Boshqaruv

1. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TUROM ZARMED UNIVERSITETI «Iqtisodiyot»fanidan MUSTAQIL ISHI Mavzu: Iste’molchixatti-harakatinazariyasi. Bajardi: 4-7Iqtisod 22 guruhtalabasiGiyazovaParvina Tekshirdi:

2. Mavzu:Boshqaruvpersonalimehnatinitashkiletishningxususiyatlari.RejaMavzu:Boshqaruvpersonalimehnatinitashkiletishningxususiyatlari.Reja 1.Boshqaruv mehnati: ta'riflari, xususiyat1ari, tur1ari 2. Boshqaruvmehnatiniilmiytashkilqilish. 3.Personalni boshqarish va ishlab chiqarishning o’zaro aloqadorligi 4. Rahbarnio'zinio'ziboshqarishi 5. Menejerfaoliyatinirejalashtirishvatashkilqilishuchunqurollar

3. Boshqaruvmehnati: ta'riflari, xususiyatlari, tur1ari • Boshqaruvmehnati- buma'muriyboshqaruvxodimlaritomoni-dan bajariladiganoperatsiyalarvaishlardir. • Boshqaruvmehnatimehnatnitaqsimlashvakooperatsiyalashdavridaajratiladi. • Ma'muriyboshqaruvxodimlariningmehnatiyig'maijtimoiymehnatningajralmasqismibo'ladi. Demak, boshqaruvtizimidagimehnatqanchaliksamaralibo'lsa, yig'mamehnatningnatijalari ham shunchalikyuqoridir. • Ammo ma'muriyboshqaruv xo dimlari, ishchilardanfarqliravishda, o'zlaribevositamehnatpredmetigata'sirko'rsatmaydilar, ya'nio'zlariningqo'llaribilan (mehnatvositalaridanfoydalanishbilan) moddiyboyliklarniishlabchiqarmaydilar. Ularbevositaishlabchiqarish (tijorat) operatsiyalarinibajarishbilan band bo'lganodamlarningsamaralimehnatlariuchunkeraklitashkiliy-texnikvaijtimoiy- iqtisodiyshart-sharoitlaryaratadilar.

4. Demak, boshqaruvvazifalarinibajarilishi-ningsifatiqanchalikyuqoribo'lsa, ishlabchiqarishob'yektishunchalikishonchlivasamaralifaoliyatyuritadi. Boshqaruvmehnatijarayonidabelgilanganresurslarmoddiy, moliyaviy, mehnatresurslari - binolar, inshoatlar, boshqaruvapparatixodimlarimehnatningvositalarivapredmeti, boshqaruvtiziminifaoliyatiyuritishuchunxarajatlar, malakalimutaxasislarvah.k. dan foydalaniladi. Ulardanfoydalanishningsamaradorligi ham ishlabchiqarishfaoliyatiningyakuniynatijalariga ta' sir ko'rsatadi. Shundayqilib, boshqaruvmehnati - buijtimoiyishlabchiqarishmehnatiningturlitumanligidir, chunki u yig'mamahsulotishlabchiqaruvchivaboshqaruvhodimlarifaoliyatiningnatijasidir. U ishchilarmehnatikabidarajadaarurdir.Boshqaruvmehnatig'oyatdaturlitumandir, shusababliushbumehnatningmazmunini ta' riflovchioperatsiyalarvatadbirlarnianiqtasniflash, turlargaajratishqiyindir.

5. Buningustigaboshqaruvoperatsiyalarningdoirasimuqarrarravishdakengaymoqdalar, operatsiyalarningo'zlariesabirtomondanboshqaruvusullariniularniko'llashsohalaridagio'zgarishlaroqibatida, boshqatomondanaxborotlarnisaqlash, uzatish, jamlab, ishlabchiqishningyangitexnikvositalaridanfoydalanishnio'sishimunosabatibilanturlarinio'zgartirmoqdalar. Boshqaruv personali (xizmatchilar) - odatda ko’proq aqliy mehnat bilan band bo’lib, ishlab chiqarishda boshqaruvni amalga oshiradilar. Boshqaruv personali ham ikki asosiy toifaga bo’linadi: rahbarlar va mutaxassislar. Rahbarlarning mutaxassislardan asosiy farqi shundan iboratki, rahbarlar qaror qabul qilish huquqiga ega bo’ladilar va ular o’zlariga bo’ysunuvchi xodimlarga ega. Boshqaruv ko’lamiga muvofiq boshqaruv barcha funktsiyalari uchun mas’ul liniya rahbarlari (ular mazkur korxona uchun asosiy hisoblangan faoliyat bilan shug’ullanuvchi bo’linma rahbari hisoblanadilar) hamda boshqaruv muayyan funktsiyalarini amalga oshiradigan funktsiyali rahbarlar bir-biridan farqlanadi.

6. Personalni boshqarishning zamonaviy yo’nalishlari korxona ichki muhitida ro’y berayotgan o’zgarishlar (iqtisodiyotda, texno-logiyalarda, ijtimoiy sohada, huquqiy munosabatlarda) bilan bog’liqdir.Ularniquyidagi shaklda tasavvur etish mumkin.

7. Personalni boshqarishning zamonaviy yo’nalishlari “inson resurslarini boshqarish” tushunchasini ham qamrab oladi. Inson resurslarini boshqarish ishlab chiqarishda inson omilini hisobga olishga asoslangan.“Inson resurslari” tushunchasi XX asr 70- yillarning oxiri va 80- yillarning boshida “shaxsiy menejment, yoki personalni boshqarish” fani negizida tarkib topa boshladi. Hozirgi vaqtda “Personalni boshqarish” va “Inson resurslarini boshqarish” tushunchalari farqlanishi e’tirof etiladi. Xususan, iqtisodchi olim Stori shaxsiy, ishlab chiqarish munosabatlari bilan inson resurslarini boshqarish o’rtasida 27 ta farq mavjudligini asoslaydi. Ushbu xususiyatlar umumlashtirilgan holda “personalni boshqarish” bilan “inson resurslarini boshqarish” o’rtasidagi asosiy farqlar 1.5- jadvalda keltirilgan.

8. Personalni boshqarish bilan inson resurslarini boshqarish o’rtasidagi tafovutlar

9. Bundan tashqari, korxona boshqaruvi yuqori bo’g’in rahbarlari (direktorlar va ularning o’rinbosarlari), o’rta bo’g’in rahbarlari (sex va bo’linmalar rahbarlari) va quyi bo’g’in rahbarlari (uchastka va brigada boshliqlari, ustalar) mavjuddir.Korxona mutaxassislarini ular mehnati natijalariga muvofiq uch asosiy guruhga ajratish mumkin:boshqaruvning funktsiyali mutaxassislari. Ularning mehnat mahsuli boshqaruv axborotlari hisoblanadi. Bu toifa mutaxassislar guruhiga referentlar, iqtisodchilar va hokazolar kiradi;mutaxassis-muhandislar. Ular mehnati mahsuli texnika va ishlab chiqarish texnologiyasiga oid konstruktorlik-texnologik yoki loyiha axborotlaridir. Bular muhandislar, texnologlar, konstruktorlar, loyihachilar va hokazolardir;xizmatchi-texnik mutaxassislar (komp’yuter operatorlari, omborchilar, maishiy sohalar xizmatchilari va hokazolar) asosan xizmat ko’rsatish bilan banddirlar.

10. Boshqaruvmehnatiniilmiytashkilqilish Ilmiyostidaboshqaruvxodimlarimehnatiningshundaytashkilqilishnitushunishkerakki, u fan yutuqlarivailg'ortajriba, xo'jalikyuritishningilg'orshakllaridanfoydalanish, texnikvositalarniqo'llashgaasoslanadi. U xizmatchilarnibirbirlarivaishchilarbilan, hamdaishlabchiqarish(tijorat)niboshqarishvamuxandislik-texnikvaiqtisodiyta'minlashvazifalariniamalgaoshirishjarayonidafoydalaniladigantexnikvositalarbilano'zarohamkorliginiyaxshiroqtarzdao'rnatishvamuntazamravishdatakomillashtirishgaimkonberadi. Mehnatniilmiytashkilqilishningmaqsadimehnatunumdorliginiishlovchilarningsog'liklarinisaqlabqolganholdaoshirishdaniboratdir.Bizningmamlakatimizdaavvaldanboshqaruvjarayonlariniratsionallashtirishvatakomillashtirishfaoliyatinibelgilashuchun "mehnatniilmiytashkilqilish" (MITQ) atamasidanfoydalanilganbo'lib, u ishlabchiqarishvaboshqaruvjarayonlariganisbatantubdanfarqsizbo'lgan. Taxminan 60 yillarda "boshqaruvmehnatiniilmiytashkilqilish" (BMITQ) atamasiajralibchiqqan. Bunga korxonalargaboshqaruvmehnatinioldindantashkilqilishni talab qiluvchihisoblashtexnikasiningqudratlivositalarinitadbiqetilishiyordambergan.

11. Boshqaruvmehnatiniilmiytashkilqilisho'zichigaquyidagiyo'nalishlarnioladi:xodimlarmehnatinitaqsimlanishivaularni ham korxonako'lamlarida, va ham har birbo'linmalardoirasidakooperatsiyalashuvi;xodimlarnitanlashva joy joylarigaqo'yishvalavozimlivazifalargamuvofiqularningmalakalaridarajasinita'minlash;boshqaruvxodimlariningularniboshqarishbo'yichaishlabchiqarishjamoasitarkibidagivaunimuxandisi-texnikta'minlashbo'yichafaoliyatinitashkilqilish;ishjoylarinitashkilqilishvajihozlash;ishningilg'orusullaridanfoydalanish;mehnatningqulaysharoitlariniyaratish;mehnatni me' yorlashtirish;-boshqaruvningtexnikvositalari,axborottexnologiyalari,shaxsiykompyuterlardanfoydalanish;-mehnatnirag'batlantirish.Keyinchalik (70 yillarningboshlarida) bizningmamlakatimizdaBMITQrivojlanishtendensiyalariniaksettiruvchi "tashkiliyloyihalashtirish" tushunchasipaydobo'lgan.

12. Tashkiliyloyihalashtirishbuboshqaruvmehnatiniboshqaruvapparatiishiningsamaradorliginioshirishmaqsadida MITQ talablarivazamonaviytashkiliyvahisoblashtexnikasibazasidaratsionallashtirishloyihalariniishlabchiqishvatadbiqetishjarayonidir. Tashkiliyloyihalashtirishniquyidagiasosiyyo'nalishlaribo'yichaamalgaoshirishtaklifqilingan:boshqaruvapparatiningtashkiliyvavazifaviytuzilishiniratsionallashtirish;ishlarningasosiyvaengommaviyturlarinibajarishtexnologiyasi, mehnatsharoitlarivaxodimlarningishvaqtidanfoydalanishniratsionallashtirish;boshqaruvningushbuapparatifaoliyatinihujjatlashtirishvahujjatlarbilanta'minlashniratsionallashtirish;boshqaruvapparatinitashkiliyvahisoblashtexnikasibilanjihozlanganliginioshirishvaxodimlarmehnatiniavtomatlashtirish.

13. Rahbarnio'zinio'ziboshqarishi • O'zinio'ziboshqarishburahbarningkundalikamaliyotdaishningzamonaviyusullaridanmaqsadgamuvofiqvaizchilfoydalanishinio'zichigaoluvchishaxsiyishinitashkilqilish, hamdauningo'zinio'zirivojlantirishidir. • O'zinio'ziboshqarishningasosiymaqsadlariqo'yidagilardaniborat: • - menejmenttomonidanvaqtdanvao'zimkoniyatlaridanko'proqfoydalanish; • uningo'ziningsog'lig'inisaqlashvamustahkamlash; • hayotniborishiniongliravishdaboshqarish; • - ham ishdagiva ham shaxsiyhayotidagitashqiholatlarniyengibo'tish. • Turlitumanmasalalarnikundalikhalqilishdamenejer har xilvazifalarnibajaradi. O'zinio'ziboshqarishningbujarayoniningalohidavazifalaro'rtasidagialoqaniko'rgazmaliravishdanomoyonqiluvchidoirakabiberilishimumkin.

14. O'zinio'ziboshqarishdoirasi O'zinio'ziboshqarishningichkidoirasidabirlashtiruvchivazifa-axborotlarbilanishlashjoylashgan. Qolganvazifalarma'lumdarajadauniatrofidaaylanadilar, chunkiaxborotnialmashisho'zinio'ziboshqarishjarayoniningbarchapallalaridazarurdir.Birinchivazifa - maqsadlarniqo'yish.

15. Har birboshqaruvchixodimo'zoldigamaqsadlarniqo'yadi, bukelajakkaqarash, kuchlarvafaolliknierishishkerakbo'lgannarsagaqaratishvajamlashnibildiradi. Shundayqilibmaqsadyakuniynatijanishakllantiradi. U harakatlar "quturtuvchisi", faolliknibelgilabberuvchiundovbo'ladi. Agar maqsadqo'yilganbo'lsa, undaharakatlantiruvchikuchsifatida harakat qiluvchivafaqatmaqsadgaerishilgandaginayo'qoluvchikeskinlikholativujudgakeladi.

16. Ko'ribchiqilganmavqsadlarhayotvamartabaningrejasidaqaydetiladi, u muntazamravishdaqaytatekshirilishi, faollashtirilishivato'ldirilishikerak. Qo'yidashundayrejadanparchaberiladi (7.2-jadval). O'zinio'ziboshqarishningkeyingipallasi - menejerningshaxsiyvaqtinirejalashtirishdir (7.2-jadval)

17. Personalni boshqarish (Personal management) XX asr 30-yillaridan boshlab shakllana boshlagan ushbu konsepsiyaning nazariyasosi sifatida insonga xizmat vazifasi orqali qaralishi qabul qilingan bo’lib, boshqaruv ma’muriy vositalar (tamoyillar,uslublar, vakolatlar, funktsiyalar) orqali amalga oshirilishinazarda tutiladi.Inson resurslarini boshqarish (Nitap resourses management). Bukonsepsiyaga ko’ra insonga xizmat vazifasi orqali emas, balki uch asosiy komponentli (mehnat funktsiyasi, ijtimoiy munosabatlar, xodim holati) yaxlit ijtimoiy tuzilma elementi sifatida qaraladi. Mazkur nazariya XX asrning 70- yillaridan shakllana boshlanib, sobiq SSSRda “qayta qurish” davrida “inson omilini faollashtirish” g’oyalarida o’z aksini topgan. Insonni boshqarish (Nitap being management ). Ushbu konsepsiya asoschilari yapon iqtisodchi olimlari K. Matsusita va A. Marita hisoblanib, ular fikricha inson korxonaning bosh sub’ekti hamda boshqaruvning asosiy sub’ekti hisoblanib, unga “resurs” sifatida qarash mumkin emas.

18. 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Sutkaningvaqtlari Ishlashqobiliyatiningo'rtachastatistiko'zgarishlari. Yana ishlashqobiliyatiningo'zgarishlarigamuvofiqkeskin, ma'suliyatlifaoliyatnimuhimsizroqvakeskinbo'lmaganbilanalmashtiribturishtavsiyaetiladi.Yanaorganizmbioritmlaritabiiypallalarini ham hisobgaolishkerak. Bioritmlarhaqidagita'lim shunga asoslanadiki, har birodamningjismoniy, ruhiyvaaqliyholatidavraviyo'zgarishlargamoyildir, ya'nifaollikvabo'shashishningmuntazampallalarimavjud.

19. Foydalanilganadabiyotlarro’yxati 1.Yuldoshev N.K,, Nabokov V.I. "Menejment nazariyasi". Darslik. T.TDIU, 2013.- 433 b.2.Yuldoshev N.K, Menejment. Ukuvkullanma.T.: TDIU, 2006 Y.-150 b.3.Kucharov A.S. Menejment. O’quvqollanma. T..TDIU, 2009 u. -120 b. 4.SHarifxodjaev M.Menejment. Darslik.T.: Ukituvchi, 2002.-464 b.5.Yo'ldoshev N.Q., Azlarova M.M., Xo'djamuratova G. Y. "Menejment va 6.marketing asoslari": (O'quv qo'llanma). - T.: TDIU, 2012 y. -258 b.7.Vesnin V.R. Menedjment v sxemaxiopredeleniyax: Uchebnoyeposobiye. -M.: Prospekt, 2009. - 120 s.8.B Kattakishiyev, I Mamayusupov Strategik menejment Toshkent 2008 y9.R I Gumish, Matmurodov F.I. Innavatsionmenejment Toshkent 2008y10.Matmurodov F.I. Ma’muriymenejment Toshkent 2008y11.S.I Ahmedov, R.I NirimbetovIshlabchiqarishmenejmenti Toshkent 2008y12.A.Qo’chqarov Menejerimkoniyatlari. “Istiqlol” nashriyoti 200013.SH.N.Zaynutdinov va boshqalar. Menejmentasoslari. T. Moliya-2001 y14.A.YUldashev, I.Sirojiddinov. Moliyaviymenejment. Namangan-2001 y.