bitki türlerinden oluşur.Bu familyaya ait en bilindik örnekler; günümüzde bir çoğu bitki çayı veya baharat olarak evlerimizde kullandığımız, adaçayı, biberiye, nane, oğul otu, melisa, reyhan, zulfa ve kekik’tir • Ülkemizde bir çok bitki türü yöresel olarak kekik adıyla bilinir.Bunlardan en bilindik olanı ülkemiz dışında da birçok ülkede daha kekik olarak kullanılan Thymus türüdür.
Thymus dışında kekik olarak bilinen türler; Coridothymus(başlı kekik), Satureja(bakla kekiği), Thymbra( kara kekik) ve değişik yörelerde yetiştiği yöreye ait farklı isimlerle bilinen Origanum türleridir(O. onites: izmir kekiği, O.sipyleum:spil kekiği). Coridothymus Thymbra Satureja
Kekik adıyla anılan Origanum cinsinin dünya üzerinde 39 türü bulunmaktadır. • Ülkemizde ise 8 seksiyonda toplanmış 23 türü bulunan Origanum cinsinin 14 türü ülkemizde bulunan endemik türler arasında yer almaktadır. O.spiyleum O.vulgaris O.majorana
Origanum sp. Fam:Labiatae(Lamiaceae) Origanum=Dağlarınsüsü(oros:Dağ , tepe; ganos: süs) Yayılışalanı: Akdenizbölgeesi Çoğutürburunveyadağlıkalandayetişmektedir(400-1800m) Birçoğu 1200-1500m de bolbulunur. Tümüaromatiktirvetıbbibitkivebaharatolarakkullanılmaktadır. Uçucuyağlarıantibakteriyelve antifungal etkiyesahiptir.
Endemik türler bildiğimiz gibi, alanlarıbelirlibirülkeveyabölgeyeait, yerel, ender veçok ender bulunantürlerdir. Endemik latinceendemos (indigenous) kelimesindengelirve "yerli-oraya özgü (ait)" anlamındakullanılır. • Birülkeninfloristikzenginliğiveçeşitliliği, içerdiği nadir veendemiktaksonlarınçokluğuileönemkazanır.
375 kadar türle Leguminosae familyası ikinci, 330 civarındaki tür sayısı ile de Labiatae familyası üçüncü sıradadır. • Ülkemiz ılıman iklim kuşağında bulunan ülkeler arasında endemik türlerin çokluğu açısından ilk sırada yer almaktadır. • Endemik bitki türleri açısından ülkemizin en zengin familyası 425 kadar endemik türe sahip olan Compositae familyasıdır.
Endemik tür sayısı bakımından zengin diğer familyalararı: Scrophulariaceae 241 tür , Cruciferae 195 tür , Caryophyllaceae 190 tür , Liliaceae 118 tür , Umbelliferae 117 tür , Boraginaceae 108 tür , Rubiaceae 74 tür. • Yalnızca tür sayısı dikkate alındığında Türkiye’deki endemizm oranı %34,4; tüm taksonlar dikkate alındığında ise bu oran %32,55 tir. Türkiye’nin endemik bitkileriyle ilgili son bulgulara göre bu türlerin 2282’sinin yurdumuzdaki coğrafik bölgelerden yalnız birisine has oldukları saptanmıştır.
Endemik türler bir ülkenin flora zenginliğini oluşturmalarına karşın aynı zamanda yok olma yani genetik kaynaklarını kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya olan türlerdir. • Bu nedenle günümüzde endemik bitkilerin korunmasını ve çoğaltılmasını amaçlayan bir çok çalışma yürütülmektedir.
Gen kaynağının korunması amacıyla bitkilerin çoğaltılması yönünde geliştirilen bir yöntem de bitki doku kültürü tekniklerinden mikro çoğaltım tekniğidir. • Bizde bu çalışmamızda endemik bir bitki türü olan Origanumsipyleum L. bitkisinin in vitro mikro çoğaltılmasını amaçladık.
Origanumsipyleum L. BatıAnadoluendemiği. Yaşamalanları;Kalkerlikayalar,yamaçlar,çamkoruluğuvemakilikalanlar. Nisan-MayısileEkimaylarıarasındayetişir. Yaşamsüresiuyguniklimkoşullarıaltında 3-4 yıldır. Bitkininvejetatifkısımlarıvebiyokimyasalekstreleritıbbiçayvebesinkatkımaddesiolarakkullanılmaktadır. Topraküstükısmı Çiçek
Çalışmamızda bitkisel materyal olarak doğadan topladığımız O.sipyleum tohumları kullanıldı. • Tohumlar doku kültüründe bilinen yüzey sterilizasyon tekniği kullanılarak sterilize edildikten sonra M-S besi ortamına ekildi ve uygun şartların sağlandığı inkübasyon odasına alındı. Çimlenmiş T. Tohum
Belli olgunluğa ulaşan fidelerin in vitro mikro çoğaltımı için bir toku kültürü yöntemi olan meristem kültürü yöntemi uygulandı. • Mikro çoğaltım özetle vejetatif yolla gerçekleştirilen bir üretim tekniğidir. • Organize meristemlerden, henüz olgunlaşmamış veya olgunlaşmasını tamamlamış somatik hücrelerden direkt (organogenesis veya somatik embriyogenesis) veya indirekt (kallus, protoplast vb.) yollarla bitkilerin çoğaltılması ve köklendirilmesi işlemi olarak da tanımlanabilir. • Türe göre değişmekle birlikte nispeten kısa sürede ve fazla sayıda bitki üretimine olanak tanır.
Mikro çoğaltım işlemi yeni alınan meristemler istenilen boya ulaştığında tekrarlandı. Bu şekilde tek bir anaç bitkiden üç bitki elde edildi. • Bu işlem istenildiği takdirde istenilen miktarda fide elde edilene kadar tekrarlanabilmektedir. Meristem kültürü yöntemiyle elde edilmiş bir haftalık fideler.
Fidelerin gelişimi esnasında sürgün çoğalmasını sağlamak amacı ile bitki büyüme maddelerinden olan sitokinin kullanıldı. • Bu yolla tek bir fide üzerinde birden çok sürgün elde edilmiş oldu. • 15 günlük fidelerde birden çok sürgün.
Büyümesini ve gelişimini tamamlamak üzere olan çok sayıda sürgün içeren bir fide.
Belli olgunluğa ulaşan fidelerde, köklenmenin teşviki ve kök gelişiminin sağlanması amacıyla bitki besi ortamına oksin uygulandı. • Köklerin gelişimi istenilen seviyeye ulaştıktan sonra aklimatizasyon yöntemi ile bitkiler in vitro koşullardan toprak koşullarına alındı.
