Ազատության և անձնական անձեռնմխելիության իրավունք ՄԻԵԿ 5-րդ հոդված

1. Ազատության և անձնական անձեռնմխելիության իրավունքՄԻԵԿ 5-րդ հոդված Կազմեց Արա Ղազարյանը

2. 5-րդ հոդված Ազատության և անձնական անձեռնմխելիության իրավունք 1. Յուրաքանչյուր ոք ունի ազատության և անձնական անձեռնմխելիության իրավունք:Ոչ ոքի չի կարելի ազատությունից զրկել այլ կերպ, քան հետևյալ դեպքերում ևօրենքով սահմանված կարգով. ա. անձին օրինական կերպով կալանքի տակ պահելը իրավասու դատարանի կողմիցնրա դատապարտվելուց հետո, բ. անձի օրինական ձերբակալումը կամ կալանավորումը դատարանի օրինական կարգադրությանը չենթարկվելու համար կամ օրենքով նախատեսված ցանկացած պարտավորության կատարումն ապահովելու նպատակով, գ.անձի օրինական կալանավորումը կամ ձերբակալումը` իրավախախտում կատարած լինելու հիմնավոր կասկածի առկայության դեպքում նրան իրավասու օրինական մարմնին ներկայացնելու նպատակով կամ այն դեպքում, երբ դա հիմնավոր կերպով անհրաժեշտ է համարվում նրա կողմից հանցագործության կատարումը կամ այն կատարելուց հետո նրա փախուստը կանխելու համար, դ. անչափահասին կալանքի վերցնելը օրինական կարգադրության հիման վրա` դաստիարակչական հսկողության համար, կամ նրա օրինական կալանավորումը` նրան իրավասու իրավական մարմնին ներկայացնելու նպատակով, ե. անձանց օրինական կալանքի վերցնելը` վարակիչ հիվանդությունների տարածումը կանխելու նպատակով, ինչպես նաև հոգեկան հիվանդներին, գինեմոլներին կամ թմրամոլներին կամ թափառաշրջիկներին օրինական կալանքի վերցնելը, զ. անձի օրինական կալանավորումը կամ ձերբակալումը` նրա անօրինական մուտքը երկիր կանխելու նպատակով, կամ այն անձի օրինական կալանավորումը կամ ձերբակալումը, որի դեմ միջոցներ են ձեռնարկվում` նրան արտաքսելու կամ հանձնելու նպատակով:

3. 5-րդ հոդված Ազատության և անձնական անձեռնմխելիության իրավունք (շարունակություն) 2. Յուրաքանչյուր ձերբակալված իրեն հասկանալի լեզվով անհապաղ տեղեկացվում է իր ձերբակալման պատճառների և ներկայացվող ցանկացած մեղադրանքի մասին: 3. Սույն հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետի դրույթներին համապատասխան ձերբակալված կամ կալանավորված յուրաքանչյուր ոք անհապաղ տարվում է դատավորի կամ այլ պաշտոնատար անձի մոտ, որն օրենքով լիազորված է իրականացնելու դատական իշխանություն և ունի ողջամիտ ժամկետում դատաքննության իրավունք կամ մինչև դատաքննությունն ազատ արձակվելու իրավունք: Ազատ արձակումը կարող է պայմանավորվել դատաքննության ներկայանալու երաշխիքներով: 4. Յուրաքանչյուր ոք, ով ձերբակալման կամ կալանավորման պատճառով զրկված է ազատությունից, իրավունք ունի վիճարկելու իր կալանավորման օրինականությունը, որի կապակցությամբ դատարանն անհապաղ որոշում է կայացնում և կարգադրում է նրան ազատ արձակել, եթե կալանավորումն անօրինական է: 5. Յուրաքանչյուր ոք, ով, ի խախտումն սույն հոդվածի դրույթների, ձերբակալման կամ կալանավորման զոհ է դարձել, իրավունք ունի հայցի ուժով օժտված փոխհատուցման:

4. Բաժին I. Ազատությունիցզրկելուսահմանումը • Անհրաժեշտ է տարբերակումանցկացնել «ազատությունիցզրկել» և «տեղաշարժիազատությունըսահմանափակել» հասկացություններիմիջև: 1. Արգելանք • Կալանք • Խափանմանմիջոցկալանք (137) • Դատապարտմանհիմքովկալանք (ազատազրկում) • Հարկադիրբուժումհոգեբուժարանում • Տնայինկալանք – նախատեսվում է նորհայեցակարգով • Սթափարան (ՀՀ –ումսահմանվածչէ) • Ձերբակալում • Հանցանքկատարելումեջանմիջականորենծագածկասկածանք (129) • Բերմանենթարկել • Կասկածյալ, մեղադրյալ, անբաստանյալ, տուժող, վկա - հարկադր. քր. վարույթնիրականացնողմարմիններկայացնելը (153) • Հանցագործ.-ի մասինհաղորդումներիքննարկմանկարգը (180) • Զինվորականկարգապահականգումարտակումպահելը

5. Ազատությունիցզրկելուսահմանումը Օրինակներ՝ • Հասարակականկարգըխախտելուհամարանձըոստիկանությանկողմիցուղարկվել է սթափարան(ԼիտվանընդդեմԼեհաստանի), • Տնայինկալանք 11 ամսով (ԼավենցնընդդեմԼիտվայի) • Խափանմանմիջոցկալանքկղզուվրա (ԳուզարդինընդդեմԻտալիայի) • չէրկարողդուրսգալբնակարանիցառանցնախապեսոստիկանությանըծանուցելու, • օրականերկուանգամներկայանումէրոստիկանությանը, • կարողէրտեղաշարժվելմիայնկղզու 800 քմտարածքում, որըկազմումէրկղզուփոքրմասը, • շփումներըկղզուբնակչությանհետսահմանափակէին, սակայնամբողությամբարգելվածչէր, • հեռախոսայինշփումները և այցելություններըվերահսկվումէին, • Այսվիճակումմնացել է 16 ամիս,

6. Ազատությունիցզրկելուսահմանումը Օրինակներ՝ • ՓախստականներըպահվելենՖրանսիայիօդանավակայանիտարանցիկգոտում • 20 օրշարունակ, • ոստիկանությանխիստ և մշտականհսկողությանտակ, • տարանցիկգոտուսրահիստորգետնյահարկում, • իրավաբանականօգնությունչիտրամադրվել, • սոցիալականօգնությունչիտրամադրվել, • դատարանընրանցգործըլսել է 16 օրհետո, Կառավարությունըպնդումէր, որտարանցիկ (տրանզիտ) գոտինփակէր «Ֆրանսիայի» ուղղությամբ, սակայնբացէր «արտաքինաշխարհի» ուղղությամբ - նրանքկարողէինցանկացածպահիվերադառնալիրենցերկիրհետադարձթռիչքով. հետևաբար, հարկադրանքչկար, որիցհետևում է, որազատությունիցզրկելչիեղել: (ԱմուրնընդդեմՖրանսիայի)

7. Ազատությունիցզրկելուսահմանումը ՕրինակներՀայաստանից՝ Եվրոպականդատարանը ՀՀ կառավարությանառաջադրել է հետևյալհարցը. «կառավարությունիցխնդրումենքնաևպարզաբանել, թեարդյոքդիմողըվաղառավոտյանոստիկանությունբերմանենթարկվելուցհետո de facto զրկվածէ եղելազատությունից, թենակարողէրցանկացածպահիլքելոստիկանությանշենքըմինչևայնպահը, երբնույնօրըառավոտյանժամը10:30-ին կազմվեցձերբակալությանարձանագրությունը»: (ՍաղաթելյաննընդդեմՀայաստանի, թիվ23086/08, 2/12/2010) Ստուգողականհարցը, որեվրոպականդատարանըտալիս է պարզելուհամար, թեարդյոքանձիտեղաշարժվելուազատությունըսահմանափակվել է այնաստիճանի, որհանգեցրել է ազատությունիցզրկելուն, հետևյալն է. • «արդյոքանձըկարողէրիրցանկությամբլքելտվյալտարածքը, թեկիրառվել ենհարկադրանքիմիջոցներ»

8. Ազատությունիցզրկելուսահմանումը • Պարզելուհամար, թեարդյոքտեղաշարժիազատությանսահմանափակումըեղել է այնաստիճանխստության, որհանգեցրել է ազատությունիցզրկելուն, կիրառվումենհետևյալչափանիշներըգործիփաստերիառնչությամբ. • կիրառվածհարկադրանքիաստիճանը, • արգելանքիտակպահմանտարածքը (որքանավելիփոքր է տարածքը, այնքանավելիհավանական է, որկարձանագրվիկալանք), • արգելանքնապահովելուանվտանգությանաստիճանը, • Վերահսկողությանմիջոցներիհաճախականությունըև անձնականկյանքիններխառնվելուաստիճանը, • արտաքինաշխարհիհետշփումներիթույլատրելիությանչափը և այդկապինկատմամբվերահսկողությանմակարդակը, • Նմանմիջոցներկիրառելուժամանակահատվածիտևողությունը:

9. ԲաժինII. Ազատությունիցզրկելուհիմքերը և պայմանները 5-րդ հոդվածի 1-ին մաս «1. Յուրաքանչյուրոքունիազատության, անձնականանձեռնմխելիությանիրավունք: Ոչոքիչիկարելիազատությունիցզրկելայլկերպ, քանհետևյալդեպքերում և օրենքովսահմանվածկարգով» • «օրենքովսահմանվածկարգով» արտահայտությունընշանակում է, առաջինհերթին, որազատությունիցզրկելըպետք է կատարվիազգայինօրենսդրությամբնախատեսվածկարգով: • Ազգայինօրենքըպետք է օժտվածլինիերկուորակականհատկանիշներով. • hստակություն («իրավականորոշակիության»հիմնարարսկզբունքն է), (ազատությունիցզրկվածանձիկարգավիճակըսահմանողիրավական նորմերըկամազատությունիցզրկելուընթացակարգերիիրավակարգավորումը պետք է սահմանվածլինենհստակկերպով, առանցանորոշձևակերպումների) • մատչելիություն (իրավակարգավորողնորմերըպետք է հրապարակվածլինեն, գաղտնի իրավակարգերըչենընդունվում) • Ազատությունիցզրկելըպետք է համապատասխանիԿոնվենցիայինպատակներինուառարկայինուչլինիկամայական.

10. Ազատությունիցզրկելուպայմանները 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի ա-կետ (ՀՀ սահման. 16-րդ հոդվածի 1-ին կետ) (ա) անձինօրինականկերպովկալանքիտակպահելըիրավասու դատարանիկողմիցնրադատապարտվելուցհետո: • Հետապնդում է քրեականնպատակ Համեմատեք՝ Դատապարտվելուհիմքովկալանք(5(1)(ա) - • Ժամկետըսկսվում է առաջինատյանիդատավճռով՝ նույնիսկեթեդատավճիռըբողոքարկվել է և օրինականուժիմեջչիմտել: Խափանմանմիջոցկալան 5(1)(գ) - 5(3) • Ժամկետըսկսվում է արգելանքիվերցնելուպահիցմինչևդատավճռիօրը:

11. Ազատությունիցզրկելուպայմանները 5-րդ հոդվածի 1-ին մասիբ-կետ (ՀՀ սահման. 16-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ կետեր) (բ) անձիօրինականձերբակալումըկամկալանավորումըդատարանի օրինականկարգադրությանըչենթարկվելուհամարկամօրենքով նախատեսվածցանկացածպարտավորությանկատարում ապահովելունպատակով: • քրեականնպատակչիհետապնդում • Նպատակն է կարգապահականմիջոցիկիրառումը, այլոչթեդատապարտումը: Օրինակներ՝ • անձիկալանավորումըդատարանինկատմամբանհարգալիցվերաբերմունքիհամար, • հայցիապահովմանմիջոցըապահովելուպահանջըչկատարելուհամար, • որպեսվկադատարանբերմանենթարկելը, • արյանփորձաքննությաններկայանալուցհրաժարվելը, • հոգեբուժարանքննությանչներկայանալուհամար, և այլն.

12. Ազատությունից զրկելու պայմանները 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի գ-կետ (ՀՀ սահմանդ. 16_րդ հոդվածի 4-րդ կետ) • անձի օրինական ձերբակալումը կամ կալանավորումը՝ իրավախախտում կատարած լինելու ողջամիտ կասկածի առկայության դեպքում նրան իրավասու օրինական մարմնին ներկայացնելու նպատակով կամ այն դեպքում, երբ դա հիմնավոր կերպով անհրաժեշտ է համարվում նրա կողմից հանցագործության կատարումը կամ այն կատարելուց հետո նրա փախուստը կանխելու համար Համեմատենք ՀՀ սահմանադրություն 16 հոդվածի 4-րդ կետի հետ. • 4) առկա է հանցագործությունկատարած լինելու հիմնավոր կասկած կամ երբ դա անհրաժեշտ է անձի կողմից հանցագործության կատարումը կամ այն կատարելուց հետո նրա փախուստը կանխելու նպատակով • ՀՀ օրենսդրությամբ թույլատրվում է անձին ազատությունից զրկել միայն հանցագործության կատարման կասկածի հիման վրա. Այսինք՝ չի թույլատրվում ազատությունից զրկել վարչական կամ կարգապահական տույժի ենթարկելու նպատակով:

13. Ազատությունիցզրկելուպայմանները 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի գ-կետ • «(գ) անձիօրինականձերբակալումըկամկալանավորումը՝ իրավախախտումկատարածլինելուողջամիտկասկածիառկայությանդեպքումնրանիրավասուօրինականմարմնիններկայացնելունպատակովկամայնդեպքում, երբդահիմնավորկերպովանհրաժեշտ է համարվումնրակողմիցհանցագործությանկատարումըկամայնկատարելուցհետոնրափախուստըկանխելուհամար»: • Հետապնդում է քրեականնպատակ • Հանցագործությանկատարման «ողջամիտկասկածի» առկայությունը հանդիսանում է խափանմանմիջոցկալանքիպայմաններիցմեկը. (տե՛սՎահրամԳևորգյանիգործովՎճռաբեկդատարանիԵԿԴ /0678/06/10որոշումը) Ի՞նչ է նշանակումողջամիտկասկածը(կամհիմնավորկասկածը՝ ըստ ՀՀ օրենսդրության):

14. Հոդված 5(1)(գ) «Ողջամիտ կասկած» Եվրոպական դատարանի սահմանումը. • «Փաստերի կամ տեղեկությունների առկայություն, որոնք հնարավորություն կտան անաչառ դիտորդին եզրակացնելու, որ տվյալ անձը հնարավոր է, որ կատարած կլիներ հանցանքը: Սակայան պարտադիր չէ, որ կասկածը հիմնավորող փաստերը բավարարեն այն նույն սանդղակը, որն անհրաժեշտ է անձի դատապարտումը կամ նրա նկատմամբ մեղադրանք առաջադրելը հիմնավորելու համար, քանի որ այդ փաստերը կարող են հայտնաբերվել ավելի ուշ՝ քրեական գործի քննության փուլում»: (Կ.Վ.-ն ընդդեմ Գերմանիայի, թիվ 144/1996/765/, կետ 57) • «Կասկածի հիմնավորվածության կարևոր տարրերից են կասկածների արժանահավատությունն ու բարախղճությունը» (Մյուրեյն ընդդդեմ Միացյալ Թագավորության, 14301/88, կետ 61)

15. Հոդված 5(1)(գ) «Ողջամիտ կասկած» Եվրոպական դատարանի սահմանումը. «Հիմնավոր կասկածի վերաբերյալ պնդումներն այն մասին, որ ձերբակալված անձը կատարել է հանցագործություն, հանդիսանում է երկարաձգվող կալանքի օրինականության sine qua non պայման, սակայն մի որոշակի ժամանակամիջոց անցնելու հետո այն այլևս բավարար չէ: Դատարանը պետք է այնուհետև պարզի, թե արդյոք դատական մարմինների կողմից տրված այլ հիմնավորումները շարունակում են արդարացնել ազատությունից զրկելը»: (Կալաշնիկովն ընդդեմ Ռուսաստանի, 2002, կետ 114):

16. Հոդված 5(1)(գ) «Ողջամիտ կասկած» ՀՀ Վճռաբեկ դատարանի սահմանումը. • Հիմնավոր կասկած – «Կասկածը կարող է համարվել հիմնավոր միայն այն դեպքում, երբ անձի նկատմամբ կալանքը որպես խափանման միջոց ընտրելու վերաբերյալ միջնորդություն ներկայացնող պաշտոնատար անձը՝ քննիչը կամ դատախազը, կասկածվող անձի կատարած գործողությունների (անգործության) վերաբերյալ կներկայացնի տեղեկություններ, փաստեր կամ ապացույցներ, որոնք ուղղակիորեն կմատնանշեն նրա առնչությունն իրեն վերագրվող ենթադրյալ հանցագործությանը, ինչպես նաև կհիմնավորեն, որ դեպքը, որի կատարման մեջ անձը կասկածվում է. համընկնում է իրեն վերագրվող հանցանքի դեպքին»: (24/02/2011 թիվ ԵԿԴ /0678/06/10 որոշում (պարբ. 19-22):

17. Հոդված 5(1)(գ) «Ողջամիտ կասկած» ՀՀ Վճռաբեկ դատարանի սահմանումը (շարունակություն). «Ընդհանրացնելով սույն որոշման 17-22-րդ կետերում շարադրաված վերլուծությունը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ազատությունից զրկելու համար անհրաժեշտ է հիմնավորված ողջամիտ ենթադրություն առ այն, որ անձը հանցանք է կատարել, ինչպես նաև առկա է մեղսագրվող արարքի իրական լինելը հավաստող բավարար ապացույցներ: Այդ կասկածները պետք է հիմնված լինեն օրենքով սահմանված կարգով ձեռք բերված որոշակի փաստական տվյալների վրա, որոնք պետք է պատշաճ իրավական ընթացակարգի սահմաններում հետազոտվեն դատական քննության ընթացքում: Դատարանի հետևությունները հիմնավոր կասկածի առկայության կամ բացակայության վերաբերյալ պետք է լինեն հիմնավորված և պատճառաբանված»: (24/02/2011 թիվ ԵԿԴ /0678/06/10 որոշում (պարբ. 23):

18. «Ողջամիտկասկած» Օրինակ 1. «Ներկայացվածնյութերովառկա է հիմնավորկասկածայնմասին, որմեղադրյալըառնչությունունիմեղսագրվողհանցագործություններիկատարմանհետ, որոնցհամարնախատեսվողազատազրկմանձևովպատժիառավելագույնժամկետըմեկտարուցավելի է, նրանմեղսագրվածարարքներիբնույթնուվտանգավորությանաստիճանը, գործիկոնկրետհանգամանքները, բավարարհիմքենտալիսենթադրելու, որմեղադրյալըմնալովազատությանմեջկարող է թաքնվելքրեականվարույթնիրականացնողմարմնից, խոչընդոտելմինչդատականվարույթումկամդատարանումգործիքննությունը, դատավարությանմասնակցողանձանցվրաանօրինականազդեցությունգործադրելուճանապարհով»: • Ո՞րն է այսորոշմանթերությունը. • բացակայումենփաստականտվյալները, որոնքուղղակիորենկմատնանշերմեղադրյալի³éÝãáõÃÛáõÝÁ ϳï³ñí³Í Çñ³í³Ë³ËïÙ³ÝÁ,

19. Ազատությունիցզրկելուպայմանները 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի դ-կետ (ՀՀ սահմադր. 16-րդ հոդվածի 5-րդ կետ) • «Անչափահասինկալանքիվերցնելըօրինականկարգադրությանհիմանվրադաստիարակչականհսկողությանհամար, կամնրաօրինականկալանավորումը՝ նրանիրավասուիրավականմարմնիններկայացնելունպատակով»: • Քրեականնպատակչիհետապնդում, • արվում է դաստիարակչականհսկողությանհամար, • երկրորդդրույթը (իրավասումարմնիններկայացնելունպատակով) դեռչի օգտագործվելեվրոպականդատարանիկողմից, ՀՀ-ումնույնպեսչի կիրառվում, • Այսդրույթինպատակն է իշխանություններինհնարավորությունտալ, որպեսզինրանքապահովենանչափահասիդուրսբերումըվնասակար միջավայրից՝ նախքանդատարանիառջևներկայացվելը, սակայնոչ քրեականմեղադրանքիհիմքով:

20. Ազատությունիցզրկելուպայմանները 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի ե-կետ (ՀՀ սահմանդր. 16-րդ հոդվածի 6-րդ կետ) «անձանցօրինականկալանքիվերցնելը՝ վարակիչհիվանդություններիտարածումըկանխելունպատակով, ինչպեսնաևհոգեկանհիվանդներին, գինեմոլներինկամթմրամոլներինկամթափառաշրջիկներինօրինականկալանքիվերցնելը» • քրեականնպատակչիհետապնդում, • տարափոխիկհիվանդությանտարածումըկանխելունպատակովկատարվածկալանք, • հոգեկանհիվանդանձանցկալանք, • գինեմոլներ, • թափառաշրջիկներ Որոշումըտալիս է դատարանըկամվարչականմարմինը: Վերջինիսդեպքումորոշումըպետք է հնարավորլինիբողոքարկելդատականկարգով:

21. Ազատությունիցզրկելուպայմանները 5-րդ հոդվածի 1-ին մասիզ-կետ (շարունակություն) Նպատակն է՝ • բժշկականխնամքցույցտալը, • սոցիալականքաղաքականությամբպարտադրվողնկատառումներով, • կամբժշկական և սոցիալականհիմքերովմիաժամանակ: Հետևաբար՝ • Պետք է կամգոյությունունենակալանքիհիմքերի և կալանքիվայրիպայմաններիմիջև: Օրինակ՝ հոգեկանհիվանդությամբտառապողանձանցկալանքիբնույթըպետք է լինիթերապևտիկ՝ նախատեսվածնրանցպահանջմունքներիբավարարմանհամար.

22. Ազատությունիցզրկելուպայմանները 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի զ-կետ (շարունակություն) Կալանքըտարափոխիկհիվանդությանտարածումըկանխելունպատակով. • Այսդրույթիառումովեվրոպականդատարանըդեռորևէգործչիքննել • ՀոգեկանհիվանդանձանցկալանքըԴատարանիորոշմամբ՝ բժշկականեզրակացությանհիմանվրա Գինեմոլներ • Այնանձինք, ովքերալկոհոլիազդեցությանտակգտնվելիսիրենցվարքագծով և վարվեցողությամբվտանգենսպառնումհասարակականկարգուկանոնինկամիրենցսեփականանձին: Թափառաշրջիկներ • Անձինք, ովքերմշտականբնակությանվայրչունեն, չունենապրտուստիմիջոցներ և կանոնավորաշխատանքկամմասնագիտականզբաղմունք:

23. Ազատությունից զրկելու իրավաչափ նպատակները 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի զ-կետ (ՀՀ սահմանդր. 16-րդ հոդվածի 7-րդ կետ) . «անձի օրինական կալանավորումը կամ ձերբակալումը՝ նրա անօրինական մուտքը երկիր կանխելու նպատակով, կամ այն անձի օրինական կալանավորումը կամ ձերբակալումը, որի դեմ միջոցներ են ձեռնարկվում՝ նրան արտաքսելու նպատակով»: • Անօրինական մուտքը երկիր կանխելու նպատակով, • Արտաքսելու նպատակով • Հանձնելու նպատակով Կարգավորվում է նաև. • Կոնվենցիայի թիվ 4 արձանագրության 4-րդ հոդվածով, • Կոնվենցիայի թիվ 7 արձանագրության 1-ին հոդվածով, • Հանձնման մասին եվրոպական կոնվենցիայով

24. Ազատությունից զրկելու իրավաչափ նպատակները 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի զ-կետ (շարունակություն) Հանձնում (էքստրադիցիա) Եվրոպական դատարանն ուշադրություն է դարձնում. • արդյոք հանձնումը կատարվում է ընդունող պետությունում դատելու նպատակով, • արդյոք հանձնման նպատակով անձին կալանավորելու ներպետական ընթացակարգերը ընթացել են ողջամիտ ժամկետներում, ջանասիրությամբ – վարույթի արագությունը, բազմակողմանի և արդյունավետ քննությունը, • Արդյոք առկա է իրական վտանգ, որ ընդունող պետությունում անձը կենթարկվի խոշտանգման, անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի, եթե այո, հանձնումը կհամարվի Կոնվենցիայի խախտում: • Եվրոպական դատարանը կարող է պահանջել կասեցնել հանձնման կամ արտաքսման գործընթացը, եթե առկա է այդ անձին ընդունող պետությունում խոշտանգման կամ անմարդկային վերաբերունքի կամ մահապատժի ենթարկելու իրական վտանգ՝ ըստ Դատարանի կանոնակարգի 39-րդ կետի:

25. ԲաժինIII. Ազատությունիցզրկելուդատավարականերաշխիքները 5-րդ հոդվածի 2-րդ մաս Ձերբակալմանպատճառների և ներկայացվողմեղադրանքի մասինհասկանալիլեզվովանհապաղտեղեկացվելուիրավունք «Յուրաքանչյուր ձերբակալված իրեն հասկանալի լեզվով անհապաղ տեղեկացվում էիր ձերբակալման պատճառների և ներկայացվող ցանկացած մեղադրանքի մասին»: Ներառում է երկուհիմնականպահանջ. տեղեկացնելձերբակալմանպատճառների և մեղադրանքիմասին. • անհապաղ, և • հասկանալիլեզվով • «անհապաղ» - չինշանակումանմիջապես: Այսինքնչիպահանջվումհայտելձերբակալելուպահին: Կոնկրետժամկետչիսահմանվում, կախված է գործիհանգամանքներից: • Տարածվում է 5-րդ հոդվածի 1-ին մասովնախատեսվածկալանքիբոլորդեպքերինկատմամբ • ØÛáõññ»ÛÝÁݹ¹ Ø (2-ųÙÁ ˳ËïáõÙ ãѳٳñí»ó, • ¸ÇÏÙ»Ý Áݹ¹ ÂáõñùdzÛÇ 19-ųÙÁ ˳ËïáõÙ ãѳٳñí»ó, • úѳñ³Ý Áݹ¹ Ø 6-8 ųÙÁ ˳ËïáõÙ ãѳٳñí»ó • ì³Ý ¸»ñ ÈÇñÝ Áݹ¹ Üǹ»éɳݹݻñÇ – Ñá·»µáõųñ³ÝáõÙ ï»Õ³íáñ»Éáõó 10 ûñÑ»ïá ѳÛïí»É ¿ å³ïÖ³éÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ – ˳ËïáõÙ • Ø»Ï ûñÇó ³í»É ·»ñ³½³Ýó»ÉÁ ˳ËïáõÙ ÏѳٳñíÇ` Áëï ¹³ï³Ï³Ý åñ³ÏïÇϳÛÇ • ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝ – 3 ųÙí³ ÁÝóóùáõÙ å»ïù ¿ ϳ½ÙíÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ, áñáõÙÝßíáõÙ ¿, áñ µ³ó³ïñí»É »Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ, áñáõÙÑÕáõÙ ¿ ³ñíáõÙ, áñ Ó»ñµ³Ï³Éí³ÍÝ Çñ³íáõÝù áõÝÇ ÇٳݳÉáõ, û ÇÝãáõÙ ¿ Ù»Õ³¹ñíáõÙ: سÏëÇÙ ¶³ëå³ñÛ³ÝÇ ·áñÍáõÙ ³ñӳݳ·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç áëïÇϳÝáõÃÛáõÝÁ ³ÙµáÕçáõÃÛ³Ùµ ã¿ñ Éñ³óñ»É ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÁ – ³Ùñ³óÝáõÙ ¿ ¹ÇÙáÕÇ åݹáõÙÝ»ñÁ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ¹»Ù, áñ ³Ýѳå³Õ ï»ÕÛ³Ï ãÇ å³Ñí»É – í³ñáõÛÃÝ ³ÙµáÕçáõÃÛ³Ùµ ï»í»É ¿ñ ÙÇ ù³ÝÇ Å³Ù - 5(2) ˳ËïáõÙ? 6(3)(³) ˳ËïáõÙ? – ¶³ÉëïÛ³ÝÇ ·áñÍáõÙ ¸³ï³ñ³ÝÁ Ýß»ó, áñáãÇÝã ·áñÍÇÝÛáõûñáõÙóáõÛóãÇ ï³ÉÇë, áñ áëïÇϳÝáõÃÛáõÝÁ ï»Õ»Ï³óñ»É ¿ñ…½áõ·³Ñ»éÝ»ñ »ñÏáõ ·áñÍ»ñÇÙÇç»í: - áã-ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý (Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý) É»½íáí (üáùëÁ, ø»ÙµÉÝáõ гñÃÉÇÝ Áݹ¹ ØdzóÛ³É Â³·³íáñáõÃÛ³Ý); - ãÇ å³Ñ³ÝçíáõÙ, áñå»ë½Ç ï»Õ»Ï³óíÇ ·ñ³íáñ, - ãÇ å³Ñ³ÝçíáõÙ, áñå»ë½Ç ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÁ ÉÇÝÇ ³ÛÝå»ë Ù³Ýñ³Ù³ëÝ, áñåÇëÇÝ å³Ñ³ÝçíáõÙ ¿ 6(3)(³) Ñá¹í³Íáí, ë³Ï³ÛÝ, - å»ïù ¿ å³ñáõݳÏÇ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ ö³ëï»ñÇ »í Çñ³í³Ï³Ý ÑÇÙù»ñÇ Ù³ëÇÝ, áñ»Ýù »Ýó¹ñ³µ³ñ ϳåí³Í »Ý Ýñ³Ý ³é³ç³¹ñí»ÉÇù Ù»Õ³¹ñ³ÝùÇ Ñ»ï(سùëÇÙ ¶³ëå³ñÛ³ÝÝ Áݹ¹ г۳ëï³ÝÇ)

26. 5-րդ հոդվածի 2-րդ մաս (շարունակություն) «Անհապաղ»հասկացությունը • Տարածվում է 5-րդ հոդվածի 1-ին մասովնախատեսվածկալանքիբոլոր դեպքերինկատմամբ, չիսահմանափակվումմիայնքրեական մեղադրանքիկապակցությամբկալանավորվածներով: Ունիինքնուրույն իմաստ, որըտարածվում է քրեաիրավականմիջոցներիտիրույթիցդուրս: • «Չինշանակումանմիջապես: Այսինքնչիպահանջվումհայտնել ձերբակալելուպահին: Կոնկրետժամկետչիսահմանվում, կախված է գործիհանգամանքներից: • ՄյուրրեյնընդդեմՄիացյալԹագավորության(2-ժամը խախտումչիհամարվել) • ԴիկմեննընդդեմԹուրքիայի (19 ժամըխախտումչիհամարվել) • ՕհարանընդդեմՄիացյալԹագավորության(6-8 ժամըխախտումչհամարվեց) • ՎանԴերԼիրնընդդեմՆիդերլանդների– հոգեբուժարանումտեղավորելուց 10 օրհետո է տեղեկացվել պատճառներիմասին – խախտում • Ըստդատականպրակտիկայի, մեկօրիցավելգերազանցելը կհամարվիխախտում: -

27. 5-րդ հոդվածի 2-րդ մաս (շարունակություն) «Իրենհասկանալիլեզվով» հասկացությունը • ոչտեխնիկական(ոչմասնագիտական) լեզվով, • չիպահանջվումտեղեկացնելգրավոր, • չիպահանջվումայնպիսիմանրամասնությամբ, ինչպես պահանջվում է 6-րդ հոդվածի 3-րդ մասի ա-կետով Սակայն • պետք է պարունակիտեղեկություններփաստերի և իրավական հիմքերիմասին, որպեսզիկալանավորըհնարավորություն ունենադրանքվիճարկել 5-րդ հոդվածի 4-րդ մասիհիմքով:

28. ԱզատությունիցզրկելուդատավարականերաշխիքներըԱզատությունիցզրկելուդատավարականերաշխիքները 5-րդ հոդվածի3-րդ մաս Անհապաղդատավորիկամօրենքովլիազորվածայլպաշտոնատար անձիմոտտարվելու և ողջամիտժամկետումդատաննության կամազատարձակվելուիրավունք «Սույն հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետի դրույթներին համապատասխան ձերբակալված կամ կալանավորված յուրաքանչյուր ոք անհապաղ տարվում է դատավորի կամ այլ պաշտոնատար անձի մոտ, որն օրենքով լիազորված է իրականացնելու դատական իշխանություն և ունի ողջամիտ ժամկետում դատաքննության իրավունք կամ մինչև դատաքննությունն ազատ արձակվելու իրավունք: Ազատ արձակումը կարող է պայմանավորվել դատաքննության ներկայանալու երաշխիքներով»: Կիրառելիությունը • կիրառվում է միայն 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի գ-կետովսահմանված ձերբակալություններիառնչությամբ:

29. 5-րդ հոդվածի3-րդ մաս (շարունակություն) Նպատակները • որպեսզիանձըանհապաղտարվիդատավորիմոտ, • որպեսզիանձըողջամիտժամկետիցավելիերկարչպահվիկալանքիտակ Դատականհսկողությանվարույթիբնույթը • Դատականհսկողությունըկալանքիօրինականությաննկատմամբինքնաբերաբար է. • Նշանակում է անկախանձիդիմումից, պետությունըպետք է պարբերաբար, ողջամիտպարբերականությամբապահովիկալանքիօրինականությանդատականստուգմանվարույթիհնարավորություն. • ՀՀ-ումմինչդատականփուլումդատականստուգումըինքնաբերաբար է, Իսկդատականփուլում՝ կախվածկալանավորիդիմումից/միջնորդ. • Ըստ ԵԽՆԿ թիվ (2006)13 Հանձնարարականի՝ «վերանայումներիմիջևժամանակահատվածըսովորաբարչպետք է գերազանցիմեկամիսը՝ բացառությամբ, եթետվյալանձըցանկացածժամանակունիազատարձակվելուհամարդիմումներկայացնելու և դիմումիքննությանիրավունք» • ¸³ï³Ï³Ý ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ÇÝùݳµ»ñ³µ³ñ ÉÇÝ»ÉÁ - Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñãå»ïù ¿ ϳËí³Í ÉÇÝÇ Ù»Õ³¹ñ³ÉÇ ¹ÇÙáõÙÇ/ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ý ³éϳÛáõÃÛáõÝÇó û ݳ˳ùÝÝáõÃÛ³Ý, û ¹³ï³ùÝÝáõÃÛ³Ý öáõÉ»ñáõÙ. • ì»ñ³Ý³ÛáõÙÝ»ñÇ ÙÇç»í ųٳݳϳѳïí³ÍÁ ëáíáñ³µ³ñ ãå»ïù ¿ ·»ñ³½³ÝóÇ Ù»Ï ³ÙÇëÁ` µ³ó³éáõÃÛ³Ùµ, »Ã» ïíÛ³É ³ÝÓÁ ó³Ýϳó³Í Å³Ù³Ý³Ï áõÝÇ ³½³ï ³ñÓ³Ïí»Éáõ ѳٳñ ¹ÇÙáõÙ Ý»ñϳ۳óÝ»Éáõ »í ¹ÇÙáõÙÇ ùÝÝáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝù (ºÊÜÎ ÃÇí (2006)13 ѳÝÓݳñ³ñ³Ï³Ý, Ï»ï 17: • (ѳٻٳïÇñ ÐÐ åñ³ÏïÇϳÛÇ Ñ»ï, ûñÇݳÏ, ·áñÍÁ í³ñáõÛà ÁݹáõÝ»ÉÇë ¹³ï³íáñÝ ÇÝùݳµ»ñ³µ³ñ ³Ý¹ñ³¹³éÝáõÙ ¿ ϳɳÝùÇ ûñÇݳϳÝáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÇÝ: ê³Ï³ÛÝ Ï³É³ÝùÇ ûñÇݳϳÝáõÃÛ³Ý ëïáõ·Ù³Ý ÇÝùݳµ»ñ³µ³ñ ѳٳϳñ· ¹³ï³ùÝÝáõÃÛ³Ý öáõÉáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝãáõÝÇ: ê³Ï³ÛÝ, ¹ñ³ öá˳ñ»Ý, ö³ëï³µ³ÝÁ ϳñáÕ ¿ ¹³ï³ùÝÝáõÃÛ³Ý ó³Ýϳó³Í öáõÉáõ٠ѳݹ»ë ·³É ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ùµ - ˳ËïáõÙ?

30. 5-րդ հոդվածի 3-րդ մաս (շարունակություն) «Անհապաղ» նշանակում է • ՀՀ սահմանադրությամբ – 72 ժամ (16-րդ հոդված) • ՀՀ քր. դատ. օր.-ի նոր հայեցակարգով – 60 ժամ (կետ 2.22) • «…Հանցանքկատարածլինելուանմիջականորենծագածհիմնավորկասկածիհիմքով…ձերբակալվածանձինպետքէմեղադրանքներկայացվիևմեղադրյալըպետքէտարվիդատարան` նրակալանավորմանհարցըլուծելուհամարոչուշ, քան ձերբակալման պահից 60 ժամվա ընթացքում»: • Եվրոպական դատարանը կոնկրետ ժամկետ չի սահմանել և այս առումով դրսևորում է որոշ ճկունություն, • Մինչև 4 օրը կարող է համարել օրինական՝ ելնելով առանձնահատուկ դժվարություններից. • Օրինակ, ահաբեկչության դեմ պայքարում առկա առանձնահատուկ դժվարությունները: -

31. 5-րդ հոդվածի3-րդ մաս (շարունակություն) Կալանքի«ողջամիտժամկետ» • Եվրոպականդատարանըքննության է առնում, թեարդյոքվարույթնիրականացնողմարմիններըկալանքիանհրաժեշտությունըհիմնավորելեն. • «վերաբերելի» և «բավարար» պատճառներով, թեձևական և շաբլոնայինբնույթիարտահայտություններով: Այսինքն, Քննության է առնումազգայինդատարանիկողմիցնշված • Կալանքիպայմանները, և • Կալանքիհիմքերը -

32. 5-րդ հոդվածի 3-րդ մաս (շարունակություն) Կալանքի պայմաններ Ըստ Վճռաբեկ դատարանի (Վահրամ Գևորգյանի գործով 24/02/2011թ. թիվ ԵԿԴ/0678/06/10 որոշում). • փաստական տվյալներով հաստատված հանգամանքներ, • Օրենսդրական նորմի պարզ շարադրանքը այլևս բավարար չէ, անհրաժեշտ է կալանքը հիմնավորել փաստական հանգամանքներով/տվյալներով: • հանցագործության կատարման հիմնավոր կասկածի առկայությունը • հանցագործության հետ կասկածվող անձի օբյեկտիվ կապըհաստատող փաստեր, տեղեկություններ կամ ապացույցներ, • որոնք ուղղակիորեն կմատնանշեն անձի առնչությունը հանցագործությանը, • հարուցված քրեական գործի առկայությունը, • անձին որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին որոշման առկայությունը, • տարիքը, • Անձեռնմխելիության պարտադիր հաղթահարումը: -

33. Ազատությունից զրկելու դատավարական երաշխիքները 5-րդ հոդվածի 3-րդ մաս Կալանքի հիմքերը ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածով սահմանված հիմքերը. • քննությունից թաքնվելու հավանականությունը, • քննությունը խոչընդոտելու հավանականությունը, • նոր հանցագործություն կատարելու հավանականությունը, • պատասխանատվությունից խուսափելու հավանականությունը, • դատավճռի կատարմանը խոչընդոտելու հավանականությունը, -

34. 5-րդ հոդվածի4-րդ մաս (շարունակություն) Կալանքիօրինականությանդատականկարգովբողոքարկմանիրավունք (Habeus Corpus) «Յուրաքանչյուր ոք, ով ձերբակալման կամ կալանավորման պատճառով զրկված է ազատությունից, իրավունք ունի վիճարկելու իր կալանավորման օրինականությունը, որի կապակցությամբ դատարանն անհապաղ որոշում է կայացնում և կարգադրում է նրան ազատ արձակել, եթե կալանավորումն անօրինական է»: • 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասը և 4-մասը լրացնումենմիմյանց, սակայնկանտարբերություններ • 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասովնույնպեսնախատեսվում է դատականհսկողություն, սակայնտարբերությամբ, որ 3-րդ մասովհսկողությունըպետք է ապահովվիպետությանկողմից (հնարավորությունըտրվում է ինքնաբերաբեր՝ առանցկալանավորիմիջնորդության), իսկ 4-րդ մասովհսկողությունընախաձեռնվում է կալանավորիկողմից:

35. 5-րդ հոդվածի4-րդ մաս (շարունակություն) Habeus Corpus դատականվարույթիառանձնահատկությունները • իրավասուդատարան • անկողմնակալդատարան • դատավարությանմրցակցայինբնույթ • նյութերըպաշտպանականկողմինտրամադրելը • ապացուցմանբեռըկրում է մեղադրողբնույթը • Վարույթըպետք է իրականացվիարագությամբ

36. ԱզատությունիցզրկելուդատավարականերաշխիքներըԱզատությունիցզրկելուդատավարականերաշխիքները 5-րդ հոդվածի 5-րդ մաս Փոխհատուցումստանալուիրավունք «Յուրաքանչյուր ոք, ով, ի խախտումն սույն հոդվածի դրույթների, ձերբակալման կամ կալանավորման զոհ է դարձել, իրավունք ունի հայցի ուժով օժտված փոխհատուցման»: • Հայցիուժովփոխհատուցմանիրավունք՝ դատականկարգով: • Կառավարությանկողմիցex gratia փոխհատուցումչիընդունվում • Նախատեսում է. • նյութական, • ոչնյութական (բարոյական) • դատականծախսերուծախքերիդիմացփոխհատուցում: