BESLENME VE BESLENME

1. Besinlerin tadını çıkarın. Bozulmasına izin vermeyin BESLENME VE BESLENME Prof. Dr. GÜNAY GÜNGÖR Istanbul Üniversitesi, Istanbul Tıp Fakültesi Halk SağlığıAnabilim Dalı, ggungor@istanbul.edu.tr

2. “CAN BOĞAZDAN GELİR” DİKKAT EDİLMEZSE BOĞAZDAN DA GİDER!!!

3. SAĞLIGIN TANIMI NEDİR ? • Geçmişte sağlığın tanımı; hastalıklardan uzak olma diye ifade edilirdi. • Dünya Sağlık Örgütü (WHO), SAĞLIĞI “Yalnızcahastalık veya sakatlığın olmaması değil, fiziksel,ruhsal ve sosyal bakımlardan iyilikhalidir • ” olarak açıklar. • Yaşadığımız çağa göre ise;

4. SAĞLIKLI VE UZUN ÖMÜRLÜ OLMANIN REÇETESİ

5. Düzenli Yaşam Alışkanlıkları • Düzenli yaşam alışkanlıklarının ölüm riskine etkisi %51 dir. • 7000 kişi üzerinde 5.5 yıl süren araştırma sonuçlarıdır; • Her gün düzenli kahvaltı yapmak, • Düzenli yemek yeme alışkanlığını kazanmak • (Günde 3 öğün ve düzenli), • Uyku düzenine dikkat etmek, • Normal vücut ağırlığına sahip olmak, • Yiyeceklerde yağ, tuz ve şekeri azaltmak, • Haftada en az üç gün düzenli ve yeterli spor yapmak, • Stresle başa çıkmayı öğrenmek, • Sigara ve alkol kullanımından uzak durmak, • Aile ve cinsel yaşamı düzenli olmak, • Düzenli sağlık kontrolünden geçmek • olarak sıralanmıştır.

6. "Vücudu iyi beslemek, zihni de iyi beslemek anlamına geliyor" İnsan Yaşamı Büyüme Olgunlaşma Doğum Ölüm Yaşlanma Gelişme Çevresel faktörler Genetik faktörler Beslenme ve yaşam biçimi

7. Dünya Sağlık Örgütünün raporlarına göre dünyada 300-500 milyon kişi yeterli besin alamamakta. • 1,5 milyar insan dengeli beslenememekte • Gelişmekte olan ülkelerde 5 yaş altı çocuk ölümlerinin %54’ü malnutrisyon ile ilişkilidir. • Türkiye’de PEM sıklığı %20-35 kadardır.

8. Hastalık : İnsan organizmasının çeşitli nedenlerden ruhsal, bedensel ve sosyal dengesinin bozulmasına denir.

9. Hastalık nedenleri Bünyesel nedenler Genetik nedenler Hormonsal nedenler Metabolizma Hastalıklara zemin hazırlar Doğrudan hastalık nedeni olabilir Çevresel nedenler Hastalıkların yayılmasını kolaylaştırabilir. Hastalıkların gidişini ve sonucunu etkileyebilir.

10. Beslenmeyi Etkileyen Faktörler  • 1-Fizyolojik Faktörler  • 2-Psiko-Sosyokültürel Faktörler • 3-Çevresel faktörler • 4-Kültür ve Bölgesel özellikler • 5-Ekonomik durum • 6-Sosyal toplantılar • 7-Din • 8-Kişisel tercihler ve alıskanlıklar

11. ÜLKEMİZDE SIKLIKLA GÖRÜLEN BESLENME SORUNLARI • Bunların başlıcaları şunlardır. • Protein enerji yetersizliğine bağlı büyüme ve gelişme geriliği • İyot yetersizliği sorunları • Gece körlüğü • Raşitizm • Demir eksikliği anemisi • Şişmanlık • Vitamin eksikliği • Diş çürükleridir. • Özellikle Tip-II Diyabet, • Kanser (özellikle meme, kolon, rektum, uterus, sindirim sistemi ve prostat), • Osteoporoz, • Hipertansiyon

12. Beslenme • Bugün, beslenme, ruhsal ve bedensel sağlığımızı en çok etkileyen çevresel faktör olarak kabul ediliyor . • Beslenme,Beslenme açlık duygusunu bastırmak, karın doyurmak ya da canının çektiği şeyleri yemek içmek tanımı yapanlar yanılırlar • Beslenme; sağlığı korumak, geliştirmek ve yaşam kalitesini yükseltmek için vücudun gereksinimi olan besin öğelerini yeterli miktarlarda ve uygun zamanlarda almak için bilinçli yapılması gereken bir davranıştır.

13. YETERLİ VE DENGELİ BESLENME Dengeli Beslenme Sağlığın Temel Şartı • Vücudun gelısmesı, yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan enerji ve besin öğelerinin her birinin yeterli miktarda alınması ve vücutta uygun şekilde kullanılması durumuna “YETERLİ VE DENGELİ BESLENME” denir.

14. Yetersiz beslenme • Herhangi bir besin öğesi veya öğelerinin vücudun gereksinim düzeyinden az alınması sonucu yeterli enerjinin alınmaması ve vücut dokularının yapılanamaması durumuna YETERSİZ BESLENME denir.Nedenleri: • Yetersiz beslenmenin nedenleri;• Vücudun ihtiyacından az yeme,• Tek yönlü beslenme,• Psikolojik nedenlerden dolayı az yeme,• Stresten dolayı az yeme, • Yanlış bilgi, bilgi eksikliği, bilinçsizlik,• Kültürel yapı, aile yapısı,• Yanlış beslenme alışkanlıkları,• Çevre ve sağlık şartları,• Yetersiz satın alma gücü,• Besin öğelerinin dağılımındaki sorunlar, (besinlere ulaşamama)• Moda diyetleri uygulama,• Özentiler (sıfır beden olma gibi, bazı popüler insanlar gibi olma isteği)• Fast-food beslenme (enerji değeri yüksek, diğer besin öğelerinin içeriği düşük)

15. Aşırı Beslenme Yaş, cinsiyet ve aktivitesinin gerektirdiğinden fazla yiyerek dengesiz beslenen kişi, -Kalp-damar Hastalıkları -Varisler -Yüksek Tansiyon -İnsülin Direnci Ve Tip 2 Diabet -Kanser Riskinin Artması - Safra Kesesi Ve Gut Hastalıkları -Göğüs Hastalıkları -Romatizma, Eklem Hastalıkları -Ruhsal Bozukluklar gibi sağlık sorunlarıyla karşılaşabilir.

16. YAşAM KALİTESİNİ DUşUREN BAşLICA SORUNLAR • OBEZİTE (ŞİŞMANLIK) • METABOLiK SENDROM • KANSER • OSTEOPOROZIS

17. Ülkemizde de diğer • dünya ülkelerinde • olduğu gibi obezite • görülme sıklığı gün • geçtikçe artmaktadır.

18. Obezitenin Nedenleri Nelerdir?

20. OBEZİTE (ŞİŞMANLIK) NEDİR? VÜCUTTA FAZLA MİKTARDA YAĞ DOKUSU BİRİKMESİ SONUCU ORTAYA ÇIKAN VE MUTLAKA TEDAVİ EDİLMESİ GEREKEN BİRHASTALIKTIR. YAĞ DOKULARININ ORANI DİĞER DOKULARA GÖRE ARTMIŞTIR.

21. Obezitenin oluşmasında başlıca risk faktörleri • Aşırı ve yanlış beslenme alışkanlıkları • Yetersiz fiziksel aktivite • Yaş • Cinsiyet • Eğitim düzeyi • Sosyo – kültürel etmenler • Gelir durumu • Hormonal ve metabolik etmenler • Genetik etmenler • Psikolojik problemler • Sık aralıklarla çok düşük enerjili diyetler uygulama • Sigara- alkol kullanma durumu • Kullanılan bazı ilaçlar (antideprasanlar vb.) • Doğum sayısı ve doğumlar arası süre

22. AŞIRIYA KAÇMAK • OBEZİTE

23. TÜRKİYEDE "Sağlıklı Beslenelim, Kalbimizi Koruyalım (SBKK)" Projesi çerçevesinde yaklaşık her iki kadından biri ve beş erkekten biri obez "aşırı şişman" konumunda bulunuyor. 30 yaş üzeri kadın ve erkekler üzerinde yapılan araştırmaya göre, Türkiye'de erkeklerde obezite görülme oranı yüzde 21.2 olarak tespit edilirken, kadınlarda bu oran yüzde 41.5 olarak belirlendi OBEZ

24. 1.ŞİŞMANLIK NASIL SAPTANIR? 1.Kişinin Boy Ve AğırlığıÖlçülerek Standartlarla. (beden Kitle İndeksi). 2. Kişinin Bel Ve Kalça Çevresi Ölçülerek StandartlarlaKıyaslanır. KİLO (kg) BEDEN KİTLE İNDEKSİ = BOYUN KARESİ(m2)

26. BEL-KALÇA ORANI • Karın (Abdominal) yağ miktarını yansıtan basit yöntemlerden bir tanesi ve en çok kullanılanı bel çevresi /kalça çevresi oranıdır. • Bu oranda payda bulunan bel çevresi değeri başlıca ic organlar ve karın yağ dokusunu yansıtmakta, payda da yer alan kalça çevresi ölçümü ise kas kitlesi ve iskelet dokusundan oluşmaktadır.

27. SADECE BEL ÇEVRESİ ÖLÇÜMÜ DE OBEZİTENİN TESPİTİ İÇİN KULLANILABİLİR. 102 cm 88 cm ERKEKLERDE KADINLARDA

28. İnsülin direnci – Hiperinsülinemi • Tip 2 Diabetes Mellitus • Hipertansiyon • Koroner arter hastalığı • Hiperlipidemi – Hipertrigliseridemi • Metabolik sendrom • Safra kesesi hastalıkları • Bazı kanser türleri (kadınlarda safra kesesi, endometriyum, yumurtalık ve meme kanserleri, erkeklerde ise kolon ve prostat kanserleri ) • Osteoartrit • Felç • Uyku apnesi • Karaciğer yağlanması • Astım • Solunum zorluğu

29. OBEZİTE

31. Yaşam Biçiminde Değişme 1. Teknolojinin gelişmesi Hareketsiz yaşam Enerjisi yoğun besin üretimi  tüketimi  Enerji Dengesi Harcama Alım Bedende yağ birikimi  obezite BKİ 25-30 hafif şişman > 30 obezite Bel çevresi E 94 cm K 80 cm E 102 cm K 88 cm Diyabet Dislipidemi Hipertansiyon Metbolik sendrom

32. Modern çağın yeni hastalığı ''Metabolik sendrom'' METABOLiK SENDROM KAPIYI ÇALABiLiR • Bilim adamları 1920'li yıllarda ilk kez çeşitli metabolizma durumlarının sıklıkla aynı anda ortaya çıktığını fark etmişlerdi. • Metabolik sendrom bugün artık Insülin dirençliği, Sendrom X, "Ölümcül kuartet" veya "varsıl sendromu" "karın yağı hastalığı" olarak da anılmakta. Hastalar genelde aşırı kiloludur. • Yağlar sadece cildin altında değil, özellikle de iç organların çevresinde toplanmaktadir. Yağ birikiminin başlıca nedeni artık : Aşırı beslenme, hareket yetersizliği ve genetik yapı,

33. 1.Glisemik İndeksi Yüksek Diyet Hızlı Sindirim Glikoz İnsülin İnsülin Alıcıları İnsülin Direnci Metabolik Sendrom

34. Glisemik indeks • Glisemik indeks  kavramı ilk defa Kanadalı Profesör Dr. David Jenkins tarafından 1980’li yıllarda ortaya konmuştur. • Bir gıdanın veya karbonhidratın glisemik indeksi onun kan şekerini yükseltme özelliğidir. • Glisemik indeks 0 ile 100 arasında değişir. Glukozun değeri 100 kabul edilerek diğer karbonhidratların kan şekerini yükseltme gücü  veya etkisi sıralanır. • Glisemik indeksi yüksek gıdalar kan şekerini çok hızlı yükseltir ve bu nedenle kilo yapar. Eğer glisemik indeks düşükse, o gıda, kan şekerini yavaş ve daha az yükseltir. Bu tür gıdalar ise zayıflamak için çok faydalıdır. Protein ve  yağlar için glisemik indeks söz konusu değildir. • Pankreasın salgıladığı insülinin vücutta tam olarak kullanılamamasına insülün direnci denir.İnsülinin görevi; kanda bulunan şekeri hücrelerin içerisine sokmaktır. • Bir gıdanın Gİ’i 55’den az ise düşük, 56-69 arasında ise  orta, >70 ise yüksek Gİ’li gıda denir.

35. 2.Hazır, yarı hazır besinlerin tüketiminin artması Tuz tüketimi Hipertansiyon riski Glikoz emilimi Diyabet riski - Çay, kahve, kolalı içecekler, çikolata, enerji içecekleri tüketimi  kafein alımı  insülin direncini  metabolik sendrom riski  AJCN 2004

36. 3.Gelir düzeyinin yükselmesi, batı türü beslenme Et tüketimi  doymuş yağ  doymamış yağ  Yemeklerde katı margarin tüketimi  Bitkisel yağ tüketimi çoklu doymamış n-6 yağ alımı  n-3 yağ alımı  Yemek pişirmede kızartma yöntemi uygulanması, yağın uygunsuz ortamda saklanması Reaktif oksijen türleri  SONUÇ enerji alımı  LDL oksidasyonu  trigliserit düzeyi  obezite riski  Dislipidemi riski 

37. 4.Dengesiz beslenme sonucu oluşan vitamin yetersizlikleri Folat, B-12, B-6, B-2 Kanda homosistein  Kalp damar hastalık riski  A, E, C vitaminleri LDL oksidasyonu  Dislipidemi riski 

40. Beslenmeyi Etkileyen Psikososyal Sorunlar • ANOREKSİYA NEVROZA: • Bireyin kendi kendini aç bıraktığı, yiyeceklerden nefret ettiği aşırı zayıflık durumudur. • Gıda almaktan kaçınırlar • Hasta içe dönüktür • Sosyal ilişki zayıftır • Belirgin kilo kaybı vardır

42. Bulimia nevroza nedir? Normal yemek yedikten sonra yediklerini isteyerek çıkarmak ve bu olayın üç ay boyunca haftada en az iki defa olması, bu rahatsızlığa 'bulimia nevroza' teşhisi koymak için gereklidir. • Hastalar tüm nüfusun % 1-4 ünü içerir ve genellikle 18 ile 30 yaş arası kadınlardır. Bulimia kilo, yiyecek ve yemek yeme ile ilgili bir obsesyondur (takıntı).

43. Besin öğeleri • Besinlerle alınan 40’ı aşkın besin öğesi, değişik besinlerde farklı miktarlarda bulunur • Yapılarına ve görevlerine göre 6 grup altında toplanırlar:

44. BESİN MADDELERİ GEREKSİNMESİ ÜZERİNDE ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER • Yaş grupları • Cinsiyet • Vücut yapısı ve bileşimi; boy, ağırlık, vücut yağ oranı, yağsız vücut dokusu. • Fiziksel aktivite düzeyi ve süresi • Sağlık durumu; enfeksiyonlar, ateş, akut ve kronik sistemik hastalıklar, alerjik durumlar, yara, yarık, neoplazmik hastalıklar ve cerrahi müdahaleler. • Çevre koşulları; iklim, sıcaklık değişimleri, nem, yükseklik ve çevre sağlığı koşulları ile psiko-sosyal stresler.

45. BESİN ÖGELERİ • Protein • Karbonhidrat • Yağ • Vitaminler • Mineraller • Su

46. BESİN MADDELERİNİN SINIFLANDIRILMASI • Gıdalarda bulunan besin elementleri çeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadır. Besin elementlerinin fonksiyonel özellikleri dikkate alındığında; • Enerji veren besin elementleri- Enerjetik elementler: Karbonhidratlar, yağlar, proteinler, alkol ve organik asitler • Yapıtaşı görevi yapan besin elementleri: Proteinler, proteinlerle birleşik karbonhidratlar ve lipidler (glikoproteinler- lipoproteinler) mineral ve su • Düzenleyici besin elementleri- Katalizör elementler: Vitaminler, Mineraller, iz elementler, elektrolitler ve su • Bir diğer gruplamada ise besin elementlerinin gıdalar içinde bulunan miktarları dikkate alınarak makro ve mikro besin elementleri olarak sınıflandırılmaktadır.

47. Karbonhidratlar (CHO) • Yaşam için gerekli enerjiyi sağlarlar. • Karbonhidrat alımı günde 60 g’ın altına düşerse, enerjinin büyük kısmı yağ ve protein yakılmasıyla elde edilir, sonuçta özellikle böbreklere hasar yapan toksik keton maddeler oluşur. • Çay şekeri, beyaz un gibi saf karbonhitlar, enerjiden başka bir yarar sağlamaz, aşırı insülin salgılatarak, diabet ve obesite gibi sorunlara zemin hazırlar. • Tahıl daneleri, tam tahıldan yapılan ekmekler, kurubaklagiller ve meyvelere; vitamin, mineral, posa gibi yararlı öğeler içeriklerinden dolayı kompleks karbonhidrat kaynakları diyoruz.

48. Kompleks karbonhidratlar • Tahıl daneleri, tam tahıldan yapılan ekmekler, kurubaklagiller ve meyvelere; vitamin, mineral, posa gibi yararlı öğeler içeriklerinden dolayı kompleks karbonhidrat kaynakları diyoruz. • Düşük glisemik indeksli olduklarından, yani hiperinsülinemiye neden olmadıklarından, diabet ve obesite riskini azaltırlar. • Posa içerikleriyle barsak hareketlerini düzeltir, kanserojen madde ve kolesterol emilimini azaltırlar.

50. Yağlar • Karbonhidrat ve proteinlerin 2 katı enerji verir. • Yastık gibi vücudu soğuk ve darbelere karşı korur • Yağda eriyen vitaminlerin emilimini sağlarlar. • Midede uzun süre kaldıklarından tok tutarlar. • Hayvansal yağlar ve kakao, hindistan cevizi yağları hidrojene doymuş; sıvı yağlar ise doymamış yağ asitlerinden zengindir.