ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΡΩΜΑΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

1. ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΡΩΜΑΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Γάιος: τριμερής διάκριση δικαίου Δίκαιο των προσώπων (iusquod ad personaspertinet) Δίκαιο των πραγμάτων (ius quod ad res pertinet) Δίκαιο των αγωγών (ius quod ad actionespertinet).

2. YΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΔΙΚΑΙΟΥ • Πλήρη ικανότητα δικαίου: οι εκ γενετής, αυτεξούσιοι (sui iuris) ρωμαίοι πολίτες. • Μόνον ο paterfamiliasέχει πλήρη ικανότητα δικαίου. • Σύζυγος: είτε υπό την εξουσία του πατέρα ή του συζύγου της, είτε έχει χειραφετηθεί (emancipatio), έχει όμως επίτροπο. • Ιus triumliberorum: O Aύγουστος παρέχει το προνόμιο στις μητέρες τριών παιδιών να μη έχουν επίτροπο. • Τέκνα: και μετά την ενηλικίωσή τους = υπεξούσια του paterfamilias. • Aπαλλάσσονται από την πατρική εξουσία μετά το θάνατο του πατέρα, την στέρηση της ιδιότητας του πολίτη ή με την χειραφεσία τους.

3. Δούλοι • Δεν είναι υποκείμενα δικαίου. • Οι μεταξύ τους σχέσεις (π.χ. γάμος) δεν ενδιαφέρουν την έννομη τάξη. • Αν συνάψουν σχέσεις με ελεύθερο, ευθύνη κυρίου ή σωματικός κολασμός τους. • Ενεργούν στο όνομα του κυρίου και για λογαριασμό του. • Όπως και οι υπεξούσιοι, διαχειρίζονται ελεύθερα περιουσιακά στοιχεία που τους παραχώρησε ο εξουσιαστής (χρημάτιον, peculium).

4. Ρωμαϊκός γάμος • Διαπνέεται από ελευθερία. Αποτελεί πραγματικό γεγονός. • Η συμβίωση είναι αναγκαίο στοιχείο του γάμου. • Χαρακτηριστικό: η διάρκεια, που διαφοροποιεί το γάμο από άλλες σχέσεις. • Διαρκής συμβίωση: συνάγεται η πρόθεση των συμβιούντων να είναι σύζυγοι (adfectiomaritalis). • Μοδεστίνος: «Γάμος ἐστὶ συνάφεια ἀνδρὸς καὶ γυναικός καὶ συγκλήρωσιςτοῦ βίου παντὸς, θείου τε καὶ ἀνθρωπίνουδικαὶου κοινωνία».

5. Προϋποθέσεις του γάμου(iustummatrimonium) • ΘΕΤΙΚΕΣ • Ιδιότητα του πολίτη ή δικαίωμα επιγαμίας της συζύγου (conubium). • Συμπλήρωση νόμιμης ηλικίας • Συγκατάθεση (auctoritas) εξουσιαστή για υπεξουσίους. • Συναίνεση μελλονύμφων. • ΑΠΟΥΣΙΑ ΚΩΛΥΜΑΤΟΣ • Συγγένεια (ευθεία γραμμή, & εκ πλαγίου, έως γ’ βαθμού). • Οι απαγορεύσεις γάμου επεκτείνονται προοδευτικά, στους βυζαντινούς χρόνους, έως τον έβδομο βαθμό συγγενείας. • Ύπαρξη προηγούμενου γάμου που δεν έχει λυθεί με θάνατο ή διαζύγιο (ποινή ατιμίας στο δίγαμο). • Για γυναίκα: καταδίκη για μοιχεία) • Για τους άνδρες: έως 3ο αι. μ.Χ., η στρατιωτική θητεία.

6. Συζυγική εξουσία (manus) • Nόμιμος γάμος (iustummatrimonium) = • Υποχρέωση σύστασης προίκας. • Υποχρέωση τήρηση πίστης εκ μέρους της γυναίκας, για να θεωρούνται τα τέκνα γνήσια και όχι νόθα. • Δεν αρκεί για να περιέλθει η γυναίκα υπό την εξουσία του συζύγου (manus). • Aν ήταν υπεξούσια του πατέρα, παραμένει. • Αν ήταν αυτεξούσια, παρεμένει. • Για να αποκτήσει ο σύζυγος εξουσία (manus)επί της συζύγου: • Μεταβίβαση της εξουσίας από τον πατέρα στο σύζυγο με την coemptio & confarreatio. • H σύζυγος να παραμείνει στη συζυγική εστία για ένα χρόνο (usus) χωρίς να λείψει για τρεις συνεχείς νύχτες.

7. Περιουσιακές συνέπειες γάμου • Αν ο γάμος δεν συνοδεύεται από την κτήση εξουσίας επί της συζύγου, η περιουσιακή κατάσταση των συζύγων δεν μεταβάλλεται. • Οι σύζυγοι κληρονομούν τους εξ αίματος συγγενείς τους (cognati). • Δεν υπάρχει υποχρέωση διατροφής της συζύγου. • Αν μεσολάβησε μεταβίβαση εξουσίας της συζύγου: • Η σύζυγος καλείται στην εξ αδιαθέτου διαδοχή του συζύγου. • Ο σύζυγος έχει υποχρέωση διατροφής της. • Απαγορεύονται οι δωρεές μεταξύ συζύγων, έως το 206 μ.Χ., οπότε ισχύουν αν δεν ανακλήθηκαν όσο ζούσε ο δωρητής σύζυγος.

8. Προίκα – dos • Yπαγορεύεται από τα κοινωνικά ήθη. • Έκφραση της «γυναικείας αδυναμίας» & της ματαιοδοξίας των γονέων. • Συναγωνισμός γονέων για τη μεγαλύτερη προίκα & ανδρών για τη σύζυγο με τη μεγαλύτερη προίκα. • Γίνεται αντικείμενο διακωμώδησης. Κωμωδία Πλαύτου (195 π.Χ.): ο γερο-Μεγάδωρος που παντρεύτηκε γυναίκα νεώτερη που ο πατέρας αρνήθηκε να προικίσει, παροτρύνει τους συμπολίτες του να πράξουν το ίδιο, γιατί συνεπάγεται απληστία των ανδρών και ανυπακοή των γυναικών. • «Η γυναίκα που δεν έχει προίκα είναι κάτω από την εξουσία του άντρα της. Αυτές που έχουν προίκα φέρνουν στους άντρες τους συμφορές και δυστυχίες».

9. LaudatioTuriae • Eπικήδειος λόγος Ρωμαίου για τη σύζυγό του, Turia. «Διαφυλάξαμε με κοινή επιμέλεια την περιουσία των γονέων σου. Δεν ενδιαφερόσουν να αποκτήσεις, μου εμπιστεύτηκες τα πάντα. Μοιράσαμε τους ρόλους: εγώ διαχειριζόμουν την περιουσία σου και εσύ τη δική σου».

10. LegesIuliae • H νομοθεσία του Αυγούστου αποτελεί ορόσημο για τις οικογενειακές σχέσεις και την προίκα. Ρυθμίζει το γάμο, την προίκα, τη μοιχεία. • Προσπάθεια εξυγίανσης των ηθών. • Η κοινωνική υποχρέωση για προίκα, μάλλον γίνεται νομική. • Η προίκα καταργείται στον ελληνικό χώρο μόλις το 1983. Αύγουστος

11. Σύσταση προίκας • Η προίκα αποτελεί το αντιστάθμισμα του κληρονομικού μεριδίου της γυναίκας από την πατρική περιουσία. • Ρωμαίες: • Γάμος cum manu(περιέρχονται στην εξουσία του συζύγου), οπότε χάνει τα κληρονομικά δικαιώματα στην πατρική εξουσία. • Παίρνει προίκα, που περιέρχεται στην εξουσία του συζύγου. • Γάμος sine manu(μένει υπό την εξουσία του πατέρα, ή αυτεξούσια), διατηρεί τα κληρονομικά δικαιώματα στην πατρική εξουσία. • Παίρνει προίκα για να συμβάλει στα βάρη του γάμου.

12. Δικαιοπραξίες προίκας • Σύσταση προίκας: τυπική δικαιοπραξία. • Dotisdatio: πανηγυρική παραδοτική δικαιοπραξία, χέρι με χέρι, μεταβιβάζεται η κυριότητα των προικώων στον προικολήπτη. • Dotisdictio: πανηγυρική δήλωση του προικοδότη ότι συνιστά προίκα, • Dotispromissio: προφορική συμφωνία μεταξύ προικοδότη – προικολήπτη περί μελλοντικής σύστασης προίκας. • Από το 2ο αι. μ.Χ.: σύνταξη συμβολαιογραφικού εγγράφου για τη σύσταση προίκας (ελληνική επίδραση). «Έγγραφος γάμος» – «Άγραφος γάμος». • Έγγραφα: στα λατινικά και στα ελληνικά. Π.χ. προικώο συμβόλαιο 2ουμ.Χ. αι., με περιγραφή προίκας (dos)και «παραφέρνων» (paraferna), που δεν περιλαμβάνονται στην προίκα.

13. Παράφερνα • Ακόμα και αν η σύσταση της προίκας δεν έγινε εγγράφως: οι Ρωμαίες καταρτίζουν κατάλογο με τα πράγματα που έφερναν στο σπίτι του συζύγου για προσωπική χρήση, που παραμένουν στην κυριότητά τους. • Ο σύζυγος υπογράφει τον κατάλογο. • Σε περίπτωση διαζυγίου πρέπει να επιτρέψει στη σύζυγο να τα πάρει πίσω. • Αν όχι, η σύζυγος μπορεί να τα διεκδικήσει με αγωγή (εντολής ή παρακαταθήκης, όχι προίκας). • Θεοδόσιος β΄& Ουαλεντινιανός (450 μ.Χ.):ο σύζυγος δεν έχει καμία εξουσία στα παράφερνα, εκτός αν το επιτρέψει η σύζυγος.

14. Μορφές προίκας • Dos recepticia: • Στη συμφωνία περιελήφθη ρητή πρόβλεψη για την επιστροφή των προικώων σε περίπτωση λύσης του γάμου. • CarviliusRuga (230 π.Χ.):απέπεμψε τη σύζυγο χωρίς λόγο, κράτησε την προίκα. • Dos profeticia: • Συνίσταται από τον πατέρα ή παππού της γυναίκας. • Αν λυθεί ο γάμος, και με θάνατο της συζύγου, τα προικώα επιστρέφονται στον προικοδότη. • Dos adventicia: • Συνίσταται από την ίδια τη σύζυγο αν είναι αυτεξούσια, ή από τρίτο πρόσωπο. • Η συμφωνία δεν προβλέπει επιστροφή του γάμου σε περίπτωση λύσης του γάμου. • Πάντα, η προίκα τελεί υπό την αίρεση της τέλεσης του γάμου: Si nuptiaesequantur.

15. Eπιστροφή προικώων • Αρχικά δεν προβλέπεται στο ρωμαϊκό δίκαιο. • Τα διαζύγια είναι αρχικά σπάνια, ο γάμος λύεται με το θάνατο. • «Η αιτία της προίκας είναι διαρκής». • Πλούταρχος: νόμος Ρωμύλου = ο σύζυγος μπορεί να αποπέμψει τη σύζυγο κρατώντας την προίκα, αν η σύζυγος: • Διέπραττε μοιχεία, • Δηλητηρίαζε παιδί της • Άλλαζε τα κλειδιά του σπιτιού εν αγνοία του συζύγου. • Άλλως, υποχρεωνόταν να επιστρέψει το μισό ύψος της προίκας και το άλλο μισό: θυσία στους θεούς. • 3ος αι. π.Χ., τα διαζύγια πολλαπλασιάζονται. • 230 π.Χ., σκανδαλώδες διαζύγιο Sp. CarviliusRuga: αποπέμπει τη σύζυγο λόγω στειρότητας και παρακρατά την προίκα. Θεσπίζονται έκτοτε μέτρα για την εξασφάλιση της επιστροφής της προίκας σε περίπτωση αναίτιου διαζυγίου.

16. Παρακρατήσεις (retentiones) • Oρίζονται στη δικαστική απόφαση περί επιστροφής της προίκας. • Ο σύζυγος κρατά ορισμένα περιουσιακά στοιχεία από τα προικώα. • Υπαγορεύονται από λόγους ηθικούς, ή για την ανατροφή των παιδιών, ή λόγω δωρεών μεταξύ των συζύγων (που απαγορεύονται), ή για δαπάνες που έγιναν για τα προικώα. • Καθορίζονται με βάση την αρχή της επιείκιας. • Διαζύγιο Τιτίννιου και Φαννίας (100 π.Χ.): η Φαννία ενάγει τον Τιττίνιο για την επιστροφή της προίκας, εκείνος την κατηγορεί για ακόλαστο βίο και ζητά να κρατήσει την περιουσία. Ο δικαστής διατάσσει την επιστροφή της, με παρακράτηση ενός ποσού λόγω μοιχείας. • Οι σύζυγοι συχνά αντεπιτίθενται κατά της συζύγου που ζητά την επιστροφή της προίκας με την ανταγωγή για ηθικά παραπτώματα (actio de moribus). • Aργότερα, οι παρακρατήσεις δεν ορίζονται από το δικαστή, αλλά είναι προκαθορισμένες ανάλογα με λόγους: • Ηθικά παραπτώματα: μοιχεία της συζύγου =1/6 προίκας κρατά ο σύζυγος • Ελαφρότερα, 1/8. • Αν ο σύζυγος υπέπεσε σε σοβαρό ηθικό παράπτωμα: υποχρεούται να επιστρέψει την προίκα αμέσως, σε ελαφρύ, εντός έξι μηνών. • Παρακρατήσεις λόγω τέκνων: αν το διαζύγιο ζήτησε η σύζυγος, ο σύζυγος παρακρατεί το 1/6 της προίκας για κάθε παιδί, έως το μισό της προίκας.

17. Ρήτρα γαμηλίου συμβολαίου (cautioreiuxoriae): • Ο σύζυγος υποχρεούται να επιστρέψει μέρος ή όλη την προίκα σε περίπτωση διαζυγίου. • Τα μέρη μπορούν να προσφύγουν στο δικαστήριο. • Η σχετική πρόβλεψη πρέπει να έχει γίνει επακριβώς στη συμφωνία για να έχει η σύζυγος αγωγή. • Αctioreiuxoriae: • Αγωγή περιουσιακών στοιχείων συζύγου. • Ένα από τα διασημότερα και μακροβιότερα ένδικα βοηθήματα του ρ.δ. • Ο δικαστής εκδίδει απόφαση με γνώμονα την καλή πίστη και την επιείκια. • Αναζητά το «επιεικές και ορθότερο» για τα έννομα συμφέροντα της συζύγου, ιδίως αν δεν φέρει ευθύνη για τη λύση του γάμου. • Αρχικά την ασκεί η σύζυγος, αργότερα και ο πατέρας, «για να μην χάσει και την κόρη, και την προίκα που έδωσε» (Ουλπιανός).

18. Περιορισμοί διάθεσης προικώων • Νομοθεσία Αυγούστου • Ο σύζυγος δεν είναι ελεύθερος να διαθέτει την προικώα περιουσία. • Οφείλει να μεριμνά για τη διαφύλαξη, ευθυνόμενος για κάθε ζημία από δόλο ή αμέλεια. • Τα προικώα ακίνητα σε ιταλικό έδαφος απαγορεύεται να απαλλοτριωθούν χωρίς τη συγκατάθεση της συζύγου. • Απαγορεύεται η σύσταση υποθήκης σε ακίνητο της συζύγου, υπέρ δανειστή του συζύγου. • SenatusconsultumVelleianum (46 μ.Χ., Κλαύδιος): απαγορεύεται στις γυναίκες να εγγυηθούν υπέρ τρίτου (συζύγου ή άλλου).

19. Λύση του γάμου • Με το θάνατο ενός εκ των συζύγων • Με την απώλεια της ιδιότητας του πολίτη (capitisdeminutio) • Mε το διαζύγιο. • Μονομερώς (repudium), ή κοινή συναινέσει. • Μονομερής & αναίτια λύση γάμου = κοινωνική αποδοκιμασία. • Lex Iulia de adulteriis (Aύγουστος): ο σύζυγος υποχρεούται να χωρίσει τη σύζυγο σε περίπτωση μοιχείας, όχι το αντίστροφο. • Αν ο γάμος ήταν cum manu, μαζί με το διαζύγιο γίνεται άρση της εξουσίας με τυπική δικαιοπραξία. • Επιρροή Χριστιανισμού: το διαζύγιο υποβάλλεται σε δραστικούς περιορισμούς.

20. Πατρική εξουσία • Η εξουσία του αρχηγού της οικογένειας στα υπεξούσια μέλη (patria potestas). • Δεν διαφέρει από την εξουσία κυρίου επί των δούλων. • Δικαίωμα εκθέσεως νεογέννητου. • Δικαίωμα σωματικού κολασμού τέκνων, έως θανάτωση. • Δικαίωμα αποπομπής από την πατρική εστία (abdicatio), σε περίπτωση σοβαρού παραπτώματος, χωρίς όμως να αποκλείεται από την περιουσία. • Ρητή αποκλήρωση (exheredatio) • O paterfamilias: κύριος κάθε περιουσίας. Παραχωρεί το χρημάτιο (peculium), στα παιδιά και τους δούλους, το οποίο του ανήκει κατά κυριότητα και εκείνοι διαχειρίζονται. • Οι τρίτοι που συναλλάσσονται με υπεξουσίους προστατεύονται με τις αγωγές προσθέτου ιδιότητας, στρεφόμενοι κατά του εξουσιαστή. • Αδικοπραξίες υπεξουσίων: ο εξουσιαστής είτε καταβάλει την ποινή, είτε παραδίδει τον υπεξούσιο δράστη στο θύμα (noxaedatio).

21. Δεσμοί τεχνητής συγγένειαςΥιοθεσία & Εισποίηση • Adoptio • Γίνεται με πανηγυρικό τρόπο, ενώπιον άρχοντα. • Ο υιοθετούμενος είναι πάντα υπεξούσιος, που αποσπάται από την εξουσία του φυσικού του πατέρα και περιέρχεται στην εξουσία του υιοθετούντος. • «Θεατρική παράσταση» σε 2 πράξεις • Τριπλή πώληση (mancipatio)υπεξουσίου και απελευθέρωσή του από τον αγοραστή = λήξη πατρικής εξουσίας. • Ο υιοθετών διεκδικεί την πατρική εξουσία επί του υιοθετουμένου. Ο άρχων τον «επιδικάζει» στον υιοθετούντα. • Adrogatio • Αρχαιότερη μορφή τεχνητής συγγένειας. • Πανηγυρική δικαιοπραξία με τη σύμπραξη λαϊκής συνέλευσης (comitia curiata). • Αυτεξούσιος που εισέρχεται σε νέα οικογένεια και γίνεται υπεξούσιος.

22. Κληρονομικό δίκαιο • Ηereditas (iuscivile) • «H καθολική διαδοχή στο σύνολο των περιουσιακών δικαιωμάτων που είχε ο αποβιώσας» (Ιulianius) • Heres= κληρονόμος. Στο αρχαϊκό δίκαιο, μόνο όσοι τελούν υπό πατρική εξουσία (sui). Aποκτούν αυτοδίκαια την ιδιότητα του κληρονόμου. • Αργότερα, όσοι καλούνται στην κληρονομική διαδοχή εξ αδιαθέτου ή από διαθήκη ( & εξωτικοί). • Sui: o paterfamiliasδεν μπορεί να τους παρακάμψει (μόνο να τους αποκληρώσει ρητώς & ονομαστικά), αποκτούν την ιδιότητα του κληρονόμου ακόμα κι αν δεν το επιθυμούν. • Bonorumpossessio (Πραίτορας) • Οι υπεξούσιοι αποκτούν την κληρονομιαία περιουσία αυτοδικαίως, οι άλλοι κληρονόμοι (εξωτικοί) δεν έχουν δυνατότητα να αξιώσουν την απόδοση της νομής της κληρονομίας. • Ο πραίτορας του χορηγεί ειδικό ένδικο βοήθημα. • Τους παραπέμπει στη νομή της κληρονομιαίας περιουσίας (bonorumpossessio, διακατοχή κληρονομίας), προσωρινά ή οριστικά. • Ο πραίτωρ «υποβοηθά» το iuscivile, το συμπληρώνει, ή το «διορθώνει», ότι ο διαθέτης αγνόησε αναγκαίο κληρονόμο. • Υποβάλλεται αίτηση προς τον Πραίτορα από τους δικαιούχους.

23. Η εξ αδιαθέτου διαδοχή • Ιus civile: • Καλούνται οι sui = όσοι ήταν υπεξούσιοι, που το θάνατο του κληρονομουμένου γίνονται αυτεξούσιοι. • Κατιόντες, σύζυγος με γάμο cum manu. • Aν δεν υπάρχουν, καλείται ο πλησιέστερος κατ’αρρενογονία συγγενής εκ πλαγίου. • Ομοπάτριες αδελφές, μητέρα (με γάμο cum manuμε τον πατέρα). • Άλλως, η περιουσία περιέρχεται στο γένος ή θεωρείται «αδέσποτη». • Πραιτορικό δίκαιο • Καλούνται οι εξ αδιαθέτου «νομείς της κληρονομίας» • 4 «τάξεις» • Κατιόντες (sui & χειραφετηθέντες) • Οι εξ αδιαθέτου κατά τοiuscivile (undelegitimi). • Oι εξ αίματος συγγενείς από την πατρική και μητρική πλευρά, έως έκτου βαθμού (undecognati). • O επιζών σύζυγος (άνδρας ή γυναίκα), που έχει τελέσει νόμιμο γάμο, ο οποίος δεν είχε λυθεί μέχρι το θάνατο.

24. Η εκ διαθήκης διαδοχή • Η κατάρτιση διαθήκης αποκλείει την εξ αδιαθέτου διαδοχή. • Αν ο διαθέτης δεν περιλάβει στη διαθήκη ορισμένα περιουσιακά στοιχεία, αυτά προσαυξάνουν την μερίδα των εκ διαθήκης κληρονόμων και όχι των εξ αδιαθέτου. • 3 είδη διαθηκών iuscivile: • Testamentumcalatiscomitiis: • Ενώπιον λαϊκής συνέλευσης. • Συνδυασμό δημόσιας διαθήκης και εισποίησης προσώπου που ορίζεται ως κληρονόμος (έως το 2ο αι. μ.Χ.) • Testamentum per aes et libram: • Δικαιοπραξία «με ζυγό και χαλκό». • Εικονική πώληση με τίμημα ποσότητα χαλκού • «Πωλητής»: ο διαθέτης, αγοραστής: τρίτο πρόσωπο που αναλαμβάνει την υποχρέωση να μεταβιβάσει την περιουσία μετά το θάνατο του διαθέτη, στο πρόσωπο που υποδεικνύει. • Συνοδεύεται από έγγραφο με τις διατάξεις τελευταίας βούλησης του διαθέτη, που σφραγίζεται από 5 μάρτυρες. • Testamentummilitis: • Προφορική διαθήκη, σε καιρό πολέμου, ενώπιον στρατιωτών. • Επί Ηγεμονίας, οι στρατιωτικοί μπορούν να καταρτίσουν στρατιωτική διαθήκη με απλούστερο τρόπο, και σε καιρό ειρήνης. • Παύει να ισχύει ένα χρόνο μετά την απόλυση του στρατιωτικού. • Διαθήκες πραιτορικού δικαίου: • Oπραίτωρ παραπέμπει στη νομή των κληρονομιαίων πρόσωπα που κατονομάζονται σε διαθήκες που δεν καταρτίστηκαν κατά τοiuscivile. • H διαθήκη πρέπει να είναι έγγραφη και σφραγισμένη από αυτόπτες μάρτυρες. • Πρέπει να περιλαμβάνει εγκατάσταση κληρονόμου, άλλως είναι έγκυρη, αλλά δεν θεωρείται διαθήκη, αλλά κωδίκελλος.

25. Οι αναγκαίοι κληρονόμοι • Ο paterfamiliasυποχρεούται να μνημονεύσει στη διαθήκη του τους sui, όλα τα πρόσωπα που ήταν υπεξούσιά του, έστω και αν στη διαθήκη ορίζεται κληρονόμος ένα από αυτά. • Η παράλειψη ενός προσώπου = ακυρότητα της διαθήκης (αν παραλείφθηκε γιός), άλλως καλείται και ο suusπου παραλείφθηκε (αν είναι άλλο πρόσωπο). • Οι πραίτορες διευρύνουν τους αναγκαίους κληρονόμους. • Ο διαθέτης πρέπει να μνημονεύσει στη διαθήκη όχι μόνο τους sui, αλλά και όλα τα πρόσωπα της α’ τάξης των εξ αδιαθέτου κληρονόμων.

26. Μέμψη άστοργης διαθήκης • Χορηγείται στους αναγκαίους κληρονόμους που μπορούν να προσβάλλουν τη διαθήκη με ειδικό ένδικο βοήθημα. • Ζητά την ακύρωση της διαθήκης, αν: • Παραλείφθηκε εντελώς, ή • Λαμβάνει λιγότερα από το ¼ εξ αδιαθέτου. • Νόμιμη μοίρα: το ελάχιστο μερίδιο των αναγκαίων κληρονόμων, ορίζεται από την πρακτική των δικαστηρίων. • LexFaclidia: Δέσμευση ¼ περιουσίας υπέρ των αναγκαίων κληρονόμων & ελευθερία διάθεσης υπολοίπου. • Ο αναγκαίος κληρονόμος που δεν έλαβε τη νόμιμη μοίρα μπορεί να ζητήσει την ακύρωση της διαθήκης, ή, αργότερα, τη συμπλήρωση του μεριδίου του.