O’zbekiston Respublikasi Qishloq va Suv xo’jaligi Vazirligi

1. O’zbekistonRespublikasiQishloqvaSuvxo’jaligiVazirligi Toshkent IrrigatsiyavaMelioratsiyaInstituti IGTIQ va UF fakulteti KT:GTINSF II-11 guruhtalabasinig AA vaIChJAfanidanbajargan Mustaqilishi Bajardi: Azamov Mirzohid Tekshirdi: GaziyevaRa’no Toshkent 2013yil.

2. Rele’fimurakkabbalandjoydajoylashganyerlarnisug’orishdavaboshqako’phollardagidromashinalaryordamidasuvberiladi. Mexaniksuvko’tarishusulitarmoqmiqyosidaberilganbutunmaydonni, shuningdekayrimqismlarinisug’orishdaishlatilishimumkin. Nasoslaryordamidasuvchiqarishgamo’ljallangangidromexanikvaenergetikasbob - uskunalarvagidrotexnikainshootlarimajmuiganasosstansiyasideyiladi. Nasosstansiyalariningasosiyasbobuskunalariulargao’rnatilgannasosagregatlari (nasosvaelektrmotori) hisoblanadi. Nasos deb, tashqaridanuzatilganenergiyanisuyuqlikoqiminingbosimenergiyasigaaylantiribberuvchigidravlikmashinagaaytiladi. Nasosninguzatkichvasurgichqismlaridagisolishtirmaenergiyalarayirmasiganasosningbosimideyiladi.

4. Umumannasosstansiyalaribelgilanganishrejimlariasosidaavtomatlashtiriladi. Ko’phollardastansiyalarniishiniqisqamuddatikuchlanishiyo’qotishlarinatijasidaqaytaishgatushirishtanlanganagregatlarniishgatushirishrezervniqo’shishvaboshqavazifalaruchunavtomatikravishdaamalgaoshiriladi. Nasosagregetlarivauskunalariavtomatikravishdaishgatushirilgandaboshqaruvsignaliharbiragregatvauskunagaalohidamexanizmlarniketmaketishgatushiradi, to’xtatadiva normal ishholatlarinita’minlaydi. Agregatlarniavariyaholatlaridaishdanto’xtabkolishi, to’liqishdanchiqishholatlariniavtomatikhimoyalashvasignallashvositalaribilanta’minlanadi. Bundantashqarinasosstansiyalaridabirqatormarkazlashganuskunalarvasuvta’minoti, vakuumtizim, ventilyatsiya, isitishtizimi ham avtomatlashtirilishizarur. Avtomatlashtirilgannasosstansiyalaridanasosagregatlarivamarkazlashtirilganuskunalaroperativxizmatxodimlaritomonidanberiluvchibirlamchiimpulьslarasosidaboshqariladi. Bu holdaaloxidauskunalaravtomatikrejimdaishlaydi. Bundayuskunalarsoniekspluatatsiyarejimlariasosidaaniqlanadi.

5. Бошкарувшкафи

6. Programmaliboshqaruvdaavtomatlashtirilgantizimdanfarqliravishdaxizmatchixodimlaraloxidaagregatlarningishiniboshqarmaydilar. Programmaliqurilmaishgatushgandanso’ngstansiyaavtomatikrejimdaishlayboshlaydi. Programmaliboshqaruvdaavtomatlashtirilgantizimdanfarqliravishdaxizmatchixodimlaraloxidaagregatlarningishiniboshqarmaydilar. Programmaliqurilmaishgatushgandanso’ngstansiyaavtomatikrejimdaishlayboshlaydi. Berilganharbirnasosstansiyasisug’orishtiziminingavtomatlashtirishdarajasivatexnologikishtartibigako’rayarimavtomatik, programmalivaavtomatikishrejimidaishlashimumkin. Bosimliniyasigao’rnatilganmaxkamlovchiyokimaxsusrostlovchiarmaturaningochilishdarajvsinikamaytirishhisoblanadi ( surgichlar, disklizatvorlar ). Nasosningishinibundayrostlashusulimiqdorjihatdano’zgartirish deb yuritiladi. miqdorjihatdanrostlashjudasodda, lekinnasosuskunasiningf.i.k. sezilarlidarajadapasayibketadi. Nasosquvvatiningbirqismiqo’shimchabosimyo’qotishlariuchunsarflanadi. Bundayrostlashusulimarkazdanqochmanasoslaruchunqo’llanishimumkin.

7. Nasoslarningishtartibimotorlarningaylanishchastotasinio’zgartirishorqalirostlanishimumkin. Bu holdamiqdorvabosimkattaliklario’zgaradi. Aylanishchastotasiningo’zgarishisarf, bosim, vaquvvatkattaliklariningo’zgarishigaolibkeladi Nasosningishinimotorlarningaylanishchastotasinio’zgartirishorqalirostlashmiqdorjixatdanrostlashganisbatansamaralihisoblanadi. Avtomatlashtirilgannasosstansiyalaridadistansionboshqariluvchiquvurlimahkamlovchiarmaturaqo’llaniladi. Ularnasosuskunasininggidromexanikqurilmalaritarkibigakiradivaagregatniishgatushirishhamdato’xtatishjarayonidaishtiroketadi. Bu holdaarmaturaniagregatli deb yuritiladi. Bundantashqaritarmoqdagisuvnibiryo’nalishdanboshqasigao’tkazishvaunialohidabo’limlariniishgatushirishhamdato’xtatishvazifalarinibajaruvchitarmoqmahkamlovchiarmaturasimavjud.

8. Насосларнингишиниростлашусуллари. Насос ускуналариниишлатишжараёнидакўпҳоллардаQсувмикдориҳолатиниўзгартиришёкиH1 баландликўзгартирилгандаунингўрнатилганқийматинисақлабтуришталабэтилади.

9. Микдоржихатданростлаш Нормалиштартибида насос Н1босимидаQaсарфниузатади(а – расм ). QaсарфниQbгачакамайтиришучуннасоснингбосимлиниясидагимаҳкамловчиқурилманишундайёпишкеракки , буҳолдайўқотишларh6қийматиданортсин. БуҳолдақувургаузатилишизарурбўлгансарфберилувчибосимHb1га тенгбўлади. . НасоснингфойдалиқувватиNf=ρgQB HB1 , қувватиэса N = ρgQB HB / ηB = ρgQB (HB1, + hB) / ηB Насоснингфойдалиишкоэффициенти ( ф.и.к. ) ηf=Hb1ηb/(Hb1+hb),

10. Яънибуҳолдаhbйуқотишларнингортибборишибиланбуқийматкичраяди. Сарфнингқийматиянадакамайиши , масаланQcқийматгача, маҳкамловчиускунадагийуқотишларhcқийматигаетадивамосҳолда ηf=Hc1ηc1/(Hc1+hc) Демакмиқдоржиҳатданростлашжудасодда, лекин насос ускунасинингф.и.к. сезиларлидаражадапасайибкетади. Насос қувватинингбирқисмиқўшимчабосимйўқотишлариучунсарфланади. Бундайростлашусулимарказданқочманасосларучунқўлланишимумкин.

11. Сифатжихатданростлаш Насосларнингиштартибимоторларнингайланишчастотасиниўзгартиришорқалиростланишимумкин. Буҳолдамиқдорвабосимкатталиклариўзгаради. Айланишчастотасинингη дан η1 га ўзгаришисарф, босим, вақувваткатталикларинингўзгаришигаолибкеладива улар қуйидагичаҳисобланади: Q=Qin; H1=H2 in ; N1 Ni n 3(i n =n 1/n) Олдингииккитатенгламаданкуринадики: Q/Q=√H1 /Hёки Q/√H=Q1/√H1ёкиH/Q2 = const (12.7) тенгламатаркибига inкатталигикирмаганлигиучун, яъниnвa n1, шуниайтишлозимки, тавсифномаларнингмаълумнуқталариорасидагиайланишчастотасиўзгаргандаH/Q2=const (Q/√H=const)бўлади, шунингучунқувургасувузатувчинасосгаCнуқтаишчибўлса, (2 -расм) вa HaбосимдаQaсарфгаэгабўлсаn1айланишчастотасида AнуқтаданўтувчиH1 – Q1тавсифномасиқуйидагичааниқланади: Ha/ Qa2 = aқийматитопилади вa H= a Q2координата бошиданўтувчи парабола қурилади. Бупараболанингбарчануқталариучун, шунингдек, H-Q берилгантавсифномадаётувчи BнуктаучунҳамNайланишчастотасигатўгрикелувчиH/Q2= aнисбатитўгрибўлади. Буердан, In=n1/n=Qa/Qbёки In=√Ha/Hbвa n1= in n

12. НасоснингбосимивасарфиQi/Q=inva Hi/H=i2n катталиклариасосидаўзгаради. H1≥q да вa айланишчастотасиnдан n1гачаўзгаргандасарфf Hr =Oдa QB-Qaга нисбатанQc-Qaқийматикамаяди, босимэсаHr=0дa Hb-Haқийматигакамаяди. Агартурли n қийматларучуннисбатанкичикбўлган ф.и.к. га эгабўлишиниҳисобгаолмаса, насоснингишиниайланишчастотасиорқалиайланишжараёнидаҳарбирH=aQ2эгричизиғиф.и.к. қийматигатенгбўлганлинияларҳисобланади, чунки η=PgQH/W= PgQinH2in/Wi3n. (12.8) Демак, Hr =Oдаф.и.к. ўзгармайди, Hr ≠ 0дa жудакичикқийматгаўзгаради, масалан, 2б -расмдаηcданηa=ηbгача. Шундайкилиб, юкоридагиларданкўрина-дики, насоснингишинимоторларнингайланишчастотасиниўзгартиришорқалиростлашмиқдоржихатданростлашганис-батан самаралиҳисобл-анади.

13. Drossellitusqichlarkattadiametrliquvurlardaqo’llanadi. Ularelektrijromexanizmlariyordamidaboshqariladi. Ba’zibirhollardamoyliservomotorgaegabo’lganelektrogidravlikijromexanizmlaridanfoydalaniladi.Elektrijromexanizmlariumumiyholdaelektryuritmareduktoraylantiruvchimomentnichegaralovchimexanizmchiqishelementiningholatko’rsatkichidatchiklarivaohirgio’chirgichlardantashkiltopgan. Elektryuritmasifatidaqisqatutashuvliasinxronmotorlarishlatilishimumkin . Oxirgio’chirgichlaryordamidamexanizmningelektryuritmasiishchiorganioxirgiholatigayetgandato’xtatiladi. Sanoatdachiqishvalidoimiytezlikkaegabo’lganko’paylanishlimexanizmlarishlabchiqiladi. Ularkonstruktivvasxemaliko’rinishijixatidanfarqqiladi, lekinquyidagibirxilvazifalarnibajarishimumkin: yuritmanioxirgiholatdayokioraliqholatlardato’xtatish: yuritmanidistansionyokiavtomatikravishdaishgatushirish: aylantiruvchi moment ortibketganidayuritmaningharakatlantiruvchiqismlariyokiishchiorganlariyedirilibketsayo’lo’chirgichlariishdanchiqsayuritmaniavtomatikravishdaishdanto’xtatish: ishchiorganingoxirgiholatinisignallash: ishchiorganinibelgilanganvaqtdagiholatinistrelkaliko’rsatkichyordamidajoyigaqarabmahalliyravishdaaniqlash: ishchiorganiixtiyoriyoraliqholatinimaxsusholatko’rsatkichiyordamidadistansionko’rsatishbilanblokirovkaqilish: maxovikyordamidaquldaboshqarish.

14. UnifikatsiyalanganelektryuritmalarningelektrboshqaruvsxemalariUnifikatsiyalanganelektryuritmalarningelektrboshqaruvsxemalari Barchaunifikatsiyalanganelektryuritmalaruchun (B, V, G, D tipli) prinsipialboshqaruvsxemasi 1- rasmdakeltirilgan.

15. Bu sxemaquyidagishartlargajavobberadi: 1-kuch tarmoqlarinita’minlashzanjirivaboshqaruvzanjiri 380/220 V kuchlanishtarmog’idanbajariladi; 2-sxemaning boshqaruvzanjirikuchtarmog’i, signallashzanjiriyuklamalarvaqisqatutashuvlardanhimoyaqilingan; 3-ishga tushirgichg’altaklarinolo’tkazgichgaulangan. Boshqaruvapparatlarikontaktlarivamagnitishgatushirgichblokkontaktlarifazatomonidanulangan. Sxemalarnibundayulanishiboshqaruvzanjirida «yolg’onish» tartibinioldinioladi; 4 -reversivmagnitishgatushirgichlarningg’altagidantoko’tayotgandaboshqasibilanbirvaqtdaulanibqolinishinioldinioladi. Buninguchunboshqaruvzanjiridagixarbirg’altakkakeyingisiningochiladigankontaktiulanadi; 5- oraliqholatlardagito’xtashlardamahkamlovchiarmaturanisekinlikbilanochishvayopishvazifasinibajaradi; 6 - boshqaruvsxemasimahkamlovchiarmaturaelektryuritmasinixarqandayoraliqholatlarda «Stop tugmasiyordamidato’xtatishimkoniniberadi, shujumladankeyingiochishvayopishbuyruqlariniqabulqiladi; 7 - qo’lvaavtomatikboshqaruvrejimlaridasxemanollashhimoyavositasigaega;

16. 8 - sxemaelektryuritmani 3–turdagimaxkamlovchirejiminita’minlaydi: - armaturamajburiymahkamlashnitalabetmaydi; - armaturamajburiymahkamlashnifaqat «Yopiq» holatidatalabqiladi; - armaturamajburiymahkamlashni «Ochiq» va «Yopiq» holatlardatalabqiladi, buninguchunmuftalio’chirgichning VMO, VMZ kontaktlariva KVO, KVZ oxirgio’chirgichlaridanfoydalaniladi; 9- armaturaholatinisignallashquyidagiprinsipasosidabajariladi: -bitta «Mufta» LM signalipaydobo’lishishunibildiradiki, bundamahkamlovchiarmaturao’ziningoxirgiholatlaridanbirigayetibbormagan; -mahkamlanmaydiganarmaturada «ochiq» va «yopiq» holatlarinisignallashyo’lo’chirgichlarikontaktlariorqali LO,LZ lampalariyordamidabajariladi; - mahkamlanuvchiarmaturaningmahkamlashko’zdatutilganoxirgiholatida 2 ta muftaochiqyokiyopiqsignallaripaydobo’ladibuholda motor aylanuvchimomentichegaralovchimuftaorqaliishdanto’xtaydivauningyo’lkulochogiholatinisignallashtugmasigata’sirko’rsatadi. VMO va VMZ o’chirgichlari motor teskarigaharakatlangandao’ziningboshlang’ichholatigaqaytadi. 10- Elektrmotoriishgatushirilayotganvaqtda VMO va VMZ kontaktlariishlamaydi. 11- Distansionboshqaruvqurilmalaritexniktavsiflargako’ramaxsusbuyurtmaasosidabajariladi.

17. Birxiltipdaginasosuskunalariniavtomatikboshqaruvsxemasi

18. Harxiltipdaginasosuskunalariniavtomatikboshqaruvsxemasi

19. Etiboringiz uchun rahmat