220 likes | 317 Views
Δικαιοσύνη ανάμεσα στις γενιές ;. Ηλθε το τέλος των αναδρομικών προσαρμογών;. Πλάτων Τήνιος Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Ομιλία στη Επιτροπή Προϋπολογισμού της Βουλής, 19 Φεβρουαρίου 2013. Δημοσιονομικά της μακράς περιόδου και Προϋπολογισμοί.
E N D
Δικαιοσύνη ανάμεσα στις γενιές; Ηλθε το τέλος των αναδρομικών προσαρμογών; Πλάτων Τήνιος Πανεπιστήμιο Πειραιώς Ομιλία στη Επιτροπή Προϋπολογισμού της Βουλής, 19 Φεβρουαρίου 2013
Δημοσιονομικά της μακράς περιόδου και Προϋπολογισμοί • Ο προϋπολογισμός είναι ετήσιος προγραμματισμός δαπανών/ εσόδων • Σχολιάζεται ως προς την μακροοικονομική στάση, τα δημοσιονομικά κ.ο.κ. – Βραχυχρόνια θέματα • Όμως, ως το κορυφαίο κυβερνητικό εργαλείο, έχει και μια μακροχρόνια διάσταση – διαγενεακή ισορροπία • Ισορροπία δούναι-λαβείν μεταξύ γενεών. • Π.χ. Συντάξεις (παλαιά), Κατάρτιση/οικογένεια (εργαζόμενοι), παιδεία (νέα) • Μπορούν να επισκιάζονται από τρέχοντα θέματα επικαιρότητας, αλλά διαμορφώνουν ένα κρίσιμο πλαίσιο. • Είναι κρίσιμο να διακριθεί το δάσος από τα δέντρα. • Πού είμαστε; Πού πάμε; • Ανάγκη εκτίμησης της σημερινής θέσης και επαναχάραξης στρατηγικής.
Περίγραμμα Ναυσιπλοΐα του καλού πλοίου «M/S Ελλάς» • Θεωρία – ρόλος επιτήρησης προϋπολογισμού • Ο συνήγορος της απούσας γενιάς. Το πιλοτήριο του πλοίου και η γενιά του Πολυτεχνείου. • Το παρελθόν – Περιπλάνηση σε επικίνδυνα πελάγη • Ανάγκη νέου σημείου ισορροπίας Κράτους- οικογένειας • Αναβολές και καθυστερήσεις. • Το παρόν – Μια θύελλα μας προωθεί σε άγνωστα νερά • Μεταρρυθμίσεις ως δημοσιονομικός καταναγκασμός. • Ανάγκη εξεύρεσης του γεωγραφικού στίγματος μετά τις αλλαγές από το 2010. Ερμηνεία του τι έχει γίνει. • Το μέλλον – Αναζήτηση νέου προσανατολισμού • Αναζήτηση νέας ασφαλέστερης γραμμής πλεύσης • Κατεύθυνση των μεταρρυθμίσεων από εδώ και πέρα
Θεωρία: Ένα γεύμα για τρείς, η απούσα γενιά και η ανάγκη εγρήγορσης • Το συμβόλαιο κοινωνικής πολιτικής αφορά τρείς γενιές: • Την χθεσινή (που εισπράττει, έχοντας κατοχυρώσει δικαιώματα), την σημερινή (που πληρώνει, δημιουργώντας μελλοντικά δικαιώματα) και την αυριανή (που θα πληρώσει, ελπίζοντας για τα δικά της). • Το συμβόλαιο ανακατανέμει ποσά μεταξύ των τριών γενεών, • παίρνοντας από τη μια και δίνοντας στην άλλη. Ο,τι κερδίζει κάποιος χάνει κάποιος άλλος: παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. • Όμως, ανά πάσα στιγμή παρούσες είναι μόνο δύο. Για αυτές τις δύο γενιές το παιχνίδι είναι θετικού αθροίσματος. • Συμφωνούν αυξήσεις μεταξύ τους και στέλνουν τον λογαριασμό στην απούσα γενιά. Εγγενήςανισορροπία. • Μεγεθύνεται το πρόβλημα και μετατίθεται προς τα εμπρός. • Είμαστε εμείς η απούσα γενιά στην οποία ήλθε τελικά ο λογαριασμός; • Σημαντικό να υπάρχει ο συνήγορος της απούσας γενιάς. • Ο θεματοφύλακας που λαμβάνει αποφάσεις που αξιοποιεί έρευνες και μελέτες – π.χ. τακτικά αναλογιστικά ισοζύγια τροφοδοτούν αποφάσεις
Το παρελθόν Αναζήτηση νέου σημείου ισορροπίας οικογένειας-Κράτους
Η γενιά του Πολυτεχνείου και η Γενιά ‘Χ’ Δημογραφική πυραμίδα 2009 Τρείς γενιές: ‘Γενιά της Πίνδου’ ‘Γενιά του Πολυτεχνείου’ Γενιά ‘Χ’ + Μετανάστες. Εξέλιξη γεννήσεων 1923-1993 (α) Η Ελληνική έκρηξη των γεννήσεων καθυστέρησε, αλλά κράτησε περισσότερο (-1970) (β) Κατακόρυφη πτώση δεκαετία ‘80 Πηγή: Τήνιος 2010 Ασφαλιστικό, κεφ 9
Οι τρείς γενιές στην Ελλάδα 1950- • «Γενιά της Πίνδου» - Δεκαετία 1950-1970 • Θεμελίωση και επέκταση Κοινωνικής ασφάλισης ως συμπλήρωμα οικογενειακής αλληλεγγύης • Επανέναρξη ΙΚΑ 1951. ΟΓΑ 1962, πρώτο έλλειμμα ΙΚΑ 1957 • Εκθεση 1958: Ασφαλιστικό «Εξαιρετικά επείγον». • «Γενιά του Πολυτεχνείου» 1970-2010 (;) • Επέκταση συντάξεων. Ατροφία λοιπών προγραμμάτων • Συνεχής διεύρυνση συνταξιοδοτικών υποσχέσεων. • Αλλεπάλληλες απόπειρες επίλυσης ασφαλιστικού • Μένουν στην πρώτη φάση (επείγοντα) αναβάλλεται η συνέχεια • Προστασία στις θέσεις εργασίας και όχι στους ανέργους • Έργα υποδομής αλλά και συσσώρευση χρέους. • «Γενιά Χ» - 2015 και μετά; • Πολύ λιγότεροι αριθμητικά • Ποσοτική επέκταση παιδείας. Ισότητα των φύλων. Πολιτική αφωνία; • Συμπίπτει με κρίση χρέους, έκρηξη ανεργίας Τώρα την θέση ‘Γιαγιάδων της Πίνδου’ (αυτοθυσία) αναλαμβάνουν ‘Γιαγιάδες του Πολυτεχνείου’ (απαιτητικότητα)
Ο Στόχος: Σταδιακή υποκατάσταση της οικογενειακής αλληλεγγύης από το κοινωνικό κράτος • Στην Νότια Ευρώπη μεγάλο τμήμα της κοινωνικής προστασίας προσφέρεται από την οικογένεια. • Από την δεκαετία του ’90 σε εξέλιξη ‘ανάταξη και μεταρρύθμιση’ (recalibration and reform – Ferrera). Το κράτος αναλαμβάνει ρόλο από την οικογένεια. • Στην Ελλάδα, η ‘Ημιτελής μεταρρύθμιση’ 1990-2007 παραμένει οραματικό ζητούμενο. • Στόχευση η ίδια με αλλού – (α) οικοδόμηση κοινωνικού κράτους και (β) εργαλείο σταθεροποίησης, – Όμως • ‘σκόνταψε’ στην αδυναμία ολοκλήρωσης των αλλαγών στις συντάξεις. • Απορρόφηση πόρων από συντάξεις (+προοπτικές μεγάλης αύξησης) δεν αφήνει χώρο για ανάπτυξη άλλων προγραμμάτων, που παραμένουν σε συνεχή ‘πιλοτική φάση’.
Σύγκλιση, αλλά με διατήρηση δομών Ολοι συγκλίνουν ΕΛ: Όποτε μπορεί ΙΡΛ: Όποτε πρέπει ΕΛ επικέντρωση σε μακροχρόνια προγράμματα – μικρή ευαισθησία σε οικονομικό κύκλο Μεγάλη συνολική αύξηση – 49% 2010-00. Το δώρο της ΟΝΕ; Αλλά: δομή σταθερή. Επικέντρωση παραμένει στο ΕΚΑΣ Μικρή βοήθεια σε ύφεση.
Το παρόν Μια θύελλα μας οδηγεί σε άγνωστα νερά
Μια Απότομη, αλλά άγνωστη Προσαρμογή 2010- • Το 2010 η λειτουργία του συστήματος συντάξεων ήταν βασικό τμήμα της ‘Μικροθεμελίωσης της καταστροφής’. • Μεγάλες και απότομες αλλαγές υπό την πίεση δημοσιονομικών προτεραιοτήτων. • Ν3863/10 το πρώτο νομοθέτημα μετά το Μνημόνιο • Ακολούθησαν σειρά άλλων νομοθετημάτων ενώ έπονται και άλλα. • Μια μεγάλη προσαρμογή στο ισοζύγιο των γενεών, αλλά • Δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε πού βρισκόμαστε γιατί διακόπηκαν τα στατιστικά στοιχεία. • Κοινωνικός προϋπολογισμός σταματά 2010. • Το σύστημα Ηλιος δίνει μηνιαία στοιχεία από 5/2013 • Χωρίς χρονική σύγκριση και χωρίς ένδειξη αν είναι πριν ή μετά περικοπές • Στοιχεία ΟΟΣΑ σταματούν 2009. Eurostat ESSPROS 2010 • Κατανομές ΙΚΑ σταματούν το 2008 • Αναζήτηση ενδείξεων
Μακροχρόνια βιωσιμότητα • Το ‘Σύστημα είναι βιώσιμο ως το 2060’ • Θέμα προβολών – προβολές Επιτροπής Οικονομικής πολιτικής της ΕΕ (EPC –ageing working group) • 2003 –Η μεγαλύτερη αύξηση στην ΕΕ -2060 +12,5% ΑΕΠ • 2006 Ελλάδα δεν καταθέτει στοιχεία • 2009 EPC επιβεβαιώνει - +12,5% ΑΕΠ παραμένει • Οι αλλαγές του 2010 έγιναν χωρίς καθόλου στοιχεία • Μάιος 2012 δίδεται στην δημοσιότητα EPC του2012 • Περιέχει επίσημες προβολές της Ελληνικής Κυβέρνησης • Επεξεργασία της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής – μάλλον τέλη του 2010 • διαθέσιμη μόνο σε συγκεντρωτική μορφή από την EE – • Για πρώτη φορά μπορούμε να ελέγξουμε την τεκμηρίωση βιωσιμότητας του νέου συστήματος
Βιωσιμότητα: σύγκριση 2009/2012 Προβλή 2012 Προβολή 2009 Η Ελλάδα έχει την μεγαλύτερη μείωση στην προβαλλόμενη δαπάνη 2060 από οποιαδήποτε χώρα.
Πώς έγινε αυτό; 2010-2060 • 2010 – επιδείνωση 2 μονάδες σε σχέση με προβολή 09 • Δεν υπάρχουν ιστορικά στοιχεία 2005-2010!! • Περίοδος 2010-2020 – ίδια εικόνα (βελτίωση μετά 2015) • Περίοδος 2020 και μετά μεγάλη μείωση (9,5 μονάδες!) • Από τις οποίες: 3,2 μονάδες κάλυψη (ηλικίες συνταξιοδότησης) • 4,3 μονάδες περιορισμός σε σχέση με μισθούς • ΔΕΝ περιλαμβάνονται αυξήσεις στα όρια ηλικίας ούτε περικοπές συντάξεων μετά τον Οκτώβριο 2010.
Μια προσπάθεια τήρησης ανέφικτων υποσχέσεων • Ο νόμος 3863 αύξησε ηλικίες και μείωσε συντάξεις για τους συνταξιοδοτούμενους μετά το 2020. • Η Γενιά του Πολυτεχνείου – διατηρεί τις υποσχέσεις που είχε: • ‘προστασία’ στα ώριμα δικαιώματα 2010, +πλασματικά χρόνια, • Νέα ρύθμιση επεκτείνει μείωση ηλικίας για μητέρες ανηλίκων. • Οι συντάξεις σε ατομικό επίπεδο (συγκρινόμενες με αγορά εργασίας) μοιάζουν ‘ασφαλές αγκυροβόλιο’ • Οι αθρόες συνταξιοδοτήσεις πιέζουν τα δημόσια οικονομικά • Λειτουργία μιας νέας ετήσιας εξίσωσης (Ανάγκη περικοπών) + (διατήρηση υποσχέσεων) = γενικευμένη (μη-θεσμική) περικοπή συντάξεων • Αφού δεν εθίγησαν ‘προστατευόμενοι’, εξ ανάγκης (σε δεύτερη φάση) – περικόπτονται δικαιώματα με τρόπο μη θεσμικό. • Αναδρομική αλλαγή σε ήδη καταβαλλόμενες συντάξεις • Αλλάζει αναδρομικά τον τρόπο λειτουργίας των συντάξεων, αλλά και το ισοζύγιο ανάμεσα στις γενιές
Βιωσιμότητα και αλλεπάλληλες περικοπές; Από την διακήρυξη βιωσιμότητας οι συντάξεις των ήδη συνταξιούχων περικόπηκαν 10 φορές. Τα Ταμεία συνεχίζουν να υπολογίζουν τις συντάξεις με τους παλιούς τρόπους και μετά να εφαρμόζουν τις περικοπές. ++ επικείμενες αλλαγές στα επικουρικά;
Οι σωρευτικές αλλαγές ήταν μεγάλες, Κάθε φορά ήταν ‘η τελευταία.’ (πρβλ 1990/2 μέση μείωση 23%μέσω ελλιπούς τιμαριθμοποίησης) Η εικόνα των περικοπών • Χαμηλές συντάξεις +9 % ως -17% • Μεσαίες γύρω στο -20% • Υψηλές ως - 48% ! Κλείνει ψαλίδα. Ανταποδοτικότητα; Αυθαιρεσία και ασφάλεια εισοδήματος Δικαιολογήθηκαν με βάση την δημοσιονομική συγκυρία χωρίς να προβάλλουν άλλη αιτιολόγηση
Η κοινωνική ασφάλιση ως ‘βαρέλι δίχως πάτο’ • Αλλαγές 2010 άλλαξαν άρδην ισορροπίες μετά 2020 • Από τότε όμως οι μειώσεις διευρύνθηκαν – ηλικίες στα 67, περικοπές συντάξεων • Μεγάλη πιθανότητα υπερβολικής διόρθωσης; (overshooting) • Περικοπές των ήδη καταβαλλόμενων συντάξεων επιβάλλουν αναδρομική εφαρμογή αναβληθεισών προσαρμογών; • ΔΝΤ ex post evaluation 2013: Τα Μεσοπρόθεσμα δημοσιονομικά ζητήματα αντιμετωπίσθηκαν με την εξάλειψη ‘συνταξιοδοτικών επιδομάτων’ (Pension bonuses). • Όμως δεν ήταν επιδόματα – αποτελέσματα συνεπούς εφαρμογής κανόνων που ισχύουν ακόμη και εφαρμόζονται στις νέες συντάξεις (που μετά υφίστανται τις περικοπές). • Η χωρίς δικαιολογία περικοπή ήδη καταβαλλόμενων συντάξεων φέρνει καίριο πλήγμα στην ασφάλεια στα γηρατειά - τον λόγο ύπαρξης συντάξεων . • Σε ιδιωτικά συντάξεις τέτοιες αλλαγές είναι παράνομες. Τα συνταγματικά δικαστήρια της Λεττονίας και Ρουμανίας απέρριψαν μειώσεις συντάξεων. • Αν περικόπτονται συντάξεις 80χρονων που καταβάλλονται επί 20 χρόνια, τότε καμία σύνταξη δεν είναι ασφαλής και καμιά υπόσχεση πιστευτή. • Η συμμετοχή στην ασφάλιση ως ‘βαρέλι δίχως πάτο’; • Επιταχύνεται η κατάρρευση εισφορών. Και η απαξίωση του συστήματος.
Το μέλλον Προς τα πού να προσανατολιστούν οι μεταρρυθμίσεις;
Ανακεφαλαίωση αλλαγών για να κλείσουν οι λογαριασμοί του παρελθόντος • Η αβεβαιότητα δημιουργεί ανασφάλεια • Οι περικοπές διαψεύδουν ισχυρισμό περί βιωσιμότητας. • Πόση είναι η επίπτωση των αλλαγών; • Πώς χωρίζεται μεταξύ (α) ηλικίας και (β) ποσού σύνταξης • Είναι οι περικοπές μόνιμο στοιχείο ή θα αναπληρωθούν; • Σκόπιμη διατήρηση ασαφών ελπίδων διόρθωσης; • Παραμένει ως απειλή μια πιθανή δικαστική ανατροπή. • Επείγουσα ανάγκη για αποκατάσταση της σιγουριάς. • Ανάγκη διευκόλυνσης ατομικού προγραμματισμού • Κρίσιμο βήμα: η αιτιολόγηση των περικοπών • Δεν διαφέρουν από αλλαγές σε άλλα εισοδήματα. • Δεν απέχουν από μειώσεις λόγω πληθωρισμού 1990/2. • Μια ανακεφαλαίωση είναι απαραίτητη για την εμπέδωση της τρωθείσαςεμπιστοσύνης. • Σε ατομικό επίπεδο αλλά και για δημοσιονομική σταθερότητα
Το ισοζύγιο των γενεών μπορεί να συνοψίσει τις αλλαγές • Μια πρόσφορη μέθοδος αιτιολόγησης είναι στο πλαίσιο επανεξέτασης του ισοζυγίου των γενεών. • Μπορεί να ‘τραβήξει μια γραμμή’ σηματοδοτώντας το τέλος των μεγάλων ποσοτικών προσαρμογών. • Να υποκαταστήσει ένα κοινωνικό διάλογο που δεν έγινε. • Συνεξέταση συντάξεων – άλλων κοινωνικών προγραμμάτων • Οι παρεμβάσεις συντάξεις θα φαίνεται ότι ανοίγουν τον δρόμο για άλλα προγράμματα. • Εντοπισμός ελλείψεων στην προστασία κατά την ύφεση, Οικογένεια • Εφαλτήριο για προγραμματισμό μελλοντικών αλλαγών • Οι περικοπές στις συντάξεις ως αναδρομική εξισορρόπησηγενιάς Πολυτεχνείου με Γενιά Χ. • Μέση σύνταξη συμμετέχει στην συνολική προσαρμογή εισοδημάτων στην χώρα . Ανακαλούνται αυξήσεις που χορηγήθηκαν με δανεικά; • Ορισμένες περικοπές ως διόρθωση οριζόντιων αδικιών (μεταξύ Ταμείων ή εισοδηματικών κλάσεων). • Κατοχύρωση ύψους συντάξεων από εδώ και πέρα.
Νέος προσανατολισμός για την συζήτηση περί κοινωνικού κράτους • Το ‘Νέο Κοινωνικό Κράτος’ γνώριμο ρητορικό σχήμα. • Στην πράξη αδράνεια και επιβάρυνση νεότερης γενιάς. • Αναποφασιστικότητα στις συντάξεις μόνιμο διαρθρωτικό εμπόδιο • Οι αλλαγές μετά το 2010 παρεμβαίνουν στο ισοζύγιο των γενεών μεταξύ Γενιάς Πολυτεχνείου και ‘Χ’. • Μείωση του βάρους των συντάξεων για την ΓΠ , αλλά • Άγνωστης έκτασης και άγνωστης κατανομής • Η κρίση αλλάζει προτεραιότητες και ανάγκες – της γενιάς Χ • Ανεργία, στήριξη οικογένειας, παιδεία • Κατανομή δράσεων μεταξύ οικογένειας και Κράτους • Γίνονται μείζονες αλλαγές χωρίς να γνωρίζουμε πού βρισκόμαστε. Η χάραξη κατευθύνσεων απαιτεί επίγνωση των αλλαγών μεταξύ γενεών. • Διαπίστωσης ισοζυγίου δημοσίων δαπανών μεταξύ γενεών. • Η διαδικασία εκπόνησης ενός ισοζυγίου μεταξύ γενεών μπορεί να προσδώσει νέα πνοή σε διάλογο για το μέλλον του κοινωνικού κράτους