Психологиялық берулерді математикалық өңдеу кезінде қолданылатын негізгі түсініктер

1. Психологиялық берулерді математикалық өңдеу кезінде қолданылатын негізгі түсініктер Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің доценті, психология ғылымдарының кандидаты Сатиева Ш.С.

2. Жоспар: Ғылыми психологияның пайда болу себептері. 2.Эксперименталды психологияның міндеттері, пәні, даму тарихы. 3.Психологияны зерттеудің негізгіметодологиялық принциптері.

3. Теориялықтҥсінік

4. О.Конт дүниені танып білудің бірізді 3 түрлі фазасын анықтайды: • Діни – индивидуалды сенім және дәстүрге негізделген. • Пәлсапалық – белгілі бір қағидаға негізделген автордың сезіну. Олрационалдыжәне ой қорытындалған. • Позитивті – жүйелі бақылау немесе эксперимент барысынданақты деректергесүйенген, ғылыми білім.

5. Таныпбілуүрдісінің екіжолынажыратуға болады. Идеографиялық – жеке, бірлі-жарымдықұбылыстар мен оқиғаларды бақылау. Номотетикалық – зарттеудің негізгімақсаты жалпы даму заңдылығын анықтау, объектілердің өмір сүруі мен бір-біріменқарым-қатынас әсері.

6. Идеографиялық бағыт тарихиқұбылыстардың жекедаралығын түсінуге негізделген; эксперимент өзге зерттеуәдісі ретіндепайдаланылмайды. Номотетикалық бағыт шындық жағдаятында қарым-қатынас туралыжалпытүсінікті қарастырады.

7. Томас СэмюэлКун(18.07.1922-17.06.1996) Фаллибиллизм – ғылыми теорияның бірбағыты.Барлық теорияларқателіктерден тұрады депқателесуге болмайдыдегендібілдіреді. Деректердің жиналуы, басқа теориялардың пайдаболуды«ғылыми революцияны» - ғылыми парадигманың алмасуынтудырады. Парадигма (грек сөзі – мысал, үлгі – дегендібілдіреді) белгілібіртарихикезеңде үлгі бойыншазерттеудіұйымдастырудың ғылыми жетістіккенегізделгенжүйе. Бұлтүсініктіамериканғалымы Т.Кун еңгізген.

8. Кез-келгенғылымның өзінің методология ретіндеанықтайтын принциптеріболады. Эксперименталдыпсихологияның да өзінің методологиялық принциптері бар.

9. Детерменизмпринциптері. Психологиялық құбылыстар организмнің сыртқы орта байланысыменалдын ала анықталған. Сыртқы ортаның жүйелі байланыссыз психика адекваттыемесболыпжұмыс істейбастайды. Психикалық құбылыстар сыртқы ортадантыс бола алмайды. Механистікдетерменизмненайырмашылығы онда, себепсалдардың алдындаболады. Психика ортаменбайланыстыяғни сыртқы себептерәрекеті ішкішарттарменжанамаланады.

10. Физиологиялық және психикалық бірлікпринципі. Жүйке жүйесі психикалық процесстердің пайдаболуынқамтамасыз етеді. Психикалық құбылыстарды физиологиялық процестерменбірдейдептүсіндіруге болмайды. Психикалық құбылыстардың психологиялық модель құрылысын физиологияға сілтемежасамай-ақ зерттеугеболады.

11. Сана мен іс-әрекет бірлігіпринципі. Қысқаша оны былайкөрсетуге болады: сана іс-әрекетте. Ал іс-әрекет санада. Психологиялық дерек – тәртіп, оны белгілі-бірқарым-қатынас сызбасыарқылы түсіндіруге болады. R = F (P, S) МұндағыR – тәртіп; Р – жеке бас; S – жағдаят.R мен Sбір-бірінентәуелсіз айнымалыемес, оларбір-біріментығыз қарым-қатынаста: жеке бас жағдаятқа әсер етеді; жағдаятта жекебасқа әсер етеді. Бұл қарым-қатынастар сана және санадантысдеңгейде де болады. Іс-әрекет жекебастың ортаменбайланысжүйесін құрайды.Жеке бас бұл жағдайдан тысөмір сүре алмайды. Бұл жүйе саналыжәне мақсатты түрде жекебастықалыптастырады.

12. Даму принципі. (тарихи принцип, генетикалық принцип). Даму материяның қасиеті болыптабылады. Ми – жүйке жүйесінің ұзақ тарихи даму нәтижесі. Психика – тарихижәне әлеуметтік-экономикалық шарттарнегізіндеқалыптасты. Даму принципіқұбылыстарды үздіксіз қозғалыста қарастырады.

13. Объективтілікпринципі. Объективтілікпринципінің мазмұны объектінітанудасубъектігетәуелсіздіген мойындау.

14. Құрылыстық принцип. Б.Б.Коссовтың айтуынша “кез-келгенпсихикалық құбылыстар біртұтас жүйелі процесс ретіндеқарастырылуы тиіс. Субъекті мен ортаның байланысыіс-әрекетте көрінеді”. Кез-келгенқұбылыс біртұтас, жүйе ретіндетүсіндірілсе ондаоның өзінің бірнешеқұрылысқа біріккенәлеуметтері болып, байланыстаболады. Кез-келгенбіртұтас құрылысты жүйелі құрылыстық анализ арқылы қарастырады.

15. Ч.Дарвин12.02.1809 -19.04.1882 • “Теориясызбақылаудыңболуымүмкінемес”, деген. • Біздіңтеория пайдалыболадыегерол: • Көптегенбақылаудынәтижеліұйымдастырса. • Анықболжамдардытеориялықтексерунемесепрактикалықтапсырмакезіндеқолданылса.

16. К.Хольцкампэксперименттердіңтөрт “формалдыбасымдылықтарын” ажыратады: • “Эксперименталдыболжауды” теориялық негіздеқалыптастыру, эксперименттіжоспарлау. • Эксперименттіұйымдастыружәнеөткізу. • Эксперименттің экологиялығын бағалау (эксперимент жағдаятының зерттелінетіншындыққа сәйкестік деңгейі). • Эксперименталдынәтиженің теорияданауытқуын бағалау.

17. В.Н.Дружинин 12.08.1955 - 2001 • психикалық регуляция деңгейлік пен эмпирикалықсуреттемеәдістерініңбайланысынқарастырып, мынандайдеңгейлергебөледі: • физиологиялықдеңгей • психофизикалық • сенсорлы-прецептивтіпроцесс • психиканың интегративтідеңгейі (ойлау, мотивация) • жекебас • индивидуалдылық

18. Теориялықтҥсінік Әдіс – зерттеушініңзерттелініныпжатқаншындыққатанымдыққатынасыныңтәсіліжәнезерттеуқұрылымыретіндеқарастырылады. Әдістеме – эмпирикалықмәліметтердіжинақтаутехнологиясыжәнефиксациятәсілі. Интроспекция – субъективтікәдісретінде, зерттеушініңайтуыменбасқа адамдардыңпсихикалықӛмірі туралы, оладамныңӛзінен алғанмәліметтерінталқылапжеткізуіретіндеқарастырылады. Экстероспекция – басқаадамдыжәнеадамдартобынбақылау (немесесыртқыбақылау). Нәтижелербағасыныңкритериясы: сенімділік, валидтілік, қайтажаңғырту. Түсіну (эмпатия) – тану әдісі, бұлбӛтен жандыжәненәтижелеррефлексиясыменолардыжинақтаутәсілдерінтікелейқабылдауынұйғартады.