Światłolecznictwo

1. Fizykoterapia Ćw. 5 Światłolecznictwo

2. Światłolecznictwo jest działem fizykoterapii, w którym wykorzystuje się promieniowanie podczerwone, widzialne oraz nadfioletowe. Stąd do światłolecznictwa zalicza się również wykorzystanie do celów leczniczych promieniowania słonecznego, czyli helioterapię. Światłolecznictwo

3. Promieniowanie podczerwone jest promieniowaniem niewidzialnym, umiejscowionym w widmie promieniowania elektromagnetycznego między czerwienią widma światła widzialnego a mikrofalami. Jest ono emitowane przez rozgrzane ciała. W lecznictwie wykorzystuje się promieniowanie podczerwone o długości fali od 770 do 15 000 nm. • Promieniowanie widzialne jest promieniowaniem o długości fali od 400 do 760 nm, wywołującym u ludzi i zwierząt wrażenia świetlne. W widmie promieniowania elektromagnetycznego jest ono umiejscowione między promieniowaniem nadfioletowym a promieniowaniem podczerwonym. • Promieniowanie nadfioletowe jest promieniowaniem niewidzialnym o długości fali od 100 do 400 nm. W widmie promieniowania elektromagnetycznego umiejscowione jest ono bezpośrednio za obszarem fioletu widma widzialnego. Do celów leczniczych stosuje się promieniowanie nadfioletowe o długości fali od 200 do 380 nm. Podstawy fizyczne i biologiczne

4. Na rycinie przedstawiono głębokość przenikania przez skórę promieniowania podczerwonego, widzialnego i nadfioletowego. Wynika z niej, że promieniowanie podczerwone długofalowe wnika na małą głębokość, promieniowanie zaś podczerwone krótkofalowe i promieniowanie widzialne przenika niemal do tkanki podskórnej. Promieniowanie nadfioletowe zostaje pochłonięte głównie w naskórku, może ono jednak przenikać również do skóry właściwej.

5. Promieniowanie podczerwone jest niewidzialnym promieniowaniem elektromagnetycznym. • W fizykoterapii wykorzystuje się promieniowanie o długości fali od 770 do 15000 nm. • W widmie promieniowania elektromagnetycznego jest ono umiejscowione między widzialnym obszarem czerwieni a mikrofalami. • Promieniowanie podczerwone określa się skrótem IR, pochodzącym od angielskich słów infra-red. • W zależności od długości fali promieniowanie podczerwone dzieli się na: • promieniowanie krótkofalowe, tzw. bliskie, o długości fali od 770 do 1500 nm, • promieniowanie średniofalowe, o długości fali od 1500 do 4000 nm, • promieniowanie długofalowe, tzw. dalekie, o długości fali od 4000 do 15 000 nm. Promieniowanie podczerwone

6. Źródłem promieniowania podczerwonego są ciała ogrzane. Długość fali promieniowania zależy, zgodnie z prawem Viena, od temperatury ciała ogrzanego. Tak np. ciała ogrzane do temperatury 400°C emitują promieniowanie, którego maksimum natężenia odpowiada długości fali ok. 4000 nm, w temperaturze zaś 800°C maksimum natężenia odpowiada długości fali ok. 2000 nm. Ogrzanie ciał do wyższej temperatury powoduje emitowanie promieni podczerwonych o jeszcze krótszej fali. Jednocześnie ciało ogrzewane zaczyna świecić, czyli emitować promieniowanie widzialne.

7. Zgodnie z prawem Grotthusa-Drapera skutki biologiczne może wywołać w tkankach tylko energia pochłoniętego przez nie promieniowania. Działanie biologiczne promieni podczerwonych polega na ich wpływie cieplnym na tkanki. • Tkanki ludzkie, zawierające dużą ilość wody, dobrze pochłaniają promieniowanie podczerwone, ulegając ogrzaniu w stopniu zależnym od ich pojemności cieplnej. Powstałe w nich ciepło zostaje z prądem krwi przeniesione w głąb ustroju. Padające na skórę promieniowanie podczerwone zostaje od niej odbite w ok. 30%, reszta zaś przenika w głąb skóry. • Zdolność przenikania zależy od długości fali. Promienie krótkofalowe wnikają w głąb tkanek ok. 30 mm, ulegając jednak pochłonięciu głównie w warstwie do głębokości 10 mm. Promienie długofalowe wykazują ograniczoną zdolność przenikania w głąb skóry i osiągają głębokość zaledwie od 0,5 do 3 mm. Działanie biologiczne promieniowaniapodczerwonego

8. rozszerzenie naczyń włosowatych skóry, a w związku z tym zwiększony przepływ przez tkanki krwi tętniczej, • reakcje ze strony naczyń głębiej położonych, zgodnie z prawem Dastre-Morata (patrz rozdz. Ciepłolecznictwo), • zmniejszenie napięcia mięśni, • podwyższenie progu odczuwania bólu, a zatem działanie przeciwbólowe, • wzmożenie przemiany materii, • pobudzenie receptorów cieplnych skóry, a w następstwie tego • wpływy odruchowe na narządy głębiej położone. Wpływ biologiczny promieniowania podczerwonego na ustrój polega nadziałaniu ciepła, które powoduje:

9. Odczyn miejscowy występuje w skórze w miejscu jej napromieniowania, obejmując jednak swym zasięgiem sąsiadujące z nim okolice. Polega on na rozszerzeniu naczyń krwionośnych skóry, powodującym jej zaczerwienienie; stąd odczyn ten nazywa się rumienieni cieplnym. Rumień cieplny w odróżnieniu od rumienia fotochemicznego wykazuje kilka charakterystycznych cech, a mianowicie: • występuje on w trakcie naświetlania, a jego nasilenie wzrasta w miarę czasu oddziaływania promieni podczerwonych, • zaczerwienienie skóry jest nierównomierne i plamiste w wyniku rozszerzenia głębiej położonych naczyń krwionośnych skóry, • zanika on po pewnym, niedługim czasie od zakończenia naświetlania. Czas utrzymywania się rumienia zależy od dawki promieniowania podczerwonego. Oddziaływanie promieniowania podczerwonego na duże powierzchnie skóry powoduje wystąpienie odczynu ogólnego organizmu na ciepło. Odczyn organizmu na promieniowanie podczerwone może być miejscowy lub ogólny.

10. Używane w lecznictwie fizykalnym urządzenia emitujące promieniowanie podczerwone można podzielić na dwie grupy: • promienniki emitujące wyłącznie promieniowanie podczerwone, tzw. nieświetlne generatory podczerwieni, • lampy terapeutyczne, emitujące promieniowanie podczerwone oraz promieniowanie widzialne, tzw. świetlne generatory podczerwieni. Terapeutyczne promienniki podczerwieni

11. Źródłem promieniowania w specjalnych lampach lub urządzeniach zwanych świetlankami są żarówki o różnej mocy. • Lampa Sollux. Jest to lampa produkowana w wersji statywowej (LSK) i stołowej (LSC) zwaną przenośną. • Lampa Sollux LSK statywowa składa się z głowicy oraz statywu na trójnożnej podstawie wyposażonej w kółka ułatwiające jej przemieszczenie oraz z tubusu, który służy do skupienia wiązki promieniowania i który może być połączony z reflektorem za pomocą zaczepów ze śrubami. • Głowica lampy, o kształcie walca, stanowiąca obudowę promiennika, osadzona jest obrotowo na widełkach przemieszczanych wzdłuż kolumny statywu. W tylnej części głowicy znajduje się wyłącznik sieciowy i regulator napięcia, w przedniej zaś jej części szczelina do osadzenia filtru oraz regulator przesłony zmieniającej ilość padającego promieniowania. Ustawienie głowicy na odpowiedniej wysokości uzyskuje się specjalnym • pokrętłem przez zwolnienie hamulca eliminującego ruch widełek wzdłuż kolumny statywu. Właściwy kąt nachylenia głowicy umożliwiają pokrętła usytuowane w miejscu połączenia głowicy z widełkami. Promiennik lampy wytwarza promieniowanie podczerwone oraz widzialne. Maksymalne natężenie promieniowania podczerwonego przypada na długość fali około 1400 nm, odpowiadającej krótkofalowemu promieniowaniu podczerwonemu, które wnika głębiej w tkanki aniżeli promieniowanie średnio- i długofalowe. Lampy i urządzenia do naświetlańpromieniami podczerwonymi i widzialnymi

13. Lampy Sollux wyposażone są w komplet filtrów ze szkła uwiolowego koloru czerwonego i niebieskiego. • Szkło koloru czerwonego przepuszcza promienie podczerwone i promienie widzialne czerwone, natomiast szkło koloru niebieskiego przepuszcza głównie niebieskie promienie widzialne. • Filtry są zbudowane z prostokątnych płytek szklanych, zamocowanych w ramce metalowej. Budowa taka zabezpiecza szkło przed pęknięciem. Działanie filtrów: Filtr niebieski ogranicza oddziaływanie promieni podczerwonych. Poza tym światło niebieskie działa uśmierzająco na ból i z tego względu znajduje zastosowanie w leczeniu nerwobólów i przeczulicy. Filtr czerwony stosuje się w naświetlaniu stanów zapalnych tkanek miękkich, leczeniu trudno gojących się ran, w przypadku wystąpienia nadmiernego odczynu rumieniowego po naświetlaniu promieniami nadfioletowymi oraz w leczeniu odczynów skóry po terapii promieniami rentgenowskimi. • Lampę Sollux na statywie wykorzystuje się do naświetlań dużych powierzchni skóry. Jest oczywiste, że nie używa się wówczas tubusu. Naświetlania takie wykonuje się zwykle z odległości 100 cm. Ważne jest, żeby reflektor ustawić w taki sposób, aby z jednej strony światło obejmowało równomiernie naświetlaną powierzchnię, z drugiej zaś ustawienie głowicy uniemożliwiało oparzenie chorego odłamkami szkła w wypadku pęknięcia żarówki. Do naświetlań miejscowych stosuje się tubus, ograniczając w ten sposób wiązkę promieniowania. Odległość od otworu tubusu do powierzchni naświetlanej wynosi zwykle od 40 do 50 cm. Należy jednak dodać, że odległość ustala się, uwzględniając wrażliwość chorego na ciepło. • Do naświetlań miejscowych używa się również przenośnej lampy Sollux; ze względu na mniejszą moc żarówki naświetlania wykonuje się z mniejszej odległości.

14. Świetlanki są urządzeniami do naświetlań promieniami podczerwonymi i widzialnymi, w których źródłem promieniowania są liczne żarówki umieszczone wewnątrz obudowy. Wyróżnia się świetlanki miejscowe oraz całkowite, obecnie rzadko używane. • Przykładem jest budka Polano. • Składa się ona z obudowy wykonanej z materiału źle przewodzącego ciepło. Po wewnętrznej stronie obudowy jest umieszczonych kilka szeregów porcelanowych opraw wraz z żarówkami. Są to żarówki z włóknem węglowym, których kolor dobiera się w zależności od potrzeby. Pod każdą żarówką znajduje się niklowana płyta, odbijająca emitowane przez nią promieniowanie. Liczba żarówek zależy od rozmiarów świetlanki i może wynosić od 8 do 24. Na obudowie znajduje się dwu- lub czteropozycyjny wyłącznik, umożliwiający kolejne włączanie szeregów żarówek. Naświetlanie częściowe przy użyciu budki Polano wykonuje się w następujący sposób: nad częścią ciała chorego poddawaną naświetlaniu, np. kończyną czy tułowiem, ustawia się świetlankę. Okolice skóry, które nie mają być naświetlane, osłania się serwetą. Otwory budki zakrywa się kocem, a następnie włącza stopniowo odpowiednią liczbę żarówek. Należy przestrzec chorego, aby nie poruszał się w czasie naświetlania, ponieważ może ulec oparzeniu na skutek zetknięcia ze szkłem żarówek. Temperatura wewnątrz budki wynosi od 40 do 60°C. W czasie zabiegu należy kontrolować doznania i samopoczucie chorego, który powinien odczuwać przyjemne ciepło. W celu zwiększenia cieplnego oddziaływania świetlanki można wycierać pot gromadzący się na skórze, przeciwdziałając w ten sposób jej ochładzaniu. Czas zabiegu wynosi od 20 do 30 min. Po zabiegu skóra jest zaczerwieniona, o charakterystycznym plamistym rysunku. Jeśli w czasie naświetlania wystąpi znaczne przyspieszenie tętna lub duszność, zabieg należy przerwać.

15. Należy ściśle przestrzegać zaleceń lekarza specjalisty. • Aparatura musi być skutecznie uziemiona. • Nie wolno umieszczać lamp w pobliżu urządzeń wodociągowych, ponieważ jednoczesne dotknięcie obudowy lampy i urządzenia wodociągowego może grozić porażeniem prądem elektrycznym. • Przy wykonywaniu naświetlań okolic twarzy i klatki piersiowej należy chronić oczy chorego okularami ochronnymi. • Osoba wykonująca zabiegi światłolecznicze przy użyciu promieni podczerwonych jest obowiązana nosić ciemne okulary przeciwsłoneczne, ponieważ promienie te są jednym z czynników wywołujących zaćmę. • Przy wykonywaniu zabiegów światłoleczniczych należy liczyć się z możliwością oparzenia. O takim przypadku należy natychmiast powiadomić lekarza, który udzieli właściwej pomocy. • W czasie zabiegów należy bacznie obserwować chorego, który powinien informować osobę wykonującą zabiegi o swoich doznaniach i samopoczuciu. Ogólne zasady obowiązującew naświetlaniach promieniami podczerwonymi

16. Wskazania do leczniczego stosowania promieni podczerwonych. Promienie podczerwone stosuje się w leczeniu: • przewlekłych i podostrych stanów zapalnych, w których możliwe jest miejscowe stosowanie ciepła, • przewlekłych i podostrych zapaleń stawów oraz zapaleń okołostawowych, • nerwobólów oraz zespołów bólowych, • stanów po przebytym zapaleniu skóry i tkanek miękkich pochodzenia bakteryjnego. Naświetlania promieniami podczerwonymi można stosować jako zabieg wstępny przed masażem oraz jontoforezą. Przeciwwskazania do stosowania promieni podczerwonych są takie same, jak do stosowania ciepła. Warto jednak podkreślić, że omawianych zabiegów nie wolno wykonywać w: niewydolności krążenia, czynnej gruźlicy płuc, skłonności do krwawień, zaburzeniach w ukrwieniu obwodowych części kończyn, w stanach gorączkowych, w ostrych stanach zapalnych skóry i tkanek miękkich oraz w stanach wyniszczenia. Wskazania i przeciwwskazania

17. Promieniowanie nadfioletowe jest niewidzialnym promieniowaniem elektromagnetycznym o długości fali od 100 do 400 nm. W widmie promieniowania elektromagnetycznego jest ono umiejscowione między obszarem fioletu widma widzialnego a tzw. miękkimi promieniami rentgenowskimi. • Promieniowanie nadfioletowe określa się skrótem UV, od słów angielskich ultra-violet. Promieniowanie nadfioletowe

18. Ogólnie przyjęty podział promieniowania nadfioletowego jest uwarunkowany jego działaniem biologicznym. W podziale tym wyróżnia się trzy obszary, a mianowicie: • obszar A — o długości fali od 400 do 315 nm, • obszar B — o długości fali od 315 do 280 nm, • obszar C — o długości fali od 280 do 200 nm. Tak zwane promieniowanie nadfioletowe Schumanna, o długości fali od 100 do 200 nm, nie ma większego znaczenia dla biologii i medycyny, ponieważ będąc pochłaniane przez powietrze i parę wodną, może rozchodzić się tylko w próżni. Podział i właściwości promieniowanianadfioletowego

19. Promieniowanie nadfioletowe wykazuje ograniczoną zdolność przenikania w głąb tkanek ludzkich. Skóra ludzka pochłania promieniowanie nadfioletowe w zakresie wszystkich jego obszarów, w zasadzie jednak tylko do głębokości 2 mm. Głębiej może wnikać promieniowanie o długości fali powyżej 450 nm.

20. Z tabeli wynika, że promieniowanie nadfioletowe o długości fali 200 nm zostaje całkowicie pochłonięte w warstwie rogowej naskórka. Najgłębiej sięga promieniowanie o długości fali 400 nm, które prawie całkowicie zostaje pochłonięte dopiero na głębokości 2 nm. Należy pamiętać, że częstość promieniowania nadfioletowego padającego na skórę zostaje odbita. Ilość promieniowania ulegająca odbiciu zależy od kąta padania, stanu skóry oraz długości fali.

21. Działanie biologiczne i wpływ promieniowania nadfioletowego na organizm ludzki: • Tworzenie rumienia fotochemicznego. • Tworzenie pigmentu. • Wytwarzanie związków przeciwkrzywiczych. • Działanie bakteriobójcze promieni nadfioletowych. • Wpływ promieni nadfioletowych na organizm ludzki. Działanie biologiczne i wpływ promieniowania nadfioletowego na organizm ludzki

22. Reakcja fotochemiczna - reakcja chemiczna zachodząca pod wpływem światła. (fotosynteza, utlenianie lub redukcja, fotoliza, fotoizomeryzacja). Odczyny i skutki biologiczne zachodzących w ustroju pod wpływem promieniowania nadfioletowego są reakcjami fotochemicznymi. Fotochemiczne właściwości promieniowania nadfioletowego

23. Rumień fotochemiczny to odczyn skóry na działanie promieni nadfioletowych, wyrażający się jej zaczerwienieniem w wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych. Najsilniej wyrażone właściwości wywoływania odczynu rumieniowego wykazuje promieniowanie o długości fali 297 nm oraz 250 nm.

24. Intensywność rumienia fotochemicznego zależy od wielu czynników, a mianowicie: • długości fali promieniowania nadfioletowego, • intensywności emisji źródła promieniowania, • czasu napromieniowania, • odległości skóry od źródła promieniowania, ponieważ natężenie promieniowania maleje z kwadratem zwiększania odległości, • wrażliwości skóry, która zależy głównie od grubości naskórka, stanowiącego przeszkodę w przenikaniu promieni nadfioletowych, • okolicy ciała, • wrażliwości osobniczej, zależnej od karnacji skóry i wieku; blondyni i rudzi są bardziej niż bruneci wrażliwi na działanie promieni nadfioletowych, • dzieci natomiast są bardziej wrażliwe niż osoby w wieku zaawansowanym.

25. Rumień fotochemiczny cechuje charakterystyczny rozwój, zwany inaczej ewolucją, w którym wyróżnia się następujące fazy: • okres utajenia, trwający od 1 do 6 godzin, • okres narastania rumienia, obejmujący czas od wystąpienia pierwszych objawów rozszerzenia naczyń krwionośnych do osiągnięcia maksymalnego nasilenia rumienia, które występuje w 6 do 24 godzin od ekspozycji, w zależności od dawki promieniowania nadfioletowego, • okres ustępowania rumienia, którego czas trwania jest również uzależniony od dawki promieniowania; po słabych dawkach trwa on kilka godzin, a po dużych — nawet kilka dni. Ewolucja rumienia

26. Rumień cieplny występuje w czasie napromienienia, podczas gdy rumień fotochemiczny wykazuje opisaną wcześniej ewolucję. Rumień cieplny ma wygląd plamisty, rozlany podczas gdy rumień fotochemiczny jest jednolity; ściśle ograniczony miejsca naświeltania. Rumień cieplny a rumień fotochemiczny

27. W następstwie napromienienia skóry promieniami nadfioletowymi dochodzi do jej brunatnego przebarwienia, zwanego pigmentacją. Zależy ona od gromadzenia się barwnika, zwanego melaniną lub pigmentem, w warstwie podstawnej naskórka. • odczynem ochronnym skóry na promienie nadfioletowe jest zgrubienie naskórka, głównie jego warstwy rogowej. • Przebarwienie skóry w wyniku działania promieni nadfioletowych zależy od wielu czynników: ilości zawartego w skórze propigmentu, stanowiącego materiał, z którego powstaje pigment, karnacji skóry, która jest niejako wypadkową grubości naskórka, unaczynienia skóry. Tworzenie pigmentu.

28. Pod wpływem pochłoniętego promieniowania nadfioletowego o długości fali poniżej 320 nm związki chemiczne tzw. sterole lub prowitaminy D; występujące w małych ilościach w organizmie człowieka (w wydzielinie gruczołów łojowych) mogą zmieniać nieznacznie strukturę cząsteczki przekształcając się w witaminę D i uzyskać właściwości zapobiegania i leczenia krzywicy. Wytwarzanie związków przeciwkrzywiczych

29. Skuteczne właściwości bakteriobójcze wykazują promienie nadfioletowe o długości fali 250 do 270 nm, spośród których najbardziej aktywne jest promieniowanie o długości fali ok. 254 nm. • W wyniku reakcji fotochemicznych dochodzi do zmian w strukturze białek bakterii i zahamowania ich procesów życiowych. • Bardzo wrażliwe na promieniowanie nadfioletowe są maczugowce błonicy, prątki gruźlicy, pałeczki okrężnicy, pałeczki duru brzusznego i gronkowce. • Bakteriobójcze działanie promieniowania nadfioletowego jest wykorzystywane do wyjaławiania pomieszczeń, narzędzi, wody itp. • Do tych celów używa się specjalnych lamp, wyposażonych w palniki emitujące promieniowanie o silnych właściwościach bakteriobójczych. Działanie bakteriobójcze promieni nadfioletowych

30. Wpływ promieni nadfioletowych na organizm ludzki

31. Dawkowanie promieniowania nadfioletowego. • Ogólnie przyjętym w światłolecznictwie sposobem ustalania dawki promieniowania nadfioletowego jest metoda pośrednia, polegająca na ocenie wzrokowej odczynu rumieniowego skóry, wywołanego przez określoną dawkę promieniowania. Metoda ta, nazywana również testem biologicznym. oparta na subiektywnej ocenie nasilenia odczynu rumieniowego, umożliwiająca ustalenie wrażliwości danej osoby na promienie nadfioletowe i pośrednio dająca podstawy do dawkowania u niej tej formy energii. • Podstawę do dawkowania stanowi dawka progowa promieni nadfioletowych, zwana oznaczana skrótem MED (minimalerythemadose). Określa ona stan wrażliwości ustroju na promienie nadfioletowe, której miarą jest czas naświetlania danym źródłem promieni nadfioletowych z danej odległości, konieczny do wywołania minimalnego progowego odczynu rumieniowego. Metodyka naświetlań ogólnychi miejscowych

32. Do wykonania testu służy urządzenie zwane rumieniomierzem, które umożliwia kolejne naświetlanie z określonej odległości różnych, sąsiadujących ze sobą, małych powierzchni skóry. Jest to po prostu płat elastycznego materiału, nieprzenikalnego dla promieni nadfioletowych, w którym wyciętych jest 5 lub 6 okrągłych otworów o średnicy 2 cm w odstępach wynoszących również 2 cm. Otwory te mogą być kolejno odsłaniane, np. przy użyciu przesuwalnego pasa tego samego materiału. Metodyka oznaczania dawki progowej promieni nadfioletowych.

33. Badanie wykonuje się w sposób następujący: rumieniomierz przymocowuje się na przyśrodkowej powierzchni przedramienia, osłaniając dokładnie chorego i pozostałe części przedramienia. Następnie z odległości 50 cm napromienia się kolejno odsłaniane pola skóry. Jeśli np. czas naświetlania każdego pola będzie wynosił 15 s, to na skutek kolejnego ich odsłaniania czas naświetlania poszczególnych pól będzie różny. W wypadku, kiedy rumieniomierz ma 5 otworów, czas ten będzie wynosił dla pierwszego pola 75 s, dla drugiego — 60 s, trzeciego — 45 s, czwartego — 30 s i piątego - 15 s. Dokładna ocena skutków naświetlania poszczególnych pól wymaga ich obserwacji w czasie 3,6,9,12 i 24 h od naświetlania. Postępowanie takie umożliwia śledzenie ewolucji odczynu rumieniowego występującego w poszczególnych polach skóry. Jest oczywiste, że najsilniejszy odczyn wystąpi na polu pierwszym, najsłabszy zaś lub żaden — na polu piątym. Praktycznie oceny odczynu rumieniowego dokonuje się po upływie 24 h od naświetlania. • Jako dawkę progową promieni nadfioletowychprzyjmuje się czas, w którym naświetlano pole bez dostrzegalnego odczynu rumieniowego, sąsiadujące z polem wykazującym dostrzegalny odczyn rumieniowy. • Postępowanie takie jest uzasadnione, ponieważ minimalny progowy odczyn rumieniowy występuje zwykle po 3-godzinnym okresie utajenia i znika po upływie 12 h

34. Wyróżnia się pięć stopni rumienia, oznaczając je literą E, do której dodaje się rzymską cyfrę odpowiadającą stopniowi rumienia, np. E I°, E II° itd. • Ogólnie przyjętą zasadą jest, że w naświetlaniach ogólnych obejmujących całą powierzchnię ciała stosuje się dawki wywołujące odczyn progowy lub rumień pierwszego stopnia (E I°) ze względu na szybkie ustępowanie odczynu. W wypadku zastosowania dawki wywołującej E II° naświetlania należy wykonywać co trzeci lub czwarty dzień, pamiętając, że naświetlane pole nie może przekraczać 25-30% całkowitej powierzchni skóry. • W naświetlaniach miejscowych, które wykonuje się na ograniczonych powierzchniach skóry, stosuje się — w zależności od wskazań — dawki wywołujące odczyny rumieniowe zwykle drugiego i trzeciego stopnia (E II° i E III°). Zasady dawkowania promieniowania nadfioletowego w naświetlaniachogólnych i miejscowych

36. Wykonuje się je zwykle z odległości 1 metra. • Czas naświetlań jest uzależniony od wrażliwości osobniczej • Naświetlania rozpoczyna się od 1/2 lub jednej dawki progowej, zwiększając stopniowo czas naświetlania w kolejnych zabiegach. • Ze względu na dużą powierzchnię skóry poddawanej działaniu promieni nadfioletowych, w naświetlaniach ogólnych ustala się czas kolejnych naświetlań w taki sposób, aby uzyskać po każdym z nich rumień progowy lub rumień pierwszego stopnia (E I°). • Praktycznie czas naświetlania zwiększa się o ¼ lub 1/2 dawki progowej. • Stosuje się zwykle serię piętnastu do dwudziestu naświetlań, wykonywanych codziennie lub co drugi dzień. • Górną granicę dawki, którą powinien chory otrzymać w czasie ostatniego naświetlania, ustala się w zależności od wskazań. Wynosi ona zwykle 10 dawek progowych. Stosowanie zbyt długich serii naświetlań jest niecelowe, ze względu na występujące u osoby naświetlanej przyzwyczajenie do promieni nadfioletowych. • Naświetlania ogólne wykonuje się zwykle w pozycji leżącej. • mężczyźni powinni być ubrani w spodenki kąpielowe, u kobiet zaś osłania się wzgórek łonowy i brodawki sutkowe, ponieważ są one wrażliwe na promienie nadfioletowe. Oczy chorego chroni się okularami ochronnymi. • Lampę kwarcową ustawia się w taki sposób, aby promień centralny padał na wyrostek mieczykowaty mostka przy naświetlaniach z przodu, a na pierwszy kręg lędźwiowy przy naświetlaniach z tyłu. • Chorego przed zabiegiem należy pouczyć, aby w czasie naświetlania nie zmieniał pozycji ciała, ani też nie zdejmował okularów ochronnych. Naświetlania ogólne dorosłych.

37. Można je wykonywać przy użyciu zwykłych lamp kwarcowych lub lamp specjalnie przystosowanych do naświetlań miejscowych oraz tzw. naświetlań kontaktowych. • Naświetlania miejscowe przy użyciu zwykłych lamp kwarcowych wykonuje • się zwykle z małej odległości, w celu skrócenia czasu zabiegu. • Przed naświetlaniami należy u każdego chorego określić dawkę progową z odległości • 50 cm, a następnie w podany uprzednio sposób obliczyć wartość dawki progowej odpowiadającą odległości, z której pragnie się wykonywać naświetlanie. • Naświetla się pola skóry o określonej powierzchni, której wielkość jest uzależniona od rodzaju choroby i wskazań. Skórę poza polem naświetlanym osłania się prześcieradłem lub serwetami. • W naświetlaniach miejscowych stosuje się dawki wywołujące rumień. • Wielkość dawki ustala lekarz. • Liczba naświetlań obejmująca pełny cykl leczenia musi być również ustalona przez lekarza, ponieważ zależy ona od wskazań oraz odczynu skóry. Naświetlania miejscowe u dorosłych.

39. Dawkę progową określa się zwykle na skórze łopatki. • Zabiegi wykonuje się codziennie lub co drugi dzień. • Dawki wyjściowe, liczba naświetlań oraz dawki, do której dochodzi się po serii naświetlań, zależą od wieku dziecka. • Naświetlania miejscowe wykonuje się u dzieci w taki sam sposób, jak u dorosłych. Stosuje się jednak dawki mniejsze, wywołujące rumień pierwszego stopnia (E I°). • Naświetla się małe powierzchnie skóry. U dzieci do 3 miesiąca życia powierzchnia naświetlanego pola nie może przekraczać 20 cm2, do 1 roku życia — 50 cm2, a od 1 do 2 lat — 100 cm2. • Jeśli istnieje konieczność naświetlania większej powierzchni skóry, powierzchnię tę należy podzielić na kilka pól, które naświetla się kolejno, z zachowaniem odpowiednio długiej przerwy. Naświetlania dzieci.

40. U każdej osoby przed rozpoczęciem naświetlań należy określić wartość dawki progowej. Należy przestrzegać, aby naświetlania danej osoby były wykonywane zawsze przy użyciu tej samej lampy. Obowiązuje bezwzględne przestrzeganie wskazań lekarza specjalisty. Oczy osoby poddawanej naświetlaniu należy chronić specjalnymi okularami ochronnymi.Osobę wykonującą naświetlania obowiązuje również noszenie okularów ochronnych. Przed wykonaniem naświetlania należy dokładnie ustalić żądaną odległość między palnikiem a powierzchnią naświetlaną. W tym celu mierzy się zwykle odległość od skraju obudowy lampy do osoby naświetlanej, doliczając odległość między palnikiem a obudową. Lampę należy ustawić w takiej odległości od osoby naświetlanej, aby w wypadku pęknięcia palnika rozgrzane odłamki szkła nie mogły upaść na ciało chorego. Pomieszczenie, w którym wykonuje się naświetlania, musi być dobrze ogrzane i często wietrzone. W czasie obsługi lampy kwarcowej osoba wykonująca naświetlania musi zachowywać dużą ostrożność i chronić własną skórę przed działaniem promieni nadfioletowych, ponieważ nawet bardzo krótkie, lecz powtarzające się wielokrotnie ekspozycje mogą spowodować w wyniku ich zsumowania się silne odczyny rumieniowe. Ogólne zasady obowiązujące przy wykonywaniu naświetlań promieniaminadfioletowymi

41. Osobę wykonującą naświetlania obowiązuje duże skrupulatność. Szczególnie istotne jest dokładne sprawdzenie daty poprzedniego naświetlania oraz zastosowanej dawki. Nieprzestrzeganie tej zasady może doprowadzić, w wypadku zaistnienia przerw między naświetlaniami, do poparzenia osoby naświetlanej. • Naświetlania wykonywane u dzieci wymagają dużej uwagi i ostrożności. Szczególnie istotne jest, aby dziecko nie zmieniało pozycji. • Przed naświetlaniem miejscowym należy sprawdzić czystość skóry. Dotyczy to głównie możliwości zalegania na niej resztek leków i maści, które mogą działać uczulająco i powodować wzmożone odczyny. • W wypadku wystąpienia po naświetlaniach zbyt silnie wyrażonego odczynu skóry należy przerwać zabiegi na jeden do dwóch dni. • Jeśli zdarzy się w wyniku nieszczęśliwego zbiegu okoliczności, że osoba naświetlana otrzyma większą niż zlecona, dużą dawkę promieni nadfioletowych, to należy o tym fakcie powiadomić natychmiast lekarza. Jest to bezwzględnie konieczne, ponieważ naświetlanie całej powierzchni ciała dużą dawką promieni nadfioletowych może być niebezpieczne dla życia. • W wypadku niedostatecznej ochrony oczu osoby wykonującej naświetlania promieniami nadfioletowymi może wystąpić zapalenie spojówek, wyrażające się ich silnym przekrwieniem, pieczeniem i światłowstrętem. W takim przypadku należy udać się do okulisty, który zastosuje odpowiednie leczenie. Po ustąpieniu zapalenia spojówek należy nosić przez kilka dni ciemne okulary, aby w ten sposób chronić nadwrażliwe spojówki przed działaniem światła słonecznego.

42. Zastosowanie promieni nadfioletowychw zapobieganiu i leczeniu

43. Promieni nadfioletowych nie należy stosować w następujących chorobach: — nowotwory złośliwe, — czynna gruźlica płuc, — choroby skóry przebiegające ze wzmożonym odczynem na promienie nadfioletowe, — stany zwiększonej wrażliwości na światło, — sprawy chorobowe przebiegające z gorączką, — nadczynność gruczołu tarczowego, — cukrzyca, — wzmożona pobudliwość autonomicznego układu nerwowego, — skłonność do krwawień z przewodu pokarmowego i dróg oddechowych, — miażdżyca naczyń przebiegająca ze znacznym nadciśnieniem, — obniżone ciśnienie krwi, — zakażenia ogniskowe, — niedokrwistość złośliwa, — niewydolność krążenia, — ostry gościec stawowy, — reumatoidalne zapalenie stawów w okresie leczenia preparatami złota, — padaczka. przeciwwskazania

44. Jeśli naświetlanie promieniami nadfioletowymi jest dokonane po uprzednim oddziaływaniu promieni podczerwonych, to odczyn skóry jest wzmożony. Naświetlanie promieniami podczerwonymi skóry, w której występuje rumień fotochemiczny, powoduje jego osłabienie i szybsze ustępowanie.