Leraren maken het verschil binnen passend onderwijs

1. Leraren maken het verschil binnen passend onderwijs 26 november 2009 Sui Lin Goei sl.goei@windesheim.nl Lectoraat Onderwijszorg en samenwerking binnen de keten

2. r z o e e d k n o leerling keten keten interactie interactie keten keten ouder interactie leerkracht keten keten k e o o n d z e r

3. Onderwijs op maat?

4. Op maat?

5. Passend onderwijs • Passend onderwijs: • Onderwijs op maat? • Adaptief onderwijs? • Convergente differentiatie? (integratie door compensatie) • Divergente differentiatie? (inclusie) • Welke zijn de ‘hot spots’ in passend onderwijs? • Hoe kunnen lerarenopleidingen leraren opleiden voor passend onderwijs? • Is het mogelijk om leraren op te leiden en te professionaliseren voor passend onderwijs? • Kunnen wij als lerarenopleiders verschil uitmaken voor de leraren? • Wat zijn de ondersteuningsbehoeften van leraren hierbij?

7. A la carte? U hebt honger en besluit in een restaurant te eten. Na een tijd gewacht te hebben wordt u uitgenodigd te gaan zitten en de ober stelt zich voor. Hij begint u vragen te stellen over uw honger: “Hoe erg heeft u honger? Hoe lang heeft u het al? Had u vroeger ook al honger? Welke rol speelde honger in uw ouderlijk gezin of familie? Welke nadelen en misschien voordelen heeft het voor u?” Als u daarna nog hongeriger geworden, vraagt te kunnen bestellen en eten, wil de ober dat u eerst vragenlijsten invult over uw honger. Als dat allemaal gebeurd is, krijgt u een menu voorgeschoteld waar u niet om gevraagd heeft, maar waarvan de ober zegt dat het goed voor u is en vele hongerige mensen heeft geholpen. Hoe groot schat u de kans dat u tevreden uit dit restaurant vertrekt? (Bannink, 2005)

9. Actualiteit • Passend Onderwijs (2005): zorgplicht • 2 november 2009: inrichting passend onderwijs verandert ingrijpend • Speciaal onderwijs blijft bestaan en wordt verbeterd • Leraren worden beter toegerust • Meer handen in de klas • Ouders nadrukkelijker betrokken • Ouders via zorgplicht bestuur verzekerd van plek voor hun kind • Flexibele inzet van middelen. Landelijke indicatiestelling vervalt en rugzakbeleid gaat naar scholen • Scholen die meeste zorg bieden krijgen meeste geld • Landelijk referentiekader zord als instrument voor scholen swv’s

10. Actualiteit • Rekenonderwijs op de basisschool (KNAW, 2009). Hoofdconclusies: • Bezorgdheid over rekenvaardigheid is op zijn plaats. Het rekenpeil kan en moet over de hele linie omhoog. • Tegenstelling tussen traditionele en realistische rekendidactiek is overdreven; er is geen overtuigend verschil in het effect van beide didactieken. • Sleutel tot verbetering van de rekenvaardigheid ligt in het niveau van de leraar.

11. Actualiteit • 13 november 2009: ‘Onderwijsraad’ pleit voor meer doelmatigheid (Onderwijsraad, 2009). • Volkskrant 21 november 2009: ‘De dertig problemen …..’ • ‘’Jeugdzorg heeft een ernstige gedragsstoornis’ (Brenninckmeyer, 21 november 2009). • Referentiekader doorlopende leerlijnen taal en rekenen

12. Leraren maken het verschil? • “Cruciaal is dat de leraar voldoende is toegerust op het verzorgen van onderwijs aan leerlingen met verschillende capaciteiten en zorgbehoeften en de communicatie met ouders hierover. Het vergroten van de deskundigheid van leraren speelt daarin een belangrijke rol….. Voor nieuwe leraren begint dit bij de aandacht voor zorgleerlingen tijdens de lerarenopleiding.” (Dijksma, 2009, p.7) • “De leraar is de spil in het onderwijsleerproces. De kwaliteit van de leraar heeft direct effect op de leerprestaties.” (KNAW, 2009, p. 15). Is de leraar de panacee voor passend onderwijs?

13. Hoe ziet goed onderwijs aan zorgleerlingen met gedragsproblemen eruit? Focus op de leraar • Handelingsverlegenheid? • Effectief leraarsgedrag? • Onderwijszorgarrangementen op schoolniveau?

14. Incompetentie, onmacht, onzekerheid en stress. Leraar heeft gevoel verantwoordelijk te zijn, maar heeft geen passend antwoord op het probleemgedrag. Externaliserende gedragsproblematiek. Leraren zijn geneigd problemen toe te schrijven aan kenmerken van de leerling en/of de situatie. Rolopvatting van de leraar is belangrijk in het ervaren van handelingsverlegenheid. Er is een relatie tussen inclusief denken, inzet voor zorgleerlingen en vermindering van handelingsverlegenheid. Handelingsverlegenheid neemt af als leraar voldoende zelfvertrouwen heeft en voldoende kennis en vaardigheden. Kennis en inzicht in de leerling met gedragsproblemen en de omgang in de klas door effectief klassenmanagement vergroten hun gevoel van self-efficacy en verkleinen de handelingsverlegenheid. Handelingsverlegenheid

15. Effectieve aanpakken door de leraar • Effectief en efficient gedrags- en klassenmanagement is belangrijk zowel in regulier als speciaal onderwijs. • Leraar dient actief te signaleren door te observeren én te registreren om zodoende inzicht te krijgen in probleemgedrag. • Proactieve instructiestrategieen (veranderen van instructiesituatie, differentiele bekrachtiging en beloningssystemen, geven van complimenten) helpen. • Aanpakken, interventies en strategieen die leraren zélf rapporteren zijn niet gevarieerd, uitgebreid en samenhangend. Beperkt repertoire. • Kenmerk van de gerapporteerde aanpakken is betrokkenheid bij de leerling. • Preventieve programma’s middels klasseninterventies hebben effect op de grote groep leerlingen met milde gedragsproblematiek.

16. Onderwijszorgarrangementen • Belangrijkste ingredienten voor effectieve onderwijszorgstructuur • Brede en gelaagde arrangementen • Leraar heeft centrale rol, echter er is aandacht voor ondersteuningsbehoefte van de leraar • Ondersteuning vanuit de omgeving van klas en school in zogenaamde ‘problem solving teams’ en werken vanuit zorgvuldig opgezette consultatietrajecten.

17. Aanbevelingen voor à la carte onderwijs • Aandacht voor handelingsverlegenheid van leraar in het bereiken van onderwijsdoelen. • Duurzame toerusting klassen- en gedragsmanagement, kennis en inzicht in verschillende problematieken • Investeer in het kapitaal van een ieder die bij de school betrokken is • Investeer in meer handen in de klas. • Investeer in brede en gelaagde arrangementen • Zorg voor facilitering in observerende en signalerende rol • Laat leraren onderzoek doen in hun eigen praktijk • Investeer in consultatietrajecten.

18. thuis school Passend onderwijs effectieve aanpak van gedrag pedagogische lijn effectieve ondersteuning bij leren didactische lijn