НББОУС 17 Түрээс

1. ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÀÃÍÀËÛÍ ÎËÎÍ ÓËÑÛÍ ÑÒÀÍÄÀÐÒ НББОУС 17Түрээс Сэдэв 17

2. НББОУС 17-Түрээс ЗОРИЛГО • Санхүүгийнболонүйлажиллагаанытүрээстэй холбоотойгоортүрээсэдтүрээслэгчбатүрээслүүлэгчийнхэрэглэхэд зохистойнягтланбодохбүртгэлийнзохихбодлого, тодруулгыгтодорхойлох

3. Түрээсийн орчин Түрээс гэдэг нь түрээслэгч болон түрээслүүлэгчийн хооронд хийгдэж байгаа гэрээ бөгөөд түрээслүүлэгчийн эзэмшиж буй хөрөнгийг тодорхой хугацаагаар ашиглах эрхийг түрээслэгчид өгч байгааг харуулдаг. • Түрээсэлсэн хөрөнгийн томоохон хэлбэрүүд: • Мэдээлийн техонлоги • Тээвэр (ачааны машин, нисэх онгоц, төмөр зам) • Барилга • ХАА LO 1 Explain the nature, economic substance, and advantages of lease transactions.

4. Хамрах хүрээ • Дараах зүйлсийг хэмжилтийн суурь болгон ашиглаж болохгүй: • Хөрөнгө оруулалтын зориулалттай үл хөдлөх хөрөнгийн бүртгэлээр хөтлөгдөж буй үл хөдлөх хөрөнгө (НББОУС40) • Санхүүгийн болон үйл ажиллагааны түрээсээр бүртгэлээ хөтөлж байгаа биологийн хөрөнгө (НББОУС41)

5. The Leasing Environment Түрээсийн орчин Түрээсийг хэрхэн бүртгэх нь шинж болон хэлбэрийн асуудал байдаг. Хэдийгээр хууль ёсны эрх шилжээгүй ч хөрөнгийг ашиглан өгөөжийг нь хүртэж байдаг. Үйл ажиллагааны түрээс Санхүүгийн түрээс Журналы бичилт: Түрээсийн зардал xxx Мөнгө xxx Журнал бичилт: Түрээсэлсэн ТТ xxx Түрээсийн өглөг xxx Хөрөнгийн эзэмшлийн өгөөж ба эрсдэл ихээхээн хэмжээгээр шилжиж байгаа түрээсийг капиталжуулах ёстой. (зөвхөн үл цуцлагдах түрээсийг капиталжуулна). LO 1 Explain the nature, economic substance, and advantages of lease transactions.

6. Түрээслэгчийн бүртгэл • Хэрэв түрээслэгч түрээсийг капиталжуулж байгаа бол түрээсийн төлбөрүүдийн өнөөгийн үнэ цэнээр хөрөнгө, өр төлбөрийг тэнцүү дүнгээр бүртгэнэ. • Түрээсэлсэн хөрөнгийн элэгдлийг бүртгэнэ. • Түрээсийн төлбөр нь хүү болон үндсэн төлбөрөөс бүрдэнэ. Капиталжуулсан түрээсийн журналын бичилт: Illustration 21-2 “Д” компани Түрээслэгч “И” компани Түрээслүүлэгч Түрээсэлсэн ТТ Түрээсийн өглөг Түрээсийн авлага Тоног төхөөрөмж

7. Түрээслэгчийн бүртгэл • Санхүүгийн түрээсээр бүртгэхийн тулд түрээс үл цуцлагдах байна. • IFRS: Нэг эсвэл хэд хэдэн шалгуурт нийцсэн байна: • Түрээслэгчид эзэмшил шилжсэн байх • Наймаа худалдан авалтын сонголтыг агуулсан. • Түрээсийн хугацаа нь хөрөнгийн ашиглахаар тооцсан хугацаан ихэнх байна. • Түрээсийн хамгийн бага төлбөрүүдийн өнөөгийн үнэ цэнэ нь түрээсэлсэн хөрөнгийн бодит үнэ цэнийн бараг ихэнх байна. LO 2 Describe the accounting criteria and procedures for capitalizing leases by the lessee.

8. Accounting by the Lessee Түрээслэгчийн бүртгэл Түрээс нь доорх 4 шалгуурын аль нэгтэй нийцэхгүй бол үйл ажиллагааны түрээс болно. Түрээсийн гэрээ Illustration 21-4 Түрээсийн гэрээ Эзэмшил шилжсэн үү? Наймаа ХА-ын сонголт байна уу? Түр хуг ≥хөр амьдралын хуга ӨҮЦ ≥БҮЦ ҮА-ны түрээс Санхүүгийн түрээс LO 2 Describe the accounting criteria and procedures for capitalizing leases by the lessee.

9. Санхүүгийнтүрээс Түрээслэгчньсанхүүгийнтүрээсийгбалансынхөрөнгө, өртөлбөрийнхэсэгттүрээсийнэхэндэхтүрээсийн хөрөнгийн бодит үнэ цэнэ болонтүрээсийнхамгийнбагатөлбөрийнөнөөгийнүнэцэнийн аль багаар ньбүртгэжтусгана. Түрээслэгчийн аливаа анхдагч шууд зардлуудыг хөрөнгөөр хүлээн зөвшөөрсөн дүнд нэмнэ.(НББОУС17-20) Дт Түрээсийн хөрөнгө ХХХ Кт Түрээсийн өр төлбөр ХХХ Түрээслэгчийнсанхүүгийнтайландтүрээсийгтусгахнь

10. ТүрээслэгчийнсанхүүгийнтайландтүрээсийгтусгахньТүрээслэгчийнсанхүүгийнтайландтүрээсийгтусгахнь • Дараагийн тайлант үеүдэд хэмжих нь: • Түрээсийн хамгийн бага төлбөрийг санхүүгийн зардал ба төлөгдөөгүй өр төлбөрийн бууралтад төсөвлөн хуваарилна. • Тайлант үе тус бүрийн өр төлбөрийн үлдэх үлдэгдлийн хувьд хүүний үечилсэн тогтмол төвшинг бүрдүүлэх байдлаар санхүүгийн зардлыг санхүүгийн түрээсийн хугацааны тайлант үе тус бүрт хуваарилна. (НББОУС17-25) • Дт Түрээсийн өр төлбөр ХХ Х • Дт Хүүний зардал ХХХ • Дт Ашиглалтын зардал ХХХ • Кт Мөнгөн хөрөнгө ХХХ

11. Accounting by the Lessee Түрээслэгчийн бүртгэл Жишээ: 2012/01/01 нд “СNH Capital”2012/01/01 нээс эхлэн ачих төхөөрөмжийг “Ivanhoe Mines” түрээслүүлэх гэрээнд гарын үсэг зурсан. Гэрээний нөхцлүүд: Түрээсийн хугацаа 5 жил, гэрээ үл цуцлагдах түрээс бөгөөд түрээсийн төлбөр жил бүрийн эхэнд $25981,62. Түрээсийн үүслийн үед төхөөрөмжийн бодит үнэ цэнэ $100000, ашиглалтын хугацаа 5 жил, үлдэх өртөггүй. “Ivanhoe” жил бүр төлөх үл хөдлөх хөрөнгийн татвар $2000-аас бусад гүйцэтгэлийн бүх зардлыг 3 дагч талд шууд төлсөн. Түрээс нь сунгах сонголт байхгүй. Түрээсийн эцэст төхөөрөмж “СNH”-д шилжинэ. “Ivanhoe” жилийн өсөн нэмэгдэх хүүгийн төвшин 11%. “Ivanhoe” элэгдэл тооцох ШША-ыг ашигладаг. “СNH”-жилийн түрээсийг хөрөнгө оруулалтын өгөөжийн төвшин 10%-иар тооцсон ба үүнийг “Ivanhoe” мэдэж байгаа. LO 2

12. Accounting by the Lessee Түрээслэгчийн бүртгэл Санхүүгийн түрээсээр ангилах шалгуур: Түрээсийн хугацаа 5 жил нь ашиглалтын хугацаа 5 жилтэй тэнцүү (ашиглалтын хугацааны тест). Түрээсийн хамгийн төлбөрүүдийн ӨҮЦ ($100000*)нь төхөөрөмжийн бодит үнэ($100000) цэнэтэй тэнцүү Капиталжуулах дүн=(25981,62-2000)*P/A10%.5= (25981,62-2000)* 4.169986=$100000; (Хүснэгт 6/5). 2012/01/01 Дт Түрээсэлсэн төхөөрөмж 100000 Кт Түрээсийн өглөг 100000 LO 2

13. Accounting by the Lessee Түрээслэгчийн бүртгэл LO 2

14. Түрээслэгчийн бүртгэл 2012/01/01 Дт Үл хөдлөх хөрөнгө тат зардал 2000 Дт Түрээсийн өглөг 23981,62 Кт Мөнгө 25981,62 2012/12/31 Дт Хүүгийн зардал 7601,84 Кт Хүүгийн өглөг 7601,84 Дт Элэгдлийн зардал 200000 Кт Хуримтлагдсан элэгдэл 200000 2012/12/31 нээрх санхүүгийн байдлын тайлан:

15. Түрээслэгчийн бүртгэл 2012/01/01 Дт Үл хөдлөх хөрөнгө тат зардал 2000 Дт Түрээсийн өглөг 23981,62 Кт Мөнгө 25981,62 2012/12/31 Дт Хүүгийн зардал 7601,84 Кт Хүүгийн өглөг 7601,84 Дт Элэгдлийн зардал 200000 Кт Хуримтлагдсан элэгдэл 200000 2012/12/31 нээрх санхүүгийн байдлын тайлан:

16. Түрээслэгчийн бүртгэл 2013/01/01 ДтҮл хөд хөр тат зардал 2000 ДтХүүгийн өглөг 7601,84 Дт Түрээсийн өглөг 16379,78 КтМөнгө 25981,62 “Ivanhoe” төхөөрөмжийг худалдан аваагүй тул, төхөөрөмж “СNH”-д шилжих ба түрээсийн хугацаа дуусахад хийх журналын бичилт: Дт Хуримтлагдсан элэгдэл-СТ 100000 Кт Түрээсэлсэн төхөөрөмж-СТ 100000

17. Түрээслэгчийн бүртгэл Хэрэв “Ivanhoe” төхөөрөмжийг $5000-оор худалдан авсан бол түрээсийн хугацаа дуусахад хийх журналын бичилт: Дт Төхөөрөмж($100000+$5000) 105000 Дт Хуримтлагдсан элэгдэл-СТ 100000 Кт Түрээсэлсэн төхөөрөмж-СТ 100000 Кт Хуримтлагдсан элэгдэл-Төх 100000 Кт Мөнгө 5000

18. ТүрээслэгчийнсанхүүгийнтайландтүрээсийгтусгахньТүрээслэгчийнсанхүүгийнтайландтүрээсийгтусгахнь • Тодруулга: • Хөрөнгийн анги тус бүрийн хувьд тайлант хугацааны эцэс дэх дансны цэвэр үнэ • Тайлант хугацааны эцэс дэх түрээсийн хамгийн бага төлбөрүүдийн нийт дүн болон тэдгээрийн өнөөгийн үнэ цэнийг хоорондын зөрүүгийн тохируулга • Тухайн тайлант хугацаанд зардлаар хүлээн зөвшөөрсөн болзошгүй түрээс • Түрээслэгчийн түрээсийн томоохон хэлцлүүдийн ерөнхийтодорхойлолт

19. ТүрээслэгчийнсанхүүгийнтайландтүрээсийгтусгахньТүрээслэгчийнсанхүүгийнтайландтүрээсийгтусгахнь • Үйл ажиллагааны түрээс: • Түрээсийн төлбөрийг түрээсийн хугацаанд ШША-аар зардал болгон хүлээн зөвшөөрвөл зохино. • Тодруулга: • Дараах тайлант үе бүрийн үл цуцлагдах, үйл ажиллагааны түрээсийн дагуу төлөгдөх түрээсийн ирээдүйн хамгийн бага төлбөрүүдийн нийлбэр • Тайлант хугацааны зардлаар хүлээн зөвшөөрсөн түрээсийн болон давхар түрээсийн төлбөр • Түрээсийн томоохон хэлцлүүдийн ерөнхий тодорхойлолт

20. Accounting by the Lessee Түрээслэгчийн бүртгэл Түрээслүүлэгчийн бүртгэл Түрээслүүлэгч дараах ижил шалгуураар түрээсийг үнэлнэ. Түрээсийн гэрээ Illustration 21-4 Түрээсийн гэрээ Эзэмшил шилжсэн үү? Наймаа ХА-ын сонголт байна уу? Түр хуг ≥хөр амьдралын хуга ӨҮЦ ≥БҮЦ ҮА-ны түрээс Санхүүгийн түрээс LO 2 Describe the accounting criteria and procedures for capitalizing leases by the lessee.

21. Accounting by the Lessor Түрээслүүлэгчийн бүртгэл Түрээслүүлэгчийн түрээсийн ангилал Санхүүгийн түрээс БҮЦ=Түрээслүүлэгчийн ДҮ Шууд санхүүжилттэй түрээс Борлуулалт хэлбэрийн түрээс Үгүй Тийм LO 4 Identify the classifications of leases for the lessor.

22. Түрээслүүлэгчийн санхүүгийн тайланд түрээсийг тусгах нь • Санхүүгийн түрээс(Анхдагч хүлээн зөвшөөрөлт) • Түрээслүүлэгч нь санхүүгийн түрээсийн дагуу эзэмшиж буй хөрөнгийг өөрийн балансаас хасан, тэдгээрийг түрээст оруулсан цэвэр хөрөнгө оруулалтын дүнтэй тэнцүү дүнгээр авлага гэж бүртгэх ёстой. (НББОУС17-36) • Шууд санхүүжүүлэх түрээс • Борлуулалт хэлбэрийн түрээс

23. Шууд санхүүжүүлэх түрээс • Шууд санхүүжүүлэх түрээсийн үед түрээсийн хөрөнгийн дансны үнэ болон хамгийн бага түрээсийн төлбөрийн ӨҮЦ нь тэнцүү байх учир ямар нэгэн олз гарз тооцохгүй. • Дт Түрээсийн авлага ХХХ • Дт Хуримтлагдсан элэгдэл ХХХ • Кт Түрээсийн хөрөнгө ХХХ

24. Accounting by the Lessor Түрээслүүлэгчийн бүртгэл Шууд санхүүжилттэй түрээс (түрээслүүлэгч) ЖишээЕ21-1: “Е” компани 2010/1/01 нд ТТ түрээслэх түрээсийн гэрээнд гарын үсэг зурсан. 1.Үл цуцлагдах, 6 жилийн хугацаатай түрээс, гэрээг сунгахгүй, ТТ-ийн ашиглалтын хугацаа 6 жил. 2. 2010/01/01 нээр өртөг болон БҮЦ нь $343000. 3. Түрээсийн хугацааны эцэст ТТ түрээслүүлэгчид буцаж очих ба үлдэх өртөг $61071, баталгаагүй. 4. Түрээслэгч гүйцэтгэлийн зардлуудыг шууд төлнө. 5. 2010/01/01 нээс эхлэн түрээсийн төлбөрийг тэнцүү дүнгээр төлөх ёстой. 6. Түрээслүүлэгч энэ ХО-аас 10% өгөөж хүлээж буй. LO 5 Describe the lessor’s accounting for direct-financing leases.

25. Accounting by the Lessor Түрээслүүлэгчийн бүртгэл E21-10: Түрээслүүлэгчийн хорогдуулгын хөтөлбөр: Түрээсийн авлагын хүү 10% Түрээсийн авлагын нөхөлт Жилийн түрээсийн төлбөр+БҮӨӨҮЦ Түрээсийн авлага Огноо БҮӨӨҮЦ-баталгаагүй үлдэх өртгийн ӨҮЦ LO 5 Describe the lessor’s accounting for direct-financing leases.

26. Accounting by the Lessor Түрээслүүлэгчийн бүртгэл E21-10: 2010, 2011 оны түрээслүүлэгчийн журналын бичилтийг хий 1/1/10 Түрээсийн авлага 343,000 Тоног төхөөрөмж 343,000 1/1/10 Мөнгө64,400 Түрээсийн авлага 64,400 12/31/10 Хүүгийн авлага 27,860 Хүүгийн орлого 27,860 LO 5 Describe the lessor’s accounting for direct-financing leases.

27. Accounting by the Lessor Түрээслүүлэгчийн бүртгэл E21-10:2010, 2011 оны түрээслүүлэгчийн журналын бичилтийг хий 1/1/11 Мөнгө 64,400 Түрээсийн авлага 36,540 Хүүгийн авлага 27,860 12/31/11 Хүүгийн авлага 24,206 Хүүгийн орлого 24,206 LO 5 Describe the lessor’s accounting for direct-financing leases.

28. Борлуулалт хэлбэрийн түрээс • Борлуулалт хэлбэрийн түрээсийн үед хөрөнгийн хамгийн бага түрээсийн төлбөрийн ӨҮЦ нь дансны үнээс зөрүүтэй байх бөгөөд түрээслүүлэгч ь түрээсийн өдөр түлээсийн олз гарз бүртгэнэ. • Дт Түрээсийн авлага ХХХ • Дт Хуримтлагдсан элэгдэл ХХХ • Дт Түрээсийн гарз ХХХ • Кт Түрээсийн олз ХХХ • Кт Түрээсийн хөрөнгө ХХХ

29. Түрээслүүлэгчийн санхүүгийн тайланд түрээсийг тусгах нь • Санхүүгийн түрээс(Дараагийн тайлант үеүдэд хэмжих нь) • Санхүүгийн орлогыг хүлээн зөвшөөрөхдөө санхүүгийн түрээсийн түрээслүүлэгчийн цэвэр хөрөнгө оруулалтын өгөөжийн үечилсэн тогтмол төвшинг тусгасан системийг үндэс болгоно. (НББОУС17-39) • Дт Мөнгөн хөрөнгө ХХХ • Дт Түрээсийн авлага ХХХ • Кт Санхүүгийн орлого ХХХ

30. Үйлдвэрлэгч ба дамжуулан түрээслэгч • Үйлдвэрлэгч ба дамжуулан түрээслүүлэгчидтэй холбоотойгоор бусад санхүүгийн түрээсүүдийн хувьд анхдагч шууд зардал нь санхүүгийн түрээсийн авлагын анхдагч хэмжилтэнд багтсан байдаг ба түрээсийн хугацааны турш хүлээн зөвшөөрөгдөх орлогын дүнг бууруулж өгдөг. (НББОУС17-38) • Иймээс энэ зардлыг түрээсийн хугацааны эхэнд зардлаар хүлээн зөвшөөрнө.

31. Түрээслүүлэгчийн санхүүгийн тайланд түрээсийг тусгах нь • Тодруулга: • Тайлант үеийн эцэст түрээсий нийт хөрөнгө оруулалт ба тайлант үеийн эцэст авах түрээсийн хамгийн бага төлбөрүүдийн авлагын ӨҮЦ-ийн хоорондын тохируулга • Санхүүгийн хэрэгжээгүй орлого • Түрээслүүлэгчийн өгөөж байдлаар хуримтлагдсан баталгаагүй үлдэх үнэ цэнэ • Санхүүгийн үр дүнгийн тайланд хүлээн зөвшөөрсөн болзошгүй түрээс • Түрээслүүлэгчийн томоохон түрээсийн хэлцлүүдийн ерөнхий тодорхойлолт

32. Түрээслүүлэгчийн санхүүгийн тайланд түрээсийг тусгах нь • Үйл ажиллагааны түрээс: • Түрээсийн орлогыг түрээсийн хугацаанд ШША-аар орлогоор хүлээн зөвшөөрнө. • Анхдагч шууд зардлыг түрээслэсэн хөрөнгийн дансны үнэ дээр нэмж, түрээсийн орлогыг хүлээн зөвшөөрсөнтэй ижил сууриар түрээсийн хугацааны туршид зардлаар хүлээн зөвшөөрнө. (НББОУС17-52) • Түрээслэсэн хөрөнгийг элэгдлийг тооцоход түрээслүүлэгчийн ижил төстэй хөрөнгөнд баримталдаг элэгдлийн бодлогод нийцүүлнэ. (НББОУС17-53)

33. U.S. GAAP, IFRS аль алиныхнь хувьд түрээслэгч болон түрээслүүлэгчийн бүртгэлийн зорилго ижил байдаг. • U.S. GAAP-аар хэрэв түрээсийн гэрээ эзэмшлийн шагнал өгөөжийг шилжүүлж байвал түүнийг тодорхойлох илүү тодорхой шалгуурыг ашигладаг. Харин IFRS-аар энэ нь их ерөнхий байдаг. • Ихэнх түрээсийн нэр томьёо ижил байдаг. Харин санхүүгийн түрээсийг IFRS-аар “Finance lease”, U.S. GAAP-аар “Capital lease” гэдэг.

34. IFRS-аар хэрэв түрээсээр эзэмшлийн шагнал өгөөж шилжиж байвал түрээслэгч болон түрээслүүлэгчийн түрээсийг капиталжуулах шалгуур ижил байдаг. U.S. GAAP-аар нэмэлт шалгуур болох төлбөр цуглуулах болон түрээстэй хамаатай нэмэлт зардлуудыг авч үздэг. • IFRS-аар түрээслэгч түрээсийг бүртгэхдээ түрээслүүлэгчийн нуугдмал хүүг тодорхойлох практик боломжгүй биш л бол нуугдмал хүүг ашиглана. U.S. GAAP-аар нуугдмал хүү нь өсөн нэмэгдэх хүүнээс бага бөгөөд түрээслэгч нуугдмал хүүг мэдэхгүй бол өсөн нэмэгдэх хүүг ашиглана.