Nadużycia na rynku kapitałowym

1. Nadużycia na rynku kapitałowym Robert Wąchała, Poznań 8 czerwca 2010 r.

2. Nadużycia na rynku kapitałowym Delikty administracyjne (rola UKNF – przeprowadzenie postępowania administracyjnego) Przestępstwa giełdowe (rola UKNF – przygotowanie zawiadomienia, udział w postępowaniu karnym)

3. DELIKTY ADMINISTRACYJNE

4. Delikty administracyjne - rodzaje • Rozpowszechnianie nierzetelnych lub nieprawdziwych informacji (manipulacja informacją) • Dokonywanie transakcji w okresie zamkniętym • Naruszanie obowiązków informacyjnych przez emitentów • Naruszanie obowiązków notyfikacyjnych przez akcjonariuszy • Naruszenie obowiązków związanych z wezwaniami • Naruszanie przepisów prawa, zasad uczciwego obrotu lub interesów zleceniodawców przez firmy inwestycyjne

5. Rozpowszechnianie nierzetelnych lub nieprawdziwych informacji – manipulacja informacją Rozpowszechnianie za pomocą środków masowego przekazu, w tym internetu, lub w inny sposób fałszywych lub nierzetelnych informacji albo pogłosek, które wprowadzają lub mogą wprowadzić w błąd w zakresie instrumentów finansowych przez inną osobę niż dziennikarz, jeżeli osoba ta wiedziała lub przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć , że są to informacje nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd.

6. Manipulacja informacją o spodziewanych wynikach finansowych – Bioton S.A. • „Skonsolidowane przychody w całym roku sięgną 350 mln zł, a kwota 50 mln zł będzie pochodziła z konsolidacji ukraińskiego Indaru.” (parkiet.com, 4.09.2007) • „Jeżeli nie uda się skonsolidować wyników ukraińskiej firmy, to mamy w zanadrzu jeszcze jeden, zupełnie nowy projekt. Dlatego mogę podtrzymać szacunek 350 mln zł.” - dodaje prezes Wilczęga. (..) (parkiet.com,6.09.2007) • KNF ukarała prezesa zarządu karą pieniężną 100 tys. zł

7. Manipulacja informacją o transakcjach opcyjnych – Duda S.A. • zapewnienie prezesa zarządu o niezawieraniu przez emitenta transakcji opcyjnych • zapewnienie prezesa zarządu o niezawieraniu przez emitenta transakcji spekulacyjnych i braku ryzyka dla wyniku finansowego • KNF ukarała prezesa zarządu karą pieniężną – 200 tys. zł

8. Manipulacja informacją o transakcjach opcyjnych – Duda S.A.

9. Dokonywanie transakcji w okresie zamkniętym • Osoby: • będące członkami zarządów lub rad nadzorczych emitenta, • będące prokurentami lub pełnomocnikami emitenta, • będące pracownikami emitenta, • inne, pozostające z emitentem w stosunku zlecenia lub innym stosunku prawnym o podobnym charakterze nie mogą w czasie okresu zamkniętego nabywać lub zbywać, na rachunek własny lub osoby trzeciej akcji emitenta, praw pochodnych dotyczących akcji emitenta oraz dokonywać innych czynności prawnych powodujących lub mogących powodować rozporządzenie takimi instrumentami finansowymi. • Kara pieniężna - do 200 000 zł

10. Dokonywanie transakcji w okresie zamkniętym - cd Okresem zamkniętym jest: • w przypadku informacji poufnej – okres od wejścia w posiadanie, • w przypadku raportu rocznego – 2 m-ce przed przekazaniem raportu do publicznej wiadomości, chyba że nie miała dostępu do danych finansowych, na podstawie których sporządzono raport, • w przypadku raportu półrocznego – 1 m-c przed przekazaniem raportu do publicznej wiadomości, chyba że nie miała dostępu do danych finansowych, na podstawie których sporządzono raport, • w przypadku raportu kwartalnego – 2 tyg. przed przekazaniem raportu do publicznej wiadomości, chyba że nie miała dostępu do danych finansowych, na podstawie których sporządzono raport.

11. Dokonanie transakcji przez członka RN Swarzędz S.A. w okresie zamkniętym Chronologia zdarzeń: • decyzja zarządu i akceptacja RN dotycząca złożenia wniosku o przeprowadzenie likwidacji spółki • przeprowadzenie transakcji sprzedaży akcji przez kilku członków rady nadzorczej • raport o zwołaniu walnego zgromadzenia z projektem uchwały o likwidacji spółki

12. Naruszenie obowiązków informacyjnych przez emitentów Emitent jest zobowiązany do równoczesnego przekazywania KNF, spółce prowadzącej ten rynek regulowany oraz do publicznej wiadomości: informacji poufnych informacji bieżących informacji okresowych Sankcja administracyjna – wykluczenie z obrotu na rynku regulowanym na czas określony lub bezterminowo albo kara pieniężna do 1 000 000 zł albo obie te kary łącznie

13. Informacja poufna - definicja Informacja poufna określona w sposób precyzyjny – w wystarczającym stopniu umożliwia ocenę potencjalnego wpływu na cenę, dotyczącabezpośrednio lub pośrednio emitenta, lub instrumentu finansowego albo nabywania lub zbywania takiego instrumentu, nie przekazana do publicznej wiadomości, po przekazaniu mogłaby w istotny sposób wpłyną na cenę – mogłabyzostać wykorzystana przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych przez racjonalnie działającego inwestora. Termin przekazania – nie później niż w ciągu 24 godzin

14. Obowiązki informacyjne – raporty bieżące Grupy informacji – podstawowy katalog: znaczące aktywa, znacząca umowa, istotne postępowania przed sądem, zmiany w kapitale zakładowym, zmiany praw z papierów wartościowych, podział lub połączenie emitenta. prognozy. Termin przekazania – nie później niż w ciągu 24 godzin

15. Obowiązki informacyjne – raporty okresowe Raporty kwartalne Raporty półroczne Raporty roczne Raporty jednostkowe Raporty skonsolidowane Termin przekazania - określa emitent podając to w formie raportu bieżącego na początku roku

16. Obowiązki informacyjne – ogólne reguły Raporty bieżące i okresowe – regulacje: - Rozporządzenie Ministra Finansów - Regulamin GPW, Regulamin BonSpot Raporty bieżące i okresowe powinny zawierać informacje odzwierciedlające specyfikę opisywanej sytuacji oraz powinny być sporządzone w sposób rzetelny i kompletny Raport ma przedstawiać prawdziwy, rzetelny i kompletny obraz opisywanego zdarzenia Gdy jest to uzasadnione należy w raporcie zamieścić dodatkowe informacje, ale emitent nie może prowadzić w ten sposób działań marketingowych dotyczących jego działalności Raport zawierający informację poufną musi być aktualizowany

17. Obowiązki informacyjne – obieg informacji Adresaci informacji – inwestorzy, KNF, GPW. Sposób korzystania inwestorów – agencje informacyjne, OAM, strona internetowa spółki. Sposób przekazywania – system ESPI. Opóźnienie przekazania informacji poufnej: - gdy wykonanie obowiązku mogłoby naruszyć słuszny interes emitenta, - decyzja emitenta, - zawiadomienie KNF z podaniem przyczyn i terminu przekazania raportu opóźnionego.

18. Notyfikacje inwestorów - progi Obowiązek zawiadomienie o przekroczeniu progów głosów na WZA spółki publicznej powstaje przy następujących poziomach: 5%, 10%, 25%, 33%, 50%, 75%, powyżej 10% - przekroczenie o każde 2% (rynek oficjalnych notowań giełdowych) 5% - pozostałe rynki, powyżej 33% - przekroczenie o każde 1%. Po przekroczeniu progu 10% - notyfikacje powinna zawierać informacje dotyczące zamiarów dalszego zwiększania udziału w spółce publicznej w okresie 12 miesięcy od złożenia tego zawiadomienia oraz celu zwiększania tego udziału.

19. Notyfikacje inwestorów - procedura Inwestor dokonuje zawiadomienia w ciągu 4 dni roboczych od dnia, w którym dowiedział się o zmianie udziału lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć, a w przypadku zmiany wynikającej z nabycia akcji spółki publicznej w transakcji zawartej na rynku regulowanym – 6 dni sesyjnych od dnia zawarcia transakcji. Inwestor zawiadamia KNF oraz spółkę, której akcji dotyczy nabycie lub zbycie. Spółka przekazuje otrzymaną informację do publicznej wiadomości. Obowiązek zawiadomienia nie powstaje w przypadku zawarcia transakcji kupna i sprzedaży rozliczonych w tym samym dniu.

20. Wezwania - rodzaje Wezwanie związane z nabyciem na rynku wtórnym w okresie 60 dni 10% akcji (12 miesięcy – 5% akcji w przypadku przekroczenia 33%). Wezwanie na przekroczenie 33% - wezwanie do 66 %. Wezwanie na przekroczenie 66% - wezwanie na wszystkie akcje. Wezwanie związane z przywróceniem akcji formy dokumentu – wezwanie na wszystkie akcje.

21. Wezwania – cena minimalna Cena zaproponowana w wezwaniu nie może być niższa niż: średnia ważona cena rynkowa z 6 miesięcy, najwyższa cena zapłacona w przeciągu 12 miesięcy, średnia ważona cena rynkowa z 3 miesięcy – (wezwania na wszystkie akcje). Możliwość zaproponowania ceny niższej od ceny minimalnej dla akcjonariuszy powyżej 5%. Obowiązek dopłat – w przypadku, nabycia w okresie 6 m-cy akcji po cenie wyższej niż w wezwaniu ogłoszonym na podst. art. 74

22. Wezwania - tryb Wezwanie jest ogłaszane i przeprowadzane za pośrednictwem domu maklerskiego. Podmiot wzywający zobowiązany jest do ustanowienia stosownego zabezpieczenia. Ustanowienie zabezpieczenia powinno być udokumentowane zaświadczeniem banku lub innej instytucji finansowej udzielającej zabezpieczenia Możliwe jest odstąpienie od wezwania – gdy inny podmiot ogłosił wezwanie. KNF może najpóźniej na 3 dni robocze przed rozpoczęciem przyjmowania zapisów zgłosić żądanie: - wprowadzenia niezbędnych zmian lub uzupełnień wezwania, - przekazania wyjaśnień dot. treści wezwania.

23. Naruszenie przepisów prawa przez firmy inwestycyjne Sankcje administracyjne jakie mogą być nałożone na firmy inwestycyjne: • cofnięcie zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej • ograniczenie zakresu wykonywanej działalności maklerskiej • odstąpienie od zastosowania sankcji o których mowa powyżej i nałożenie kary pieniężnej do wysokości 500.000 zł

24. Firmy inwestycyjne – forma działalności Formy prowadzenia działalności maklerskiej: domy maklerskie banki prowadzące działalność maklerską banki powiernicze zagraniczne firmy inwestycyjne bez oddziału zagraniczne firmy inwestycyjne z odziałem Agenci firm inwestycyjnych (pośredniczą w zawieraniu umów, przekazywaniu zleceń)

25. Firmy inwestycyjne – zakres działalności maklerskiej Czynności działalności maklerskiej: działalność brokerska działalność dealerska zarządzanie portfelami oferowanie maklerskich instrumentów finansowych prowadzenie rachunków papierów wartościowych doradztwo inwestycyjne organizowanie ATS

26. Maklerzy i doradcy inwestycyjni Działalność licencjonowana – egzamin przed Komisją Egzaminacyjną powoływaną przez Przewodniczącego KNF Warunki formalne: - pełna zdolność do czynności prawnych, - korzystanie z pełni praw publicznych, - nie karanie za przestępstwa „gospodarcze”. Konieczność zatrudnienia prze firmy inwestycyjne: - 1 maklera – do działalności brokerskiej, - 2 doradców inwestycyjnych – do zarządzania portfelem, - maklera i doradcy – do doradztwa inwestycyjnego.

27. Przypadki odebrania licencji na prowadzenie działalności maklerskiej (1993-2007)

28. PRZESTĘPSTWA GIEŁDOWE

29. Przestępstwa giełdowe - rodzaje • Manipulacja instrumentem finansowym • Ujawnienie i wykorzystanie informacji poufnej • Ujawnienie tajemnicy zawodowej • Prowadzenie działalności maklerskiej bez zezwolenia • Podawanie nieprawdy lub zatajanie prawdziwych danych w prospekcie emisyjnym i raportach spółek publicznych • Publiczne proponowanie nabycia papierów wartościowych

30. Przestępczość giełdowa • dlaczego z nią walczyć? • zasadnicze trudności w ściganiu

31. Manipulacja instrumentem finansowym Art. 183 1. Kto dokonuje manipulacji, o której mowa w art. 39 ust. 2 pkt 1-3, pkt 4 lit. a lub pkt 5-7, podlega grzywnie do 5.000.000 zł albo karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, albo obu tym karom łącznie. 2. Kto wchodzi w porozumienie z inną osobą mające na celu manipulację, o której mowa w art. 39 ust. 2 pkt 1-3, pkt 4 lit. a lub pkt 5-7, podlega grzywnie do 2.000.000 zł.

32. Przykłady manipulacji cenowych

33. Przykłady manipulacji cenowych - c.d.

34. Przykłady transakcji wprowadzających w błąd

35. Przykłady manipulacji za pośrednictwem fikcyjnych zachowań

36. Studium przypadku - Pażur

37. Studium przypadku - ZPUE

38. Studium przypadku - ZPUE Chronologia zdarzeń • sierpień 2002 r. – złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa; • lipiec 2003 r. - postanowienie o powołaniu biegłego z zakresu publicznego obrotu papierami wartościowymi; • październik 2003 r. – sporządzenie przez biegłego z zakresu publicznego obrotu papierami wartościowymi opinii; • kwiecień 2005 r. – powołanie biegłego z zakresu fonoskopii w celu ustalenia osoby faktycznie składającej zlecenie kupna, w fazie przed zamknięciem sesji, na akcjach ZPUE (biegły ustalił, że zlecenia składał wiceprezes zarządu ZPUE); • lipiec 2005 r. – sporządzenie aktu oskarżenia wobec prezesa i wiceprezesa zarządu spółki ZPUE oraz inwestora powiązanego z prezesem zarządu spółki ZPUE; • maj 2006 r. – pierwsza rozprawa przed Sądem Rejonowym w Kielcach; • listopad 2007 r. – zmiana składu orzekającego w sprawie (prowadzenie rozprawy od początku); • styczeń 2008 r. – pierwsza rozprawa prowadzona przez zmieniony skład orzekający; • sierpień 2008 r. – wydanie wyroku skazującego prezesa i w – ce prezesa zarządu spółki ZPUE oraz uniewinnienie inwestora powiązanego z prezesem zarządu spółki ZPUE; • grudzień 2008 r. - złożenie apelacji przez obrońców prezesa i w – ce prezesa zarządu spółki ZPUE;

39. Studium przypadku – 4 luty

40. Motywy manipulacji • zysk (także na innych instrumentach, innym rynku) • zwiększanie wartości portfela aktywów • umożliwienie dokonania transakcji pakietowych • transfer środków pomiędzy rachunkami inwestycyjnymi • wyłudzenie kredytów bankowych • optymalizacja podatkowa

41. Ujawnienie informacji poufnej Art. 181 Kto wbrew zakazowi o którym mowa w art. 156 ust. 2 pkt 1, ujawnia informację poufną, podlega grzywnie do 2 mln zł albo karze pozbawienia wolności do lat 3, albo obu tym karom łącznie.

42. Wykorzystanie informacji poufnej Art. 182 • Kto wbrew zakazowi o którym mowa w art. 156 ust. 1, wykorzystuje informację poufną, podlega grzywnie do 5 mln zł albo karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, albo obu tym karom łącznie. 2. Jeżeli czynu określonego w ust. 1 dopuszcza się osoba, o której mowa w art. 156 ust. 2 pkt 1 lit. A, podlega ona grzywnie do 5 mln zł albo karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8, albo obu tym karom łącznie

43. Okoliczności wskazujące na wykorzystanie informacji poufnej • Otwarcie rachunku tuż przed przeprowadzeniem transakcji • Nietypowe zachowanie inwestycyjne w stosunku do dotychczasowych działań inwestycyjnych • Żądanie natychmiastowego wykonania zlecenia bez względu na cenę • Zwiększenie obrotu przez głównych akcjonariuszy lub insiderów przed ważnymi wydarzeniami w spółce • Zwiększenie obrotu na akcjach spółki przed ogłoszeniem informacji poufnych • Transakcje pracowników firmy inwestycyjnej poprzedzające transakcje klientów

44. Prowadzenie działalności bez zezwolenia Art.178 Kto bez wymaganego zezwolenia lub upoważnienia zawartego w odrębnych przepisach albo nie będąc do tego uprawnionym w inny sposób określony w ustawie, prowadzi działalność w zakresie obrotu maklerskimi instrumentami finansowymi, podlega grzywnie do 5 mln zł.

45. Studium przypadku - Digit Serve LTD

46. Studium przypadku - Digit Serve LTD • Podejrzenie popełnienia przestępstwa polegającego na prowadzeniu, bez wymaganego zezwolenia, działalności w zakresie obrotu maklerskimi instrumentami finansowymi (zarządzanie kapitałem) • Suma zgromadzonych środków: ok. 40 mln zł. (wg doniesień prasowych) • Daty : - 31.08.2004 r. rejestracja spółki w brytyjskim Companies House (kapitał zakładowy 1.000 £ podzielony na 1.000 zwykłych udziałów o wartości 1 £ każdy). - 24.03.2006 r. pierwsza zidentyfikowana wpłata od klienta na terenie RP - 05.07.2007 r. zawiadomienie KNF o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa oraz umieszczenie nazwy spółki na liście „Ostrzeżenia publiczne”

47. Studium przypadku - Digit Serve LTD

48. Studium przypadku - Digit Serve LTD

49. Studium przypadku - InterBrok • Podejrzenie popełnienia przestępstwa polegającego na prowadzeniu, bez wymaganego zezwolenia, działalności w zakresie obrotu maklerskimi instrumentami finansowymi • Suma zgromadzonych środków: ok. 230 mln zł (wg doniesień prasowych) • Daty: - 11.12.2003 r. rejestracja spółki jawnej w KRS - 30.09.2006 r. pierwsza zidentyfikowana wpłata - 20.02.2007 r. zawiadomienie KNF o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa oraz umieszczenie nazwy spółki na liście „Ostrzeżenia publiczne” - 26.04.2007 r.- zatrzymanie przez CBŚ współwłaścicieli spółki - 09.05.2007 r. ogłoszenie upadłości spółki.

50. Studium przypadku - InterBrok