IV. Analiza ordinaliste e zgjedhjes konsumatore

1. IV. Analiza ordinaliste e zgjedhjes konsumatore Sipas kësaj teorie është e rëndësishme, vetëm renditja e preferencave që kanë konsumatorët për produktet që mund të zgjedhin. Le ta shohim më nga afër këtë teori. www.Ligjerata.Info

2. ZGHEDHJA KONSUMATORE DHE KERKESA I. Zgjedhja racionale dhe vendimet e konsumatorit • çdo subjekt vendimmarrës ekonomik përballet me pamjaftueshmërinë e burimeve • Edhe konsumarori si njëri ndër agjentët ekonomik ballafaqohet me pamjaftueshmerin e burimeve (mjeteve monetare)

3. Ky kufizim monetar varet nga • te ardhurat personale kurrente, • kursimet e mëparshme, • mundësitë për te marr hua etj. • Ne kuadër te këtij kufizimi konsumatorët do te vendosin se si ti përdorin sa me mirë mundësitë e tyre monetare.

4. Kur një konsumator do të blejë një produkt shtesë • Një konsumator racional nuk do te blinte një produkt shtesë ne qoftë se përfitimi shtesë qe ai parashikon te marr prej tij është me i vogël se shpenzimi shtesë për blerjen e tij. • Meqenëse mundësitë monetare të konsumatorit janë te kufizuara, ai nuk munde te blejë çdo gjë qe i jep kënaqësi apo ato produkte qe i japin kënaqësi me te madhe

5. II. Dobia marxhinale dhe kërkesa e konsumatorit. • Me termin dobi kuptojmë masën e kënaqësisë qe përfiton konsumatori nga konsumi i një produkti te caktuar. • Duke shprehur konceptin e zgjedhjes racionale te konsumatorit ne termat e dobisë munde te themi se:

6. Qëllimi i konsumatorit është qe duke shpenzuar te ardhurat e tij te maksimizoje dobinë totale; • Për te përcaktuar se çfarë do te blejë, konsumatori krahason dobinë marxhinale (MU), ose kënaqësinë shtese qe merr nga konsumi i një njësie shtese produkti apo shërbimi, me dobinë margjinale qe do te merrte nga konsumi i mallrave tjerë.

7. Zgjedhja konsumatore përcaktohet nga dobia margjinale dhe jo nga dobia totale. • Konsumatorët kërkojnë te maksimizojnë dobinë totale, por ketë e bëjnë duke e krahasuar dobinë marxhinale me kostot marxhinale.

8. Ekziston një prirje qe, kur rritet sasia e konsumit te një te mire, eventualisht ne kushtet kur faktorët tjerë nuk ndryshojnë , dobia marxhinale e njësisë se fundit te konsumuar vjen vazhdimisht duke rënë. • Kjo prirje njihet ne ekonomi si ligj i dobisë margjinale rënëse.

9. Dobia totale dhe marxhinale Numri i gotave te limonadës Dobia totale (TU) (njësi dobie) Dobia marxhinale (MU) (njësi dobie) 0 0 6 5 4 3 2 1 6 2 11 3 15 4 18 5 20

10. TU (Dobia totale) Dobia totale a) MU (Dobia marxhinale) Sasia e limonadës Dobia marxhinale b) Sasia e limonadës

11. Çmimi 3 2.5 2 1.5 1 1 2 3 4 5 Sasia

12. Në përgjithësi, konsumatorët do të vazhdojnë të blejnë deri në momentin që dobia marxhinale (MU) e njësisë së fundit të blerë të barazohet me çmimin e produktit (P), pra MU=P

13. Në realitetin e ekonomik konsumatorët ndodhën përballë shumë alternativash dhe zgjedhja racionale kërkon balancimin e përfitimeve shtesë me kostot shtesë të këtyre alternativave të mundshme. • Supozojmë se konsumatori ka si alternativa dy grupe te produkteve (A) dhe (B), dhe përpjekja e tij është qe te zgjedh një kombinim optimal ndërmjet këtyre dy produkteve A dhe B kur niveli i te ardhurave të konsumatorit është X dhe atij i duhet që këtë shumë ta ndaj midis produkteve A dhe B

14. Në qoftë se të dy produktet do të kishin të njëjtin çmim, në përcaktimin e zgjedhjes do të bazoheshim vetëm në dobinë marxhinale. • Kur njohim çmimin dhe dobinë marxhinale të të dy produkteve krahasojmë përfitimet shtesë (dobinë marxhinale) me kostot shtesë (çmimin)

15. Dobia marxhinale për 1 euro te shpenzuar Njëjtë është situata edhe me produktin B: Dobia marxhinale për 1 euro te shpenzuar

17. Tejkalimi i përfitimit total (shumes se dobive marxhinale) ndaj kostove totale (sasi e blere x çmim), quhet teprice e konsumatorit. • Shembull: • Me çmimin 10 euro për njësi, do te kërkohen 100 njësi, ne njësinë e 100-te çmimi është i barabarte me dobinë me dobinë marxhinale. Por çdo njësi para njësisë se 100-te vlerësohet me shume nga blerësi. Për shembull, njesia e 50-te vlerësohet me 12 euro, ose 2 euro me shume nga sa paguajnë ne fakt blerësit.

18. Teprica e konsumatorit Çmimi E 14 12 10 8 6 4 2 B A D 50 100 150 Sasia

19. III. Zgjedhja konsumatore dhe ligji i kërkesës • Sipas te ligjit te kërkesës, kur çmimi i produktit ulet, blerësit do te kërkojnë një sasi me te madhe te tij. • Sasia e produkteve qe konsumatori munde te blejë me te ardhurat e tij monetare, ose dobia totale e siguruar nga blerjet e produkteve me këto te ardhura quhet e ardhur reale. • Rritja e sasisë se produktit te blere, e shkaktuar nga një rritje e te ardhurave reale, quhet efekt i te ardhurave. • Ndryshimi ne sasinë e blere te produktit, i shkaktuar nga një ndryshim i çmimit relativ, duke mbajtur konstante te ardhurat reale, quhet efekt i zëvendësimit.

20. Tabela 4.3: Zona indiferente për produktet x dhe y

21. Preferencat e konsumatorit pasqyrojnë ligjin e dobisë marxhinale rënëse. • Kështu, duke kaluar nga kombinimi A në kombinimin B, konsumatori është i gatshëm të sakrifikoj 3 njësi të y për të marrë një njësi më shumë të produktit x. • Në kalimin nga kombinimi B në C, konsumatori është i gatshëm të sakrifikoj 1 njësi të y për të marrë një njësi shtesë të x dhe nga C në D, është i gatshëm të sakrifikoj 1/2 njësi të y për të marrë një njësi shtesë të x. • Ligji i dobisë marxhinale rënëse ndikon që kurba e indiferencës të bëhet më e sheshtë pranë boshtit horizontal.

22. Figura 4.4: Kurba e indiferencës për produktet x dhe y y 6 5 4 3 2 1 1/2 1 2 3 4 x

23. Kemi thënë se zgjedhja midis dy produkteve varet nga vlera relative që blerësi i jep sasive shtesë të secilit prej tyre. • Për të matur këtë vlerë relative, përdoret koncepti i normës marxhinale të zëvendësimit (MRS), që mat sasinë e një produkti (për shembull produkti y) që blerësi është i gatshem të sakrifikojë (Δy), për të marrë një njësi shtesë të një produkti tjetër, x (Δx), duke mbajtur konstante dobinë totale. Pra,

24. Në grafik mund të shtojmë kurba të tjera indiference, që përfaqësojnë nivele të ndryshme dobie. • Një bashkësi kurbash indiference, të paraqitura në të njëjtën figurë,quhet hartë indiference. • Kështu, secila prej tre kurbave në hartën e indiferencës të Figurës 4,5 paraqet një nivel të ndryshëm kënaqësie. • Në përgjithësi kurbat e indiferencës që ndodhen më larg nga origjina, paraqesin nivele më të larta të dobisë totale.

25. y 6 5 4 3 2 1 U3 U2 U1 1 2 3 4 5 6 x Figura 4.5: Harta e indiferencës

26. Supozojmë se të ardhurat (m) të konsumatorit janë 60 euro dhe i shpenzon për të blerë dy produkte x dhe y, çmimet e të cilave janë përkatësisht • Px =15 euro/njësi dhe • Py = 10 euro/njësi. • Nga të dhënat e tabelës ndërtojmë drejtëzën e buxhetit e cila matematikisht paraqitet: Qx x Px + Qy x Py = m

27. Tabela 4.4: mundësitë alternative të konsumit të produkteve X e Y

28. Drejtëza e buxhetit y 6 5 4 3 2 1 N M 1 2 3 4 5 6 x

29. Zhvendosje të drejtëzës së buxhetit y 6 5 4 3 2 1 N1 N M M1 M`` M` 1 2 3 4 5 6 7 x

30. Për të përcaktuar zgjedhjen optimale ballafaqohen preferencat me mundësitë. • Në figurën 4.8 paraqitet ky ballafaqim i tyre. • Konsumatori është i lirë të lëvizë në drejtëzën e buxhetit dhe të pozicionohet në atë pikë që i siguron atij kënaqësinë më të madhe, duke shfrytëzuar mundësitë që ka, pra duke shpenzuar të gjitha të ardhurat e tij

31. Zgjedhja optimale y 6 5 4 3 2 1 N c B U2 U1 a U0 M 1 2 3 4 5 6 x

32. Midis tre kombinimeve të mundshme të paraqitura në figurë (a, B, c), kombinimi në pikën B është më i miri, sepse ndodhet në kurbën e indiferencës më të lartë të mundshme. • Në pikën B pjerrësia e drejtëzës së buxhetit është e barabartë me pjerrësinë e kurbës së indiferencës. • Pjerrësia e kurbës së indiferencës paraqet gjithashtu raportin e dobive marxhinale (në vlerë absolute), ndërsa pjerrësia e drejtëzes së buxhetit paraqet raportin e çmimeve (në vlerë absolute). Pra, në ekuilibër do të kemi:

33. Në qoftë se ndryshojnë të ardhurat e konsumatorit ose çmimet produkteve, do të ndryshojë edhe zgjedhja optimale • Le të shohim më nga afër rastin e ndryshimit të çmimit të njërit prej produkteve, për të evidentuar efektin e zëvendësimit dhe efektin e të ardhurave në ndryshimin e sasisë së kërkuar të produktit që i ndryshon çmimi

34. Efekti i zevendesimit dhe efekti i të ardhurave y a a1 E0 E2 E1 U2 U1 b b1 l q0 q1 q2 x

35. Përfitimi i kurbës së kërkesës y a E0 E2 U1 U2 b l q0 q2 x P P0 P1 E0 E2 Kurba e kërkesës q0 q2 sasia e x