FINANSE PUBLICZNE I RYNKI FINANSOWE

1. FINANSE PUBLICZNE I RYNKI FINANSOWE System finansowy w gospodarce rynkowej Publiczny system finansowy Wykład 1

2. Standardy MNiSW Treści kształcenia: Budżet, struktura dochodów i wydatków. Deficyt budżetowy i dług publiczny. Podatki, systemy podatkowe, instrumenty parapodatkowe. Rola instytucji finansowych w finansowaniu deficytu budżetowego. Struktura rynków finansowych. System bankowy, nadzór bankowy, czynności bankowe, kredyty i gwarancje bankowe, system gwarantowania kredytów. Giełdy papierów wartościowych i instytucje pozagiełdowe. Fundusze inwestycyjne i emerytalne.

3. Standardy MNiSW Efekty kształcenia – umiejętności i kompetencje: dokonywania analizy struktury budżetu; rozumienia zagrożeń nadmiernego deficytu budżetowego; analizy relacji między finansami publicznymi a rynkami finansowymi; korzystania z usług systemu bankowego oraz funduszy inwestycyjnych.

4. PROGRAM PRZEDMIOTU • System finansowy w gospodarce rynkowej • Publiczny system finansowy • Budżet państwa • Finanse jednostek samorządu terytorialnego • Fundusze celowe • Daniny publiczne • Deficyt budżetowy, dług publiczny • Rynkowy system finansowy • System bankowy • Bank centralny i polityka pieniężna • Giełdy papierów wartościowych • Usługi finansowe instytucji niebankowych • Instytucje wspólnego inwestowania • Sektor ubezpieczeń

5. LITERATURA Literatura podstawowa: • System finansowy w Polsce. pr. zbior. pod red. B. Pietrzaka, Z. Polańskiego, B. Woźniak, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008 • Roczne raporty NBP Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2008 r.www.nbp.pl • Ustawa budżetowa na dany rok budżetowy.

6. LITERATURA Literatura uzupełniająca: • S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, wyd. III zm., PWN, Warszawa 2006 • Rynki, instrumenty i instytucje finansowe. pr. zbior. pod red. J. Czekaja, PWN, Warszawa 2008 • M. Górski, Rynkowy system finansowy . PWE, Warszawa 2009 • J. Ostaszewski (red.), Finanse. wyd. 5. DIFIN Warszawa 2010

7. WARUNKI ZALICZENIA TEST JEDNOKROTNEGO WYBORU

8. Pojęcie finansów Ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych. Zjawiska związane z ruchem pieniądza – rzeczywiste wpływy i wydatki »»»» przepływy pieniężne. Nie zajmują się pieniądzem w funkcji miernika wartości.

9. Klasyfikacja finansów Kryterium przedmiotowe: • Przepływy ekwiwalentne (rynkowe), • Przepływy redystrybucyjne (transfery), • Przepływy kredytowe. Kryterium podmiotowe: • Finanse przedsiębiorstw, • Finanse gospodarstw domowych, • Finanse instytucji depozytowo-kredytowych, • Finanse ubezpieczeń, • Finanse publiczne.

10. Gospodarka finansowa Formy działania w dziedzinie zjawisk pieniężnych: • Przygotowanie operacji pieniężnych, • Realizacja tych operacji, • Ewidencja i analiza.

11. Polityka finansowa Wybór celów do realizacji w toku prowadzenia gospodarki finansowej i metod ich osiągania. Treść polityki finansowej zależy od podmiotu, który ją prowadzi.

12. System finansowy System finansowy jest częścią systemu ekonomicznego, która umożliwia świadczenie usług pozwalających na krążenie siły nabywczej w gospodarce. W jego skład wchodzą: • publiczny (fiskalny) system finansowy • rynkowy system finansowy

14. Zasady funkcjonowania systemu finansowego • Publiczny – funkcjonowanie systemu regulowane jest za pomocą norm prawnych i decyzji państwa, związany przede wszystkim z dostarczaniem dóbr i usług o charakterze publicznym • Rynkowy – jego funkcjonowanie regulująmechanizmy rynkowe

15. Definicja finansów publicznych Zjawiska i procesy pieniężne, związane z gromadzeniem i rozdysponowaniem funduszy pieniężnych umożliwiających funkcjonowanie sektora publicznego - budżet państwa, budżety samorządowe, fundusze ubezpieczeń społecznych, inne fundusze publiczne.

16. Nauka o finansach publicznych Ogólnie – badanie przyczyn, dla których tworzy się fundusze publiczne oraz skutków, jakie wywołuje tworzenie tych funduszy. Pytania szczegółowe: • Dlaczego władze publiczne zgłaszają popyt na pieniądz w określonej wysokości? • Jakie czynniki kształtują ten popyt? • W jaki sposób popyt ten może być zaspokojony (podatki, pożyczki)? • Jakie skutki dla społeczeństwa i gospodarki powoduje kreowanie popytu na pieniądz przez władze publiczne?

17. Nauka o finansach publicznych • Jakie skutki dla społeczeństwa i gospodarki przynoszą wydatki publiczne? • Jakie instrumenty tworzenia funduszy publicznych stosować, aby zminimalizować ujemne strony redystrybucji dochodów? • Jakie dziedziny życia społecznego i gospodarczego powinny być finansowane z funduszy publicznych i w jakich proporcjach? • Jakie techniki wydatkowania funduszy publicznych powinny być zastosowane, aby wyznaczone cele społeczne, ekonomiczne, polityczne były jak najlepiej zrealizowane?

18. Nauka o finansach publicznych • Jakie powinny być relacje między różnymi szczeblami władz publicznych, aby ich działalność była należycie skoordynowana w realizacji celów społecznych i gospodarczych? Rozstrzygnięcia w powyższych kwestiach mają znaczenie dla funkcjonowania społeczeństwa, gospodarki i państwa.

19. Podział według kryterium własności Sfera realna: • Sektor gospodarki prywatnej, • Sektor gospodarki publicznej Sfera regulacyjna: • Finanse prywatne, • Finanse publiczne

20. Charakter potrzeb ludzkich jako przesłanka powstania własności publicznej Zaspokajanie potrzeb ludzkich celem działalności gospodarczej, motywem aktywności człowieka

21. Pojęcie i cechy potrzeb ludzkich Potrzeba jest pożądaniem wartości użytkowych dóbr i usług, wynikających z osiągniętego poziomu rozwoju gospodarczego, cywilizacyjnego i kulturalnego społeczeństwa. Cechy potrzeb ludzkich: • Nieograniczoność, • Wzrost znaczenia potrzeb wyższego rzędu. • Ograniczone możliwości zaspokojenia (ograniczone zasoby ziemi, pracy, kapitału).

22. Potrzeby zbiorowe • Potrzeby przejawiają jednostki i grupy społeczeństwa (potrzeby indywidualne i zbiorowe). • Niektóre cechy niektórych potrzeb powodują, że nie mogą być zaspokojone w sposób indywidualny (np. bezpieczeństwo, ochrona zdrowia, granic, dobrych dróg, oświetlenia ulic). Cechą charakterystyczną takich potrzeb jest to, że odbiorcą jest całe społeczeństwo.

23. Potrzeby zbiorowe a potrzeby indywidualne • Źródłem finansowania potrzeb zbiorowych są dochody innych podmiotów, głównie gospodarstw domowych, przedsiębiorstw. • Im wyższy stan zaspokojenia potrzeb zbiorowych, tym niższe jest zaspokojenie potrzeb indywidualnych. • Zaspokojenia potrzeb zbiorowych ogranicza możliwość zaspokojenia potrzeb indywidualnych.

24. Zakres i rodzaj potrzeb finansowych z funduszy publicznych zależy od: • Od istniejącego w danym kraju systemu ekonomicznego. • Od realizowanej doktryny społecznej • Od poziomu rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. Negatywne skutki nie zabezpieczenia potrzeb zbiorowych są odczuwalne po fakcie. Po odczuciu negatywnych skutków niezaspokojenia potrzeby godzimy się na ponoszenie wydatków na zaspokojenie danych potrzeb.

25. Dobra publiczne Kryteria podziału między dobrami publicznymi i prywatnymi (cechy fizyczne niedostateczne): • kryterium użyteczności (korzyści społeczne), • kryterium odpłatności (korzyści ekonomiczne).

26. Kryterium użyteczności • Prywatne - korzyści z tego dobra ograniczają się do jednej osoby lub wąskiego kręgu osób, • Jeżeli jedna osoba korzysta z tego dobra, druga osoba z tego samego dobra w danym momencie nie będzie korzystała (np. Szczoteczka). • Występuje rywalizacja w dostępie do dóbr prywatnych, między użytkownikami danego dobra. • Publiczne np. Powietrze, woda, parki narodowe - z dobra publicznego korzysta większa grupa osób, nie występuje rywalizacja, nie ogranicza innych osób.

27. Źródło odpłatności Każde dobro wymaga nakładów, nawet te, które są bezpłatne. Dobra publiczne to te dobra, towary, usługi, które są finansowane z następujących źródeł: 1.budżet państwa, 2.budżety samorządowe, 3.inne fundusze publiczne.

28. Dobra publiczne Dobra publiczne to takie dobra, które z przyczyn naturalnych (cechy fizyczne) mogą służyć zbiorowości lokalnej lub całemu społeczeństwu - czyste dobra publiczne. Korzyści z korzystania z czystego dobra publicznego są niepodzielne, nie można wyodrębnić jego części i przypisać jednostce.

29. Dobra społeczne • To takie dobra, które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale ze względu na cechy charakteryzujące politykę społeczno-ekonomiczną powinny być dostępne dla wszystkich obywateli, • Dobra społeczne są wytwarzane dzięki urządzeniom, które są własnością społeczną lub publiczną i są sfinansowane z funduszy publicznych (edukacja, zdrowie), • Dobra społeczne mogą być finansowane też z finansów prywatnych

30. Dobra publiczne a społeczne • Przesłanką tworzenia i ochrony dóbr publicznych są cechy istotne dla całego społeczeństwa »» niezależnie od tego, czy się to obywatelom podoba czy też nie (ochrona granic, wyposażenie policji). • Przesłanką tworzenia dóbr społecznych jest umożliwienie konsumpcji tych dóbr obywatelom, których aktualne dochody indywidualne uniemożliwiłyby dostęp do tych dóbr, gdyby te dobra lokowane były na zasadach komercyjnych (odpłatnych).

31. Dobra prywatne To dobra nabywane ze środków prywatnych, służące zaspokojeniu indywidualnych potrzeb konsumpcyjnych, wielkość, rodzaj i ich zakres jest determinowany wielkością posiadanych zasobów indywidualnych.

32. Kryterium odpłatności • Dobro publiczne finansowane jest z funduszy publicznych. • Dobro społeczne finansowane jest z funduszy publicznych i prywatnych. • Dobro prywatne finansowane jest tylko z funduszy indywidualnych, nie może być finansowane z zasobów publicznych.

33. Rodzaje dóbr a źródła finansowania Z funduszy publicznych finansowane są czyste dobra publiczne (inaczej klasyczne dobra publiczne czy dobra publiczne sensu stricto) + dobra społeczne = dobra publiczne sensu largo, dostęp do tych dóbr regulują nomy prawne, Z funduszy prywatnych finansowane są dobra prywatne i mogą być po części dobra społeczne, dostęp do dóbr prywatnych reguluje mechanizm rynkowy.

34. Sektor publiczny W potocznym rozumieniu: • segment gospodarki narodowej finansowany podatkami i opłatami pobieranymi przez władze publiczne albo • segment gospodarki składający się z instytucji publicznych i wykonujących – na zasadach niekomercyjnych – zadania państwa

35. Sektor publiczny a sektor prywatny Różnice: • w źródłach finansowania, • celach: w publicznym zaspokajanie potrzeb publicznych, w prywatnym motyw zarobkowy.

36. Sektor publiczny a finanse publiczne Cecha wspólna – własność publiczna. Różnice: • Zjawiska realne i zjawiska pieniężne, • Po części komercyjny i po części angażowane w finansowanie sektora publicznego, • Część wydatków publicznych to tansfery, • Dług publiczny finansował majątek publiczny, ale jego obsługa obciąża finanse publiczne

37. Finanse publiczne a finanse prywatne • mechanizmem kreowania i rozdysponowywania prywatnych środków są prawa gospodarki rynkowej, występuje przymus po stronie wydatkowej, nie występuje po stronie dochodowej. • mechanizm tworzenia i rozdysponowywania publicznych środków finansowych jest wyznaczany przez państwo, które dysponuje przymusem w celu zapewnienia dochodów, nie podlega przymusowi w zakresie wydatków. • finanse publiczne są związane z realizacją interesu publicznego w odróżnieniu od finansów prywatnych służących gromadzeniu dochodów i realizacji zysków indywidualnych.

38. Funkcje finansów publicznych • Alokacyjna, • Redystrybucyjna, • Stabilizacyjna.

39. Funkcja alokacyjna Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka, przez system finansów publicznych jest dostarczanie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu.

40. Funkcja redystrybucyjna Rozdysponowanie dochodów społeczeństwa w różnych przekrojach, tzn. między różnymi grupami ludności, między różnymi wspólnotami lokalnymi i regionalnymi, między krajami.

41. Funkcja stabilizacyjna • Łagodzi negatywne skutki, jakie powstają w związku z wykorzystaniem funkcji alokacyjnej i funkcji redystrybucyjnej. • Celem władz publicznych powinno być umiejętne posługiwanie się instrumentami alokacji zasobów i redystrybucji dochodów do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego.

42. Struktura systemu finansów publicznych W PRZEKROJU PODMIOTOWYM : • władze ustawodawcze szczebla centralnego (parlament) oraz władze szczebla pośredniego (rady regionalne) i szczebla samorządowego (rady gminne • władze wykonawcze (rządy, zarządy itp.) wymienionych wyżej szczebli; • władze kontrolne działające w imieniu władz stanowiących,którychzasięgiem kontroli objęte są wszystkie dziedziny życia gospodarczego i społecznego implikujące finanse publiczne (w przypadku Polski jest to Najwyższa Izba Kontroli i Regionalne Izby Obrachunkowe);

43. Struktura systemu finansów publicznych • aparat skarbowy (finansowy) zajmujący się na bieżąco realizacją dochodów i wydatków publicznych, ich kontrolą (np. tzw. policja skarbowa),zarządzaniem budżetem, funduszami ubezpieczeniowymi itp. (struktura aparatuskarbowego (finansowego) jest w różnych krajach różna, ale funkcje są identyczne lub zbliżone); • podmioty (jednostki), które są finansowane z funduszy publicznych,zwłaszcza jednostki budżetowe (szkoły, jednostki wojskowe, jednostki sądownictwa, jednostki policji, jednostki administracji publicznej itd.).

44. Struktura systemu finansów publicznych W PRZEKROJU PRAWNYM • konstytucja lub inna ustawa zasadnicza zawierająca ogólne zasady tworzenia funduszy publicznych oraz obowiązki poszczególnych rodzajów władz publicznych w zakresie uchwalania, wykonywania i kontroli funduszy publicznych; • prawo budżetowe, z reguły w randze ustawy, regulujące zasady budowy ustroju budżetowego; • coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządów;

45. Struktura systemu finansów publicznych • ustawy podatkowe; • ustawy o pozabudżetowych funduszachpublicznych; • ustawy o finansach samorządowych (lokalnych, regionalnych); • ustawy regulujące działalność ministra finansów (skarbu) oraz działalność aparatu skarbowego (finansowego); • ustawa karnoskarbowa;

46. Struktura systemu finansów publicznych • ustawa o zobowiązaniach podatkowych(w niektórych krajach np. w Polsce funkcjonuje ordynacja podatkowa stanowiąca swoisty kodeks prawi obowiązków podatnika); • akty normatywne regulujące działalność ministra finansów (skarbu),rządu (w przypadku Polski - Rady Ministrów), innych ministrów, na szczeblulokalnym zaś zarządu gminy i jego przedstawicieli; • akty wykonawcze, wydawane zwłaszcza przez ministra finansów(skarbu).

47. Struktura systemu finansów publicznych W PRZEKROJU INSTYTUCJONALNYM system finansów publicznych tworząfundusze przyjmujące najczęściej formę: • budżetu państwa, • budżetów samorządowych szczebla podstawowego lub wyższego (powiatu samorządowego, regionu samorządowego), • funduszy ubezpieczeń społecznych, • pozostałych funduszy publicznych, • fundacji publicznych.

48. Struktura systemu finansów publicznych W PRZEKROJU INSTRUMENTALNYM funkcjonowanie systemu finansów publicznych zapewniają zwłaszcza następujące narzędzia: • podatki centralne, • podatki lokalne, • opłaty, • cła, • dochody z majątku publicznego (np. dywidendy, renty), • składki na ubezpieczenie społeczne, • subwencje, • dotacje, • kredyty państwowe i pożyczki publiczne.

49. Struktura systemu finansów publicznych Do INNYCH ELEMENTÓW - KTÓRE UMOWNIE MOŻNA NAZWAĆ TECHNICZNYMI - warunkujących funkcjonowanie systemu finansów publicznych należą m.in.: • klasyfikacja budżetowa, • procedura budżetowa, • metody planowania dochodów i wydatków.