Türkiye Doğal Gaz Piyasasında Liberalizasyon ve Yaşanan Son Gelişmelerin Değerlendirilmesi

1. Türkiye Doğal Gaz Piyasasında Liberalizasyon ve Yaşanan Son Gelişmelerin Değerlendirilmesi Yeşim Akcollu akcollu@yahoo.com 9-10.Haziran.2009, Ingas2009, İstanbul

2. İçerik • Avrupa Birliğinde Liberalizasyon • 4646 S.K. ile Öngörülen Liberalizasyon • Türkiye Doğal Gaz Piyasasında Hedeflenen Liberalizasyon Ne Aşamada? • BOTAŞ ve BOTAŞ’ın Hakim Durum Analizi • Tavsiyeler

3. AB’de Liberalizasyon • Piyasa açıklığı • 2004: Hanehalkı dışındaki tüm tüketicilerin serbest tüketici olması • 2007: Tüm tüketicilerin serbest tüketici olması • Ocak.2007: Rekabet Soruşturması Sonuçları • Yüksek Konsantrasyon • Dikey Kapama (Vertical Foreclosure) • Pazar entegrasyonu yok • Şeffaflık yok • Fiyatlar etkin rekabet koşullarında belirlenmiyor.

4. AB’de Liberalizasyon • Eylül.2007: 3. Enerji Liberalizasyon Paketi • Hukuki ayrıştırma yetersiz => 3 opsiyon • Mülkiyet ayrıştırması • Bağımsız sistem operatörü (ISO) • Bağımsız iletim operatörü (ITO) • Gazprom maddesi • Arzın çeşitlendirilmesi (Nabucco’nun hızlandırılması, vb.)

5. AB İlerleme Raporu (2008) • Doğal gaz piyasasında sınırlı ilerleme • Dağıtım ihaleleri ve Başkentgaz’ın özelleştirilmesi • Kanun değişikliği (Spot LNG) • Gaz devirlerine ilişkin gelişme yok • Rekabet sınırlı • EPDK yetkilerini daha kesin bir şekilde kullanmalı

6. 4646 S.K. ile Öngörülen Liberalizasyon

7. Hedeflenen Liberalizasyon Ne Aşamada? • 2009 yılına gelindiğinde, en çok gelişme dağıtım piyasasında yaşandı. • Yeni dağıtım bölgeleri ihale edildi ve lisansları verildi. • BOTAŞ’ın mülkiyeti ve işletmesindeki iki dağıtım bölgesi (Eskişehirgaz ve Bursagaz) özelleştirildi => BOTAŞ dağıtım piyasasından çıktı (2004).

8. Hedeflenen Liberalizasyon Ne Aşamada? • Doğal gaz dağıtım piyasası • Belediyelere ait dağıtım bölgeleri: • İZGAZ özelleştirildi (2008, GdF). • Başkentgaz için ihale yapıldı. İhale sonucunda teklifler: • 1-Global-AAICM-STFA Ortak Girişim Grubu: X. • 2- Elektromed Elektronik Sanayi ve Sağlık Hizmetleri A.Ş • 3- Çalık Enerji Sanayi ve Ticaret A.Ş. • 25.5.2009’da Ankara Büyükşehir Belediyesi’ne tanınan süre doldu. • RK ihale öncesi görüşü: Dağıtım ve diğer piyasa faaliyetlerinin hukuki ayrıştırılması • İGDAŞ’ın özelleştirilmesi

9. Hedeflenen Liberalizasyon Ne Aşamada? • Doğal Gaz Piyasasında Lisans Alan Teşebbüsler • İthalat • 5 (Doğal gaz için) • 4 (Spot LNG) • Toptan Satış: 27 • Depolama: 3 • Dağıtım • Eski Bölgeler: 7 • Yeni Bölgeler: 53 • 53 bölgenin 41’i 7 teşebbüste: Anadolu (11), Energaz (10), Aksa (9), Arsan (3), Zorlu (2), Çorum (2), Cengiz (2), Palmet (2)

10. Hedeflenen Liberalizasyon Ne Aşamada? • Türkiye Doğal Gaz Piyasası Rekabetçi mi? • Tüketiciler Kendi Sağlayıcısını Rahatça Seçebiliyor mu? • Serbest tüketici olma sınırı: • Eski dağıtım bölgelerinde: 1 mcm • Yeni dağıtım bölgelerinde:15 mcm (ilk 5 yıl için) • Serbest tüketici sınırını aşağı çekmek piyasayı daha rekabetçi yapar mı?

11. Doğal Gaz Toptan Satış PiyasasıToptan Satış Pazarındaki Şirketlerin Tahmini Satış Rakamları ve Pazar Payları (2009 sonu) *Spot LNG hariç rakamlar

12. BOTAŞ • Dağıtım piyasasındaki varlıklarını devretti => alt pazarda faaliyet göstermiyor. • Üst Pazar: 2005 yılında gerçekleştirilen kontrat devir ihalesi ile devredilen gaz: 4 bcm, ~10% <<< hedeflenen %80. • Muhasebe ayrıştırması √

13. BOTAŞ • 2009 yılına kadar BOTAŞ’ın yeniden yapılandırılarak hukuki olarak ayrıştırılması gerçekleşmedi. • Hukuki ayrıştırmanın amaçları: • Aynı alt piyasadaki şirketler arasında ayrımcılığı engellemek • Farklı alt piyasalardaki şirketler arasında çapraz sübvansiyonu engellemek • Şeffaflığı ve rekabeti artırmak

14. BOTAŞ: Hakim Durum Analizi • Doğal gaz toptan satış pazar payı: % 87.8 & 4646 S.K.’dan kaynaklanan ithalat yasağı • => Doğal gaz toptan satış piyasasında hakim durumda • Mevcut iletim hatları onun mülkiyetinde ve işletiyor. • Mevcut yer altı depolarını (Değirmenköy ve Marmara) işletiyor.

15. BOTAŞ: Hakim Durum Analizi • BOTAŞ Hakim Durumunu Kötüye Kullanıyor mu? • Şikayetler: • BOTAŞ 2008 yılında artan döviz kuru ve petrol fiyatlarına rağmen yeterince fiyat artışı yapmamıştır. => “Yıkıcı Fiyat” => Rakiplerini pazar dışına itiyor. • BOTAŞ düşen enflasyon ve döviz kurlarına rağmen fiyat indirimi yapmamıştır.=> “Fahiş Fiyat” =>Alt pazardaki şirketleri ve tüketiciyi mağdur ediyor.

16. BOTAŞ: Hakim Durum Analizi • RK Önaraştırması (2008) Bulgular: • BOTAŞ toptan satış pazarında hakim durumdadır. • 18 ay (2007 yılı ve 2008 yılının ilk 6 ayı) için 4 farklı senaryo üzerinden maliyet, gelir, kar hesaplanması. • BOTAŞ’ın ilk 2 senaryoda 1 ayda, son 2 senaryoda ise 2 ayda zararına satış yaptığının tespiti.

17. BOTAŞ: Hakim Durum Analizi • RK Önaraştırması (2008) Sonucu: • BOTAŞ’ın incelenen dönemde bazı aylarda maliyetinin altında gaz satışı gerçekleştirdiği tespit edilmekle birlikte bu aşamada soruşturma açılmasına gerek olmadığına ve şikayetin reddine, • Pazarın yapısı & 1.7.2008 tarihli Maliyet Bazlı Fiyatlandırma Mekanizması => BOTAŞ’ın fiyat ve maliyetlerinin izlenmesine karar verilmiştir.

18. Tavsiyeler • Gaz Devir Programı • Karşılaştırma: • İngiltere: <%5, 4 yıl • İspanya: %9, 3 yıl • Fransa: %3.5, 3 yıl • Türkiye: %80, 8 yıl olarak planlanmıştı. Gerçekleşen: %10. • BOTAŞ için hedef pazar payı: %88 > X=? > %20 • Eşitler arasında ayrımcılık olmaması açısından, diğer ithalat şirketlerinin pazar paylarının da aynı şekilde revize edilmesi

19. Tavsiyeler • İthalat kısıtının -uygun bir zamanda- kaldırılması • BOTAŞ’ın hukuki ayrıştırılması • Dağıtımda fiyat regülasyonunun EPDK tarafından çok dikkatle yürütülmesi

20. İLETİŞİM ADRESİ:Yeşim AKCOLLU akcollu@yahoo.com 312 - 291 4580 İlgili Makale: “Major Challenges to the Liberalization of theTurkish Natural Gas Market”http://www.oxfordenergy.org/pdfs/NG16.pdf