Tarım;

1. METİL BROMÜR İLE İLGİLİ TÜRKİYE’DE YAPILAN ÇALIŞMALAR VE HEDEFLERHazırlayan : Ümit Uğur BAHÇETarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü

2. Tarım; Tarım, Cumhuriyetimizin kuruluşundan itibaren, Türkiye’de ekonominin ana sektörü olma özelliğini sürdürmektedir. Tarım, bir taraftan milli gelire önemli katkı sağlamakta, diğer taraftan da nüfusun büyük bölümünü içinde barındırarak istihdama önemli katkı yapmaktadır.

3. Planlı dönemin başladığı 1960’lı yıllardan sonra,Türkiye’de ekim alanlarının sınırlı artışına ilaveten, yüksek verimli çeşitlerin ve bitki ıslah tekniklerinin geliştirilmesi, tohumluk, kimyasal (gübre, ilaç) gibi girdilerin tarımda kullanılması, mekanik teknolojilerin (traktör, tarım aletleri) kullanımının yaygınlaşması Türk tarımında yeni bir dönemi başlatmıştır.

4. Ülkemiz, mevcut coğrafik özellikleri nedeniyle pek çok ürünün normal şartlarda yetiştirilmesine imkan vermektedir. Açık alanda yani tarlada yapılan ziraata ilave olarak seracılık, normal üretim periyodu ve şartları dışında, çeşitli tarımsal ürünlerin yetiştirilmesini mümkün kılan önemli bir sektör haline gelmiştir.

5. Bugün, Marmara Bölgesinden başlayarak Doğu Akdeniz kıyılarımıza kadar bir çok bölgemizde, hatta bu bölgelerin dışındaki bir çok ilimizde de daha “erkenci ürünler” elde etmek amacıyla ekonomik anlamda seracılık yapılmaktadır. Bütün yıl boyunca çok çeşitli tarımsal ürünler yetiştirilebilmekte ve ülkemizde herhangi bir ürünün yokluğu hissedilmemektedir.

6. Hepimizin de iyi bildiği gibi, yaşadığımız çevrenin, yani suyun,toprağın ve havanın en iyi şekilde korunması artık her sektörün vazgeçemeyeceği önemli bir konu haline gelmiştir. Tarım sektöründe çalışanlar olarak da bizlerin çevreyi koruyarak veya en az kirleterek tarımsal faaliyetleri sürdürmemiz veya sürdürülmesini sağlamamız gerekmektedir.

7. Tarımsal sektör içinde yer alan faaliyetlerde çevreye zarar veren maddeler olarak ilaçları ve gübreleri saymak gerekir. Önemli verim artışına da sebep olan ve bitkisel üretimin vazgeçemediği bu girdileri çevreye en az zarar verecek şekilde kullanmak, kullanımını planlamak bizlerin en önemli görevi olmak durumundadır.

8. Bilindiği üzere ülkemizde, seracılık başta olmak üzere tarımsal üretimin yapıldığı pek çok alanda tarım ilaçları, yani pestisitler , diğer bir deyimle, zirai mücadele ilaçları kullanılmaktadır. Alternatif mücadele metotları geliştirilmediği sürece, bütün dünyada olduğu gibi, ülkemizde de tarım ilacı kullanımına devam edilecektir. • Tarım ilacı kullanımı, bilinen faydaları yanında, kullanımdan kaynaklanan pek çok problemi de beraberinde getirmektedir.

9. Bu gün, yeni bir ilacın geliştirilip piyasaya verilmesi 8-10 yıllık bir süreyi kapsamaktadır. Tarım ilaçlarının en çok araştırılan özellikleri, bunların toksikolojik, eko-toksikolojik ve tarım ürünlerindeki kalıntıları konusudur.

10. Ülkemizde kullanıma verilecek tarım ilaçlarının ruhsatlandırılması mecburidir. Gelişmiş ülkelerde ruhsatlandırılmayan hiçbir ilaç ülkemizde de ruhsatlandırılmamaktadır. • Türkiye’de daha önceden ruhsatlı olarak kullanılan ancak toksikolojik ve eko-toksikolojik riskleri sebebiyle pek çok ilaç aktif maddesinin kullanımı, imali ve ithali Bakanlığımızca yasaklanmıştır. Yasaklı herhangi bir ilacın veya aktif maddesinin ülkemizde kullanımı, ithali ve imali söz konusu değildir.

11. Pestisitler bilinen riskleri nedeniyle, dünya ticaretinde de önemli bir yer işgal etmektedir. Özellikle riskleri fazla olan veya çeşitli ülkelerde ülke gerçekleri ışığında kullanımı kısıtlanan veya yasaklanan pestisitlerle ilgili olarak, ülkemizin de imza koymuş olduğu,” tehlikeli kimyasalların ticaretinde ön bildirim, yani PIC prosedürü” milletler arası düzeyde yürürlüğe konulmuştur. Bakanlığımız bu PIC prosedürünü titizlikle takip etmektedir.

12. Türkiye’de de yasaklamış olan pestisitlerin içinde bulunduğu, ayrıca miadı dolan ilaçlara uygulanacak işlemleri de belirleyecek olan “Kalıcı Organik Kirleticiler ( POPs) ” konusunda da uluslar arası düzeyde geçerli olacak kuralların belirlenmesi çalışmaları devam etmektedir. Ülkemiz bu çalışmalara da katılmaktadır.

13. Zirai mücadele ilaçları konusunda yurt içinde Bakanlığımızca önemli çalışmalar yapılmaktadır. • Bunlardan birincisi, piyasadaki ilaçların kaliteleri konusunda yapılan çalışmalardır. • İkincisi, ilaçları satan bayilerimizle ilgilidir. İlaç bayileri Tarım İl Müdürlüklerimiz tarafından düzenli olarak denetlenmektedir. • Üçüncüsü ise Bakanlığımızın ilaç-alet konusundan sorumlu olan illerdeki 100 e yakın teknik personelin hizmet içi eğitimleridir.

14. Metil Bromür • MeBr; ülkemizde ruhsatlı olan 485 (piyasada dolaşan teknik madde sayısı 252) civarındaki etkili maddeden bir tanesidir.

15. Metil Bromür, • Normal şartlarda gaz halinde bulunan, ayrıca bromometan ve monobromometan kimyasal isimleri ile de bilinen, renksiz kokusuz bir madde olan MeBr , Ozon tabakasına zararlı olduğu için de Ozon Tabakasını İnceltici Maddeler (OTİM) içinde yer almıştır.

16. Metil Bromür (MeBr), bitki hastalık, zararlı ve yabancı otların mücadelesinde kullanılan; insektisit, fungisit, akarisit, nematosit ve fümigant etkili bir pestisittir. • Türkiyede ilk defa 1987 yılında ruhsatlandırılan bu pestisit 1987 öncesinden de ruhsatsız olarak kullanılmıştır.

17. MeBr’ün yurt içinde üretimi bulunmamakta olup ülke ihtiyacı İngiltere, Hollanda, Fransa, Belçika ve İsrail’den ithal edilerek karşılanmaktadır. Metil Bromürlü pestisitlerin hepsi de, %98 MeBr +%2 Chloropicrin içermektedir. Formülasyon içindeki Chloropicrin gözleri yakma özelliği nedeniyle, uyarıcı gaz görevi yapmaktadır.

18. MeBr Türkiye’de diğer pestisitlerde olduğu gibi “Zirai Mücadele İlaçlarını Toptan ve Perakende Satanlar ile Depolayanlar Hakkında Yönetmelik “ hükümleri çerçevesinde pazarlanmaktadır. Bu yönetmeliğe göre ithalatçı firmalar ürünlerin satışını ana bayi ve dağıtıcılar aracılığı ile yapmaktadır. Diğer pestisitler, dağıtıcılarca doğrudan çiftçiye satılabildiği halde, MeBr sadece “Fumigasyon Operator Belgesi” ne sahip olan kişilere satılabilmektedir.

19. Metil Bromürün ruhsatlı olduğu kullanım alanları tabloda gösterilmiştir.

20. Türkiyede MeBr kullanımı konusundaki Yıllara göre MeBr ithalatını gösteren tablo aşağıya çıkarılmıştır.

21. MeBr İLE İLGİLİ YAPILAN ÇALIŞMALAR: • 1987 yılında imzalanan ve ülkemizin de 1991 yılında taraf olduğu Montreal protokolü gereğince; Türkiye’de önemli bir kullanım alanı bulan MeBr’ün gerek Ozon Tabakasını İnceltici özelliğe sahip olması ve gerekse ürünlerde bıraktığı Brom kalıntısı nedeniyle kullanımının ve ithalatının kademeli olarak azaltılması kararı benimsenmiştir.

22. Bu karara göre MeBr’ün azaltılarak, alternatiflerinin uygulamaya konulabilmesi için gerekli politika ve stratejilerin belirlenmesine yönelik bir eylem planı hazırlanmıştır. Bu eylem planına göre uyulması gereken kriterler, 23 Haziran 2000 tarih ve 24088 sayı ile Resmi Gazetede yayımlanan “Metil Bromür’ün Tarımda Kullanımının Azaltılması Hakkında Yönetmelik” ile belirlenmiştir.

23. Bu yönetmelik ile Çevre Bakanlığı, Dünya Bankası, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, TÜBİTAK, Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV),Üretici Birlikleri, TİSİT, TÜGEM,TAGEM ve KKGM kurumlarını temsilen birer üyenin bulunduğu “Ulusal MeBr Strateji Üst Kurulu”, KKGM bünyesinde “MeBr Strateji Yürütme Kurulu” ve “MeBr Strateji Yürütme Ofisi” oluşturulmuştur. Bu kurullar arasındaki koordinasyon Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü’nce belirlenen Ülkesel Koordinatör tarafından sağlanmaktadır.

24. (Söz konusu yönetmeliğin bazı maddeleri yeniden revize edilmiş ve bu değişiklikle ilgili yönetmelik 8 Nisan 2004 tarih ve 25427 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.)

25. Yayımlanan yönetmelik ile MeBr kullanımına ilişkin esaslar yeniden belirlenmiştir. MeBr’ü satacak ilaç bayileri ile MeBr’ü uygulayacak fumigasyon operatörleri İl Müdürlüklerince belirlenmiş, ileriye yönelik çalışmalar konusunda 1 günlük eğitime tabi tutulmuş; eğitim çalışmaları sonunda eğitime katılan kişilere KKGM’ce Satış ve Uygulama Belgeleri verilmiştir. • Bugüne kadar KKGM’ce 792 adet MeBr satış Belgesi ile 669 adet MeBr Uygulama Belgesi tanzim edilerek İl Müdürlüklerine gönderilmiştir.

26. Ayrıca, ruhsat sahibi firmaların, MeBr satan ilaç bayilerinin, toptancıların ve MeBr kullanan fumigasyon operatörlerinin ellerinde mevcut MeBr miktarlarını 3’er aylık dilimler halinde Genel Müdürlüğe bildirim zorunluluğu getirilmiştir.

27. Bu yönetmelik uyarınca Türkiye için belirlenen MeBr kullanımını azaltma programı aşağıda verilmiştir.

28. METİL BROMÜR ALTERNATİFLERİ İÇİN YÜRÜTÜLEN PROJELER • MeBr alternatiflerinin kullanımı konusunda Dünya’da ve Ülkemizde çok sayıda proje yürütülmektedir. Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğünce Koordinasyonu sağlanan ve tamamı hibe şeklinde Montreal Protokolü Çok Taraflı Fon kaynaklarından karşılanan demonstrasyon projeleri aşağıda verilmiştir;

29. 1-Adana Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü ve Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümünce yürütülen “ Doğu Akdeniz Bölgesinde Örtü Altı Çilek, Biber ve Patlıcan ve Aydın İlinde Çilek Yetiştiriciliğinde Metil Bromür’e Alternatif Uygulamaların Geliştirilmesi” isimli projedir.1 Mart 2001 tarihinde başlanan proje 36 ay süreli olarak planlanmış ve başarıyla tamamlanmıştır.

30. 2-Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü ve TARİŞ ‘le birlikte yürütülen “ Kuru İncir Sektöründe Metil Bromürün Kullanımdan Kaldırılması” isimli proje 6 Şubat 2001 tarihinde başlanan proje 26 ay süreli olarak planlanmıştır

31. 3- Antalya Narenciye ve Seracılık Araştırma Enstitüsü ve UNIDO işbirliğinde “ Domates, Hıyar ve Karanfilde Örtü Altı Yetiştiriciliğinde Metil Bromür’e Alternatif Uygulamalar” isimli, proje 1998 yılında çalışmalarına başlanmış ve 2000 yılında tamamlanmış bir projedir.

32. 4- Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğünce yürütülmekte olan “Kurumsal Güçlendirme Projesi” dir.Bütçesi 200,000$ olup; bunun 40,000 $’ı TTGV, 160,000 $’ı ise TKB, KKGM ‘ne aittir. . Proje Ocak 2001 de başlamış Ocak 2003 te sona ermesi planlanmış ancak süresi bir yıl süre ile uzatılmıştır.

33. Bu proje ile “MeBr Strateji Yürütme Ofisi” oluşturulmuştur. Bu ofis gerekli alet ekipmanla donatılmıştır. Ayrıca yine bu proje kapsamında MeBr ile ilgili ilaçlamayı içeren afişler bastırılmış , kitap hazırlanmış ve kısa metrajlı CD film hazırlanmıştır. Eğitim programları düzenlenmiştir. MeBr ülke genelinde takibi için “MeBr İlaç Takip Bilgisayar Programı “ hazırlanmıştır.

34. 5-Türkiye genelini kapsayan “Örtü Altı Domates ,Hıyar, ve Karanfilde MeBr Phase outprojesi“ bütçesi 3.408.844 $ olan projedir. Antalya Narenciye ve Seracılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğünde, Projede görev alacak personelin katılımı ile 26-28 Mart 2003 tarihlerinde eğitim ve koordinasyon toplantısı yapılmıştır. Görülen lüzum üzerine projede görev alacak personel sayısı arttırılmış ve bu personelin katılımının sağlandığı 1-2 Eylül 2003 tarihlerinde koordinasyon toplantısı yapılmıştır.

35. Aracı kurum olarak TTGV ile UNIDO arasında 17.02.2003 tarihinde kontrat yapılmış bunu takiben Personel giderleri ile ilgili olarak TTGV ve KKGM arasında 01.10.2003 tarihinde protokol yapılarak proje başlatılmıştır.

36. MeBr Phase Out Projesi Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü (Antalya Narenciye ve Seracılık Araştırma Enstitüsü) Müdürlüğü, Muğla, Mersin, İzmir, Isparta, Antalya ve Adana İl Müdürlükleri, Çukurova Üniversitesi, Adnan Menderes Üniversitesi, Adana Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü katkıları ile yürütülmektedir.

37. Beni sabırla dinlediğiniz için hepinize teşekkür eder saygılar sunarım. 28.05.2004