TİBBİ TƏDQİQATLARIN ETİK ASPEKTLƏRİ

1. TİBBİ TƏDQİQATLARIN ETİK ASPEKTLƏRİ PROF. DR.MED Q.F.MÜSLÜMOV

2. “one must understand Confucianism before one really understand what medicine is all about.”

3. SƏN NƏ BİLİRSƏN? • SƏNCƏ SƏN NƏYİ BİLMƏLİSƏN?

4. ETİKA VƏ HÜQUQ • Bütün qeyri leqal işlər qeyri etik deyil (öldürmək) • Qeyri etik olan hər şey qeyri etik deyil (secret) • Qanunlar qeyri etik və amoral ola bilər (Nazi’s) • Qanunları və etikanı tədris etmək, izah etmək, başa salmaq üçün biz müxtəlif mexanizmlərdə istifadə edirik

5. ETİKANIN NÖVLƏRİ • Professional etika • Tibbi etika • Bioetika • Kliniki etika

6. Kimlərə həkim olmaq məsləhət deyil • Arroqant şəxslər • Varlı olmağı həyatın özündən çox sevənlər • Cismi ilə ruhunu bir yerdə tuta bilməyənlər • Tibblə məşğul olmaq üçün çox zəif olanlar • Təbabətdən çox cadugərliyə inananlar —Bianque

7. Konfusiy prinsipi(Confucian principle) Bu prinsipi universal məhəbbət adlandırırlar: Hər bir xəstəni sosial statusu, ailə tarixi, imkanları, yaşı və s.-dən asılı olmayaraq eyni cür müalicə etmək lazımdır (to treat every patient equally:, regardless of social status, family background, appearances, age, etc)

8. MORAL PROBLEMLƏR • KLİNİKİ TƏDQİQATLARIN MƏGZİ SAĞLAMLIQ BARƏDƏ BİLİK ƏLDƏ ETMƏKDİR • TƏDQİQATIN MƏQSƏDİ İŞTİRAKÇIYA XEYİR VERMƏK DEYİL • İNSANLARDA BİLİK QAZANMAQ OBYEKTİ KİMİ İSTİFADƏ EDİLİR VƏ ONLAR EKSPLUATASİYA OLUNUR

9. KLİNİKİ TƏDQİQATLARIN ETİK ƏSASLARI • EKSPLUATASİYA RİSKİNİ MİNİMUMA ENDİRRMƏK; • TƏDQİQAT OBYEKTLƏRİNİN HÜQUQ VƏ AZADLIQLARINA HÖRMƏT EDİLMƏLİDİR.

10. ETİKANIN 7 PRİNSİPİ • DƏYƏRLİ ELMİ MƏSƏLƏ • ETİBARLİ ELMİ METODOLOGİYA • DOĞRU OBYEKT SEÇİMİ • DOĞRU RİSK-XEYİR DƏYƏRLƏNDİRİLMƏSİ • MÜSTƏQİL İCMAL EDİLMƏSİ • İŞTİRAKÇILARIN MƏLUMATLANDIRILMASI • İŞTİRAKÇILARA HÖRMƏT VƏ ETİRAM Emanuel E, Wendler D, Grady C. What makes clinical research ethical? Journal of the American Medical Association 2000; 283(20):2701-11

11. 18-ci əsrin sonlarında əhalinin 20% qədəri çiçək-dən ölürdü

12. Süd sağan insanlar çiçəyə tutulmurdular

13. Jenner bu fakta əsaslanaraq eksperiment qoyaraq peyvənd etməyə başladı

14. 1880-cü ildə ilk dəfə kliniki tədqiqatlar aparılmağa başlanıldı • Müşahidə apararaq yeni hipotez irəli sürmək • Onu insan üzərində sınaqdan keçirmək

15. Nuremberg Code • eksperiment üçün mütləq razılıq lazımdır • Eksperimentlər elmi cəhətdən əsaslandırılmalı və ixtisaslı mütəxəssislər tərəfindən aparılmalıdır • Insanlar üzərindəki tədqiqatlar əvvəlcə heyvanlar üzərində aparılmalı və xəstəliyin maksimal yaxın modeli olmalıdır • Eksperimentlərin elmi dəyəri onun riski və vurduğu ziyandan daha artıq olmalıdır MƏNBƏ:Trials of War Criminals before the Nuremberg Military Tribunals under Control Council Law No. 10, Vol. 2,pp. 181-182..Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, 1949.

16. Rəsmiləşmə 1964-cü ildə World MedicalAssociation tərəfindən rəsmən təsdiqlənib

17. Helsinki deklarasiyası • •kliniki tədqiqatlar heyvan və laborotor eksperimentlərə əsaslanmalıdır • kliniki tədqiqatlar yalnız ixtisaslı mütəxəssislər tərəfindən icra edilməlidir • kliniki tədqiqatların riski dəyərləndirilıməli və xəstəyə xeyiri verməlidir • Iştirakçılar tədqiqat barədə tam məlumatlandırılmalı və buna razılıq verməlidirlər • Tədqiqatların məsuliyyəti mütləq tibbi personal qzərinə qoyulmalıdır • Etik tələblərə əməl edilmədən icra edilmiş eksperimentlərin nəticəlkəri dərc edilə bilməz • Azlıqların tədqiqatlara cəlb edilməsi və onların razılığına xüsusi diqqət yetirilməlidir

18. HELSİNKİ DEKLARASİYASInın əsas prinsipləri • ŞƏXSİYYƏTƏ HÖRMƏT • HƏR KƏSİN MƏLUMATLANDIRILMAQ HÜQUQUNA HÖRMƏT EDİLMƏSİ • SUBYEKTİN EHTİYACLARI CIMİYYƏTİN EHTİYACLARINDA ÜSTÜN TUTULMALIDIR

20. Tuskegee Syphilis Study (1932-1972) • SİFİLİSİN GEDİŞİ 399 QARA DƏRİLİ İNSANDA ÖYRƏNİLİB • 1947-Cİ İLDƏ PENİSİLLİNİN SİFİLİSƏ QARŞI EFFEKTİV OLDUĞU SÜBUT EDİLİB • SUBYEKTLƏRƏ TƏDQİQAT ALTERNATİVİN MOVCUDLUĞU BARƏDƏ İNFORMASİYA VERİLMIYİB

21. SON

22. DAHA ƏTRAFLI • http://www.wma.net • http://www.cioms.ch • http://ohrp.osophs.dhhs.gov • http://ohsr.od.nih.gov/ • http://www/fda.gov • http://cme.nci.nih.gov/