เศรษฐศาสตร์ว่าด้วยความทุกข์

1. เศรษฐศาสตร์ว่าด้วยความทุกข์เศรษฐศาสตร์ว่าด้วยความทุกข์ ศ.ดร.ปราณี ทินกร คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ปาฐกถากีรตยาจารย์แห่งมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ สาขาสังคมศาสตร์ ประจำปี 2550 วันพฤหัสบดีที่ 26 มิถุนายน 2551

2. ประเด็นของปาฐกถา • การวิเคราะห์ความสุขของนักเศรษฐศาสตร์ • พุทธศาสนากับความสุขและความทุกข์ • ความทุกข์ระดับมหภาคในเศรษฐกิจไทย . ความยากจน . ดัชนีความทุกข์ (อัตราเงินเฟ้อ + อัตราการว่างงาน) 4.เป้าหมายเศรษฐกิจระดับมหภาคกับความทุกข์

3. การวิเคราะห์ความสุขของนักเศรษฐศาสตร์การวิเคราะห์ความสุขของนักเศรษฐศาสตร์ • Journal of Happiness Studies ถือกำเนิดขึ้นในปี ค.ศ.2000 และยังคงตีพิมพ์บทความเกี่ยวกับความสุขจากนักวิชาการในศาสตร์ต่างๆมาจนถึงปัจจุบัน • Richard A. Easterlin (1974) • “Does Economic Growth Improve the Human Lot? Some Empirical Evidence.” , Nations and Households in Economic Growth: Essays in Honor of Moses Abramovitz (Paul A. David and Melvin W. Reder, editors)

4. ปัจจัยเศรษฐกิจที่มีผลต่อความสุขปัจจัยเศรษฐกิจที่มีผลต่อความสุข • รายได้ต่อหัวของประชากรเป็นตัวแปรที่มีพื้นที่ในการวิเคราะห์ในงานต่างๆมากที่สุด • ภายในประเทศใด ณ เวลาใดเวลาหนึ่ง คนที่มีรายได้สูงมีความสุขมากกว่าคนที่มีรายได้ต่ำ แต่เมื่อพิจารณาข้อมูลระหว่างประเทศแล้ว ความสัมพันธ์นี้กลับไม่ชัดเจน และเมื่อพิจารณาข้ามเวลาซึ่งรายได้เพิ่มขึ้นกลับพบว่าความสุขมักคงที่ (Happiness Paradox หรือ Easterlin Paradox)

6. ปัจจัยต่างๆที่ส่งผลต่อความสุขปัจจัยต่างๆที่ส่งผลต่อความสุข • ปัจจัยทางด้านเศรษฐกิจ ซึ่งได้แก่ รายได้ ประเภทของอาชีพที่ทำ การมีงานทำ/การว่างงาน ภาวะเงินเฟ้อ การกระจายรายได้ (หรือสถานะทางเศรษฐกิจโดยเปรียบเทียบ) • ปัจจัยส่วนบุคคล เช่น เพศ อายุ การศึกษา เชื้อชาติ หรือถิ่นกำเนิด สถานภาพการสมรส ความสัมพันธ์ทางเพศ การมีบุตร ความสัมพันธ์กับบุคคลในครอบครัว และ สุขภาพ • ปัจจัยเชิงสถาบันและสังคม เช่น ศาสนา โอกาสและการมีส่วนร่วมในกิจกรรมสังคม ที่อยู่อาศัยและสิ่งแวดล้อม ระบบการเมือง เสรีภาพ คุณภาพของความสัมพันธ์ทางสังคม (quality of social relationship)

7. นอกจากรายได้และการกระจายรายได้จะมีผลต่อความสุขแล้ว ตัวแปรเศรษฐกิจที่มีผลกระทบอย่างสำคัญต่อความสุข คือ • อัตราเงินเฟ้อ • อัตราการว่างงาน • โดยทั้งสองตัวแปรนี้มีผลทางลบต่อความสุข แต่อัตราการว่างงานจะมีผลกระทบสูงกว่าอัตราเงินเฟ้อ

8. ผลการศึกษาของ Blanchflower and Oswald (2004) . “sex” อาจจะมีความสำคัญต่อความสุขมากกว่าเงิน . จากการวิเคราะห์ข้อมูลเกี่ยวกับกิจกรรมทางเพศและความสุข ของกลุ่มคน 16,000 คน Blanchflower and Oswald รายงานว่า “Sex enters so strongly and positively in happiness equations.”

9. ความสุขและความทุกข์ในพระพุทธศาสนาความสุขและความทุกข์ในพระพุทธศาสนา • ความสุขตามแนวทางพระพุทธศาสนามี 2 ประเภท คือ • ความสุขทางโลก • ความสุขเหนือโลก

10. บ่อเกิดความสุขมาจาก • กามสุข เป็นความสุขที่เกิดจากการสนองตอบประสาทสัมผัสทั้งหก คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย และใจ • ฌานสุข เป็นความสุขของคนที่ฝึกจิต ปฏิบัติสมาธิจนเกิดความดื่มด่ำลึกซึ้ง • วิมุติสุข เป็นความสุขที่เกิดจากจิตหลุดพ้นโดยสิ้นเชิงจากพันธนาการของกิเลสทั้งปวง

11. คำสอนของพระพุทธเจ้าตามที่ปรากฎในพระไตรปิฎกคำสอนของพระพุทธเจ้าตามที่ปรากฎในพระไตรปิฎก “ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ของจริงแห่งพระอริยสัจ คือ ทุกข์ เป็นอย่างไรเล่า แม้ชาต ก็เป็นทุกข์ แม้ชรา ก็เป็นทุกข์ แม้มรณะ ก็เป็นทุกข์ แม้โสกะปริเทวะ (ความร่ำไรรำพัน) ทุกข์ (ความไม่สบายกาย) โทมนัส (ความเสียใจ) และอุปายาส (ความคับแค้นใจ) ก็เป็นทุกข์ ความประสบสัตว์และสังขารซึ่งไม่เป็นที่รัก ก็เป็นทุกข์ ความพลัดพรากจากสัตว์และสังขารซึ่งเป็นที่รัก ก็เป็นทุกข์ สัตว์ปรารถนาสิ่งใดย่อมไม่ได้ แม้ข้อที่ไม่สมประสงค์นั้น ก็เป็นทุกข์ โดยย่ออุปาทานขันธ์ 5 (ขันธ์ประกอบด้วยอุปาทานความถือมั่น) เป็นทุกข์” (พระไตรปิฎก พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย มหาวรรค เล่ม 2 ภาค 2 หน้า 232 จาก website http://www.dhammahome.com)

12. นำคำสอนในพระพุทธศาสนามาประยุกต์ใช้ในการดำเนินนโยบายเศรษฐกิจนำคำสอนในพระพุทธศาสนามาประยุกต์ใช้ในการดำเนินนโยบายเศรษฐกิจ แทนที่จะแสวงหาปัจจัยที่ทำให้คนมีความสุข น่าจะมองว่าความทุกข์ทางเศรษฐกิจที่สำคัญมีอะไรบ้างและนโยบายเศรษฐกิจที่จะลดความทุกข์น่าจะเป็นเช่นใด นโยบายที่จะลดความทุกข์ให้ประชาชนอาจไม่ต้องใช้งบประมาณและความพยายามมากเท่ากับนโยบายที่จะเพิ่มความสุข เพราะมันเป็นธรรมชาติของมนุษย์ที่จะมีความต้องการมากขึ้นเรื่อยๆ ไม่มีที่สิ้นสุด

13. ความทุกข์ทางใจ • ตนเป็นที่พึ่งแห่งตน • ความทุกข์ทางกาย • ความไม่สบายกาย (ความยากจน ขาดปัจจัยพื้นฐานในการดำรงชีวิต) • การเจ็บไข้ได้ป่วย

14. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2550 มาตรา 51: “บุคคลย่อมมีสิทธิเสมอกันในการรับบริการทางสาธารณสุขที่เหมาะสมและได้มาตรฐาน และผู้ยากไร้มีสิทธิได้รับการรักษาพยาบาลจากสถานบริการสาธารณสุขของรัฐโดยไม่เสียค่าใช้จ่าย” • สิทธิดังกล่าวนี้ได้มีส่วนทำให้ภาระที่อาจเกิดขึ้นได้จากการ เจ็บไข้ได้ป่วยบรรเทาเบาบางลง เพราะไม่ต้องเสียค่าใช้จ่าย ถ้าเข้ารับการรักษาพยาบาลจากสถานบริการของรัฐ

15. ความทุกข์ระดับมหภาคในเศรษฐกิจไทยความทุกข์ระดับมหภาคในเศรษฐกิจไทย • ความยากจน : รายได้ไม่เพียงพอในการจัดหาปัจจัยพื้นฐาน เพื่อการดำรงชีวิต • ดัชนีความทุกข์ (Misery Index) • อัตราการว่างงาน • อัตราเงินเฟ้อ *Arthur Okun (1928-1980) เป็นผู้บัญญัติศัพท์ Misery Index

16. แนวโน้มของสัดส่วนคนจน ผลิตภัณฑ์รวมต่อหัว และอัตราการเติบโตของเศรษฐกิจไทย พ.ศ. 2531-2549

17. อัตราการเจริญเติบโต พ.ศ.2531-2549

18. ดัชนีความทุกข์(Misery Index) = อัตราการว่างงาน + อัตราเงินเฟ้อ

21. ความทุกข์เกิดจากการว่างงานมีมากกว่าความทุกข์จากเงินเฟ้อความทุกข์เกิดจากการว่างงานมีมากกว่าความทุกข์จากเงินเฟ้อ • Preferences Over Inflation and Unemployment : Evidence from Survey of Happiness ของ Di Tella, MacCulloch and Oswald (2001) ซึ่งตีพิมพ์ในวารสาร The American Economic Review • การว่างงานทำให้เกิดความทุกข์มากกว่าอัตราเงินเฟ้อ • คนเราจะยอมแลก (trade-off) ให้มีอัตราเงินเฟ้อเพิ่มขึ้น ร้อยละ 1.7 ถ้าหากว่าอัตราการว่างงานจะลดลงร้อยละ 1 • Nordhaus (1989) • การเพิ่มขึ้นของอัตราการว่างงานร้อยละ 1 ทำให้เกิดความทุกข์ มากกว่าการเพิ่มขึ้นของราคาสินค้าในอัตราเดียวกันถึง 4 เท่า

22. Asher, Defina and Thanawala (1993) เสนอว่า ดัชนีความทุกข์ที่พิจารณาเฉพาะอัตราเงินเฟ้อและอัตราการว่างงานนั้น ยังขาดมิติเรื่องความเป็นธรรม และเราควรพิจารณาดัชนีที่สร้างจาก • สัดส่วนคนยากจน (poverty) • ความไม่เท่าเทียมกันของการกระจายรายได้ (inequality)

23. สัดส่วนรายได้ของประชากรที่รวยสุดและจนสุดสัดส่วนรายได้ของประชากรที่รวยสุดและจนสุด

24. อัตราส่วนรายได้ของกลุ่มที่รวยสุดต่อกลุ่มที่จนสุดอัตราส่วนรายได้ของกลุ่มที่รวยสุดต่อกลุ่มที่จนสุด

25. เป้าหมายเศรษฐกิจมหภาคกับความทุกข์เป้าหมายเศรษฐกิจมหภาคกับความทุกข์

26. เป้าหมายเศรษฐกิจมหภาคเป้าหมายเศรษฐกิจมหภาค • การจ้างงานเต็มที่ (full employment) • การเติบโต (growth) • เสถียรภาพ (stability) • ความสมดุลในกิจกรรมระหว่างประเทศ (external balance)

27. เป้าหมายการจ้างงานและการเติบโตไม่มีความขัดแย้งกันเป้าหมายการจ้างงานและการเติบโตไม่มีความขัดแย้งกัน • การว่างงานลดลง • ภายใต้เป้าหมายเสถียรภาพของราคา การลดอัตราเงินเฟ้ออาจมีผลกระทบต่ออัตราการว่างงาน

28. ความสัมพันธ์ระหว่างอัตราเงินเฟ้อและอัตราการว่างงาน (Keynesian Analysis) • ในภาวะที่ระบบเศรษฐกิจขยายตัวโดยมาจากการเพิ่มขึ้นของอุปสงค์รวม จะทำให้ระดับราคาถีบตัวสูงขึ้น แต่ในขณะเดียวกันการขยายตัวของระบบเศรษฐกิจก็จะทำให้เกิดการจ้างงานเพิ่มขึ้น และทำให้การว่างงานลดลง • ในทางกลับกันเมื่อเกิดภาวะเศรษฐกิจหดตัวจากการลดลงของอุปสงค์รวม จะมีผลทำให้ระดับราคาลดลง แต่ในขณะเดียวกัน การหดตัวของระบบเศรษฐกิจก็จะทำให้การจ้างงานลดลง และทำให้มีการว่างงานเพิ่มขึ้น • กลไกดังกล่าวนี้ จึงชี้ให้เห็นถึงการแลกระหว่างภาวะเงินเฟ้อกับภาวะการว่างงานที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงของอุปสงค์รวม (P U ) (P U )

29. P ASo P1 PO AD1 ADO YO Y1 Y NO N1 UO U1 P1 P0 ; U1 U0

30. อัตราการว่างงานและอัตราเงินเฟ้อ พ.ศ. 2526-2550

31. อัตราการว่างงานและอัตราเงินเฟ้อ พ.ศ. 2526-2539

32. อัตราการว่างงานและอัตราเงินเฟ้อ พ.ศ. 2540-2550

33. ปี 2526-2539 ปี 2540-2550 อัตราการว่างงานและอัตราเงินเฟ้อปีพ.ศ.2526-2550

34. ผลประมาณการความสัมพันธ์ตามลักษณะเส้น Phillips inf = 1.1009 + 3.635(1/u) + 6.7252 D98 (0.977) (2.365)* (5.182)…….ค่าสถิติ t AR (1) coefficient = 0.6130 (3.291)* Convergence achieved after 9 iterations R2 = 0.6645 Adjusted R2 = 0.6142 F statistic = 13.2089 Durbin-Watson Stat = 1.5675 หมายเหตุ * หมายถึงมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับความเชื่อมั่น 95% ** หมายถึงมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับความเชื่อมั่น 90%

35. ประเทศที่ใช้นโยบายการเงินโดยการกำหนดกรอบเป้าหมายเงินเฟ้อ กลุ่มประเทศอุตสาหกรรม

36. กลุ่มประเทศกำลังพัฒนากลุ่มประเทศกำลังพัฒนา

37. กลุ่มประเทศกำลังพัฒนากลุ่มประเทศกำลังพัฒนา

38. ประเทศอุตสาหกรรมที่ไม่ใช้กรอบเป้าหมายอัตราเงินเฟ้อประเทศอุตสาหกรรมที่ไม่ใช้กรอบเป้าหมายอัตราเงินเฟ้อ • สหรัฐอเมริกา • ญี่ปุ่น • ประเทศOECD อื่นๆ (Austria, Belgium, Denmark, Finland, France, Germany, etc.)

39. ธนาคารกลางของสหรัฐอเมริกา (Federal Reserve Board) ถูกกำกับด้วยกฎหมายที่สำคัญ 2 ฉบับคือ • The Employment Act of 1946 • The Full Employment and Balanced Growth Act of 1978 (Humphrey-Hawkins Act) • ภายใต้กฎหมายดังกล่าว ธนาคารกลางของสหรัฐอเมริกาต้องดำเนินนโยบายการเงินเพื่อให้บรรลุเป้าหมายเศรษฐกิจมหภาคที่สำคัญ ดังนี้ • การจ้างงานเต็มอัตรา (full employment) • การเติบโตแบบสมดุล (balanced growth) • เสถียรภาพของราคา (price stability)

40. กรณีประเทศญี่ปุ่น • กฎหมายของธนาคารกลาง (Bank of Japan Law)ที่มีการแก้ไขในปี ค.ศ. 1998 ระบุไว้ว่า “currency and monetary control shall be aimed at, through the pursuit of price stability, contributing to the sound development of the national economy.”

41. กรณีประเทศญี่ปุ่น • Considering that nominal interest rate cannot be reduced below zero, monetary policy should be conducted carefully with due attention given to preventing the economy from falling into a deflationary spiral. From such a viewpoint, it is worthwhile examining a policy whereby the central bank conducts monetary policy aiming at a small but positive measured inflation rate. • The conduct of monetary policy may change depending on whether price fluctuationis due to demand-side or supply-side factors.

42. Stiglitz (1998) มีความเห็นว่า หลักฐานจากข้อมูลเชิงประจักษ์ (empirical evidence) แสดงแต่เพียงว่า อัตราเงินเฟ้อในระดับสูงเท่านั้นที่สร้างต้นทุนต่อระบบเศรษฐกิจ • Bruno and Easterly (1996) ที่ศึกษาข้อมูลของหลายประเทศ พบว่า ประเทศที่มีอัตราเงินเฟ้อสูงกว่า 40% จึงจะตกอยู่ในกับดักของ “high inflation – low growth” ส่วนประเทศที่มีอัตราเงินเฟ้อต่ำกว่านี้ ไม่ปรากฏหลักฐานว่าอัตราเงินเฟ้อทำให้เกิดผลเสียต่ออัตราการเติบโตในระยะยาว • งานของ Barro (1997) และ Fischer (1993) ก็พบว่าอัตราเงินเฟ้อในระดับสูงส่งผลเสียต่อการเติบโต แต่ไม่พบหลักฐานว่าอัตราเงินเฟ้อในระดับต่ำถึงปานกลางสร้างต้นทุนให้ระบบเศรษฐกิจ • การศึกษาของ Akerlof, Dickens, and Perry (1996) เสนอว่าอัตราเงินเฟ้อในระดับที่ไม่มากเกินไปอาจทำให้ระบบเศรษฐกิจทำงานได้ดีกว่ากรณีที่ไม่มีอัตราเงินเฟ้อเลย

44. The Failure of Inflation Targeting • Stiglitz:“This crude price recipe (หมายถึง inflation targeting) is based on little economic theory or empirical evidence; there is no reason to expect that regardless of the source of inflation, the best response is to increase interest rates. One hopes that most countries will have the good sense not to implement inflation targeting; my sympathies go to the unfortunate citizens of those that do.” (เว็บไซต์ www.project-syndicate.org/commentary/stiglitz99)

45. ข้อสังเกตเกี่ยวกับการดำเนินนโยบายการเงินโดยกำหนดกรอบเป้าหมายอัตราเงินเฟ้อของธนาคารแห่งประเทศไทยข้อสังเกตเกี่ยวกับการดำเนินนโยบายการเงินโดยกำหนดกรอบเป้าหมายอัตราเงินเฟ้อของธนาคารแห่งประเทศไทย

47. รายงานแนวโน้มเงินเฟ้อ ตุลาคม 2543 (ม.ร.ว.จัตุมงคล โสณกุล เป็นผู้ว่าการธนาคารแห่งประเทศไทย) • กระบวนการกำหนดนโยบายการเงิน คณะกรรมการนโยบายการเงินเป็นผู้รับผิดชอบในการกำหนดทิศทางนโยบายการเงิน เพื่อรักษาไว้ซึ่ง เสถียรภาพของระดับราคา เพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืน

48. รายงานแนวโน้มเงินเฟ้อ ตุลาคม 2544 ( ม.ร.ว.ปรีดิยาธร เทวกุล เป็นผู้ว่าการธนาคารแห่งประเทศไทย) • กระบวนการกำหนดนโยบายการเงิน คณะกรรมการนโยบายการเงินทำหน้าที่กำหนดนโยบายการเงิน เพื่อสนับสนุนการเจริญเติบโตของเศรษฐกิจที่ยั่งยืน และความมีเสถียรภาพภายในประเทศทางด้านราคา (Internal Stability) ทั้งนี้ คณะกรรมการฯ จะเข้าไปดูแลปัจจัยสำคัญในเรื่องการรักษาเสถียรภาพภายนอก (External Stability) พร้อมกันด้วย

49. รายงานแนวโน้มเงินเฟ้อ กรกฎาคม 2547 (ม.ร.ว.ปรีดิยาธร เทวกุล เป็นผู้ว่าการธนาคารแห่งประเทศไทย) • กระบวนการกำหนดนโยบายการเงิน คณะกรรมการนโยบายการเงินทำหน้าที่กำหนดนโยบายการเงิน เพื่อสนับสนุนการเจริญเติบโตของเศรษฐกิจที่ยั่งยืน และความมีเสถียรภาพภายในประเทศทางด้านราคา (Internal Stability) ทั้งนี้ คณะกรรมการฯ จะเข้าไปดูแลเสถียรภาพภายนอก (External Stability) ตลอดจนความไม่สมดุลที่อาจส่อเค้าปัญหาทางการเงิน (Financial Imbalances) ในภาคเศรษฐกิจด้วย

50. รายงานแนวโน้มเงินเฟ้อ มกราคม 2550 (นางธาริษา วัฒนเกส เป็นผู้ว่าการธนาคารแห่งประเทศไทย) . ข้อความเกี่ยวกับกระบวนการไม่เปลี่ยนแปลง . เปลี่ยนเครื่องมือจากอัตราดอกเบี้ยซื้อคืนพันธบัตรระยะ 14 วัน เป็นระยะ 1 วัน