VIEÂM RUOÄT THÖØA

1. VIEÂM RUOÄT THÖØA BS. NGUYEÃN TRUNG TÍN

2. Beänh caáp cöùu ngoaïi khoa thöôøng gaëp • Bieåu hieän raát ña daïng • Tyû leä bieán chöùng ñaùng keå • Khoâng coù moät trieäu chöùng, daáu hieäu laâm saøng hay caùc xeùt nghieäm ñeå xaùc ñònh ñöôïc chính xaùc chaån ñoaùn

3. 1/5 caùc tröôøng hôïp ruoät thöøa vieâm bò chaån ñoaùn laàm; • 15-40% beänh nhaân caét ruoät thöøa trong caáp cöùu maø ruoät thöøa bình thöôøng.

4. LÒCH SÖÛ CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ • Claudius Amyan thöïc hieän caét ruoät thöøa vaøo naêm 1735 • Reginald H. Fitz khuyeán caùo neân can thieäp ngoaïi khoa. • Cuoái theá kyû 19, Hancock ñaõ thöïc hieän tröôøng hôïp caét ruoät thöøa ñaàu tieân cho beänh nhaân vieâm ruoät thöøa.

5. 1889, Charles McBurney thoâng baùo moät soá tröôøng hôïp chaån ñoaùn vaø ñieàu trò vieâm ruoät thöøa caáp • 1894, oâng coøn moâ taû ñöôøng moå ñöôøng McBurney

6. DÒCH TEÃ HOÏC • Taïi Myõ: Vieâm ruoät thöøa chieám khoaûng 7% daân soá, vôùi taàn xuaát môùi maéc 1,1/1000 moãi naêm. • Theá giôùi: Taàn xuaát vieâm ruoät thöøa thaáp taïi caùc nöôùc coù thoùi quen aên nhieàu chaát xô. • Chaát xô coù theå laøm giaûm ñoä nhaøy cuûa phaân, giaûm thôøi gian nhu ñoäng ruoät, do ñoù laøm giaûm khaû naêng taïo soûi phaân gaây taéc ngheõn trong loøng ruoät thöøa.

7. DÒCH TEÃ HOÏC (2) • Giôùi: Taàn xuaát môùi maéc vieâm ruoät thöøa ôû nam cao hôn nöõ 1,4 laàn. • Tuoåi: Taàn xuaát môùi maéc vieâm ruoät thöøa taêng daàn sau sanh, cao nhaát vaø löùa tuoåi thanh xuaân, vaø giaûm daàn theo tuoåi. • Maëc duø hieám xaõy ra nhöng ngöôøi ta cuõng phaùt hieän vieâm ruoät thöøa ôû treû sô sinh vaø thai nhi.

8. TYÛ LEÄ TÖÛ VONG • Tyû leä töû vong chung laø 0,2-0,8% nguyeân nhaân laø do vieâm ruoät thöøa coù bieán chöùng • Tyû leä töû vong cao ôû beänh nhaân treân 70 tuoåi nguyeân nhaân laø do chaån ñoaùn vaø ñieàu trò muoän, tyû leä naøy coù theå leân ñeán 20% • Tyû leä thuûng ôû ruoät thöøa vieâm thöôøng gaëp ôû beänh nhaân treû hôn 18 hay lôùn hôn 50 tuoåi

9. PHOÂI THAI HOÏC • Manh traøng vaø ruoät thöøa naèm trong hoá chaäu phaûi: • (1) Ruoät non quai ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà ñeán hoá chaäu phaûi. •  Ruoät non xoay khoâng hoaøn toaøn daãn ñeán nhöõng vò trí khaùc nhau cuûa ruoät thöøa.

10. (2) Söï phaùt trieån cuûa nuï manh traøng ra phía ngoaøi vaø phía tröôùc, ñoàng thôøi toác ñoä phaùt trieån cuûa manh traøng nhanh hôn, neân noù ñaåy ruoät thöøa ra phía sau vaø vaøo trong.

12. ÔÛ treû em, ruoät thöøa hình noùn, ñaùy tieáp giaùp mang traøng, loøng ruoät roäng neân phaân töø mang traøng deã traøo ra ngoaøi neân gaây vieâm phuùc maïc nhanh.

13. Ruoät thöøa vaø ruoät non coù chung nguoàn goác laø ruoät giöõa do ñoù ñau khôûi ñaàu do heä thaàn kinh töï ñoäng truyeàn veà ñaùm roái quanh roán hoaëc ñaùm roái döông ôû thöôïng vò.

14. GIAÛI PHAÃU HOÏC • Vò trí • Ruoät thöøa laø moät oáng coù moät ñaàu bòt kín, ñaàu kia thoâng vôùi mang traøng, naèm caùch van hoài manh traøng khoaûng 2,5 cm. • Goác ruoät thöøa laø ñieåm taäp trung cuûa 3 daûi cô doïc ôû ñaùy manh traøng.

15. GIAÛI PHAÃU HOÏC • Vò trí • Ruoät thöøa daøi töø 1 cm cho ñeán 24 cm, trung bình 10 cm ôû ngöôøi lôùn. Ñöôøng kính ruoät thöøa khoaûng 6 mm.

16. GIAÛI PHAÃU HOÏC

17. MAÏC TREO VAØ MAÏCH MAÙU • Ruoät thöøa ñöôïc treo vaøo manh traøng vaø hoài traøng baèng moät maïc treo noái tieáp vôùi phaàn cuoái cuûa maïc treo ruoät non, hình lieàm, goác dính vaøo manh traøng, moät bôø dính doïc theo ruoät thöøa, bôø coøn laïi töï do coù ñoäng maïch ruoät thöøa chaïy beân trong. • Ñoäng maïch ruoät thöøa laø moät nhaùnh cuûa ñoäng maïch hoài manh ñaïi traøng, ñoâi khi coù moät nhaùnh phuï taùch töø ñoäng maïch manh traøng sau. • Tónh maïch ruoät thöøa ñoå vaøo tónh maïch hoài manh traøng ñeán tónh maïch maïc treo traøng treân roài ñoå vaøo tónh maïch cöûa.

18. MOÂHOÏC 4 lôùp: • Nieâm maïc ruoät thöøa • Lôùp döôùi nieâm maïc • Lôùp cô voøng beân trong noái tieáp vôùi cô manh traøng, lôùp cô doïc beân ngoaøi. • Thanh maïc ôû ngoaøi cuøng.

19. Nieâm maïc ruoät thöøa goàm nhöõng teá baøo bieåu moâ nhö ñaïi traøng

20. Lôùp döôùi nieâm maïc coù nhieàu nang baïch huyeát (maûng Payer). Caùc nang xuaát hieän sau khi sanh khoaûng 2 tuaàn, soá nang taêng daàn theo tuoåi vaø cao nhaát laø 200 nang ôû tuoåi 12-20. Sau 30 tuoåi nang giaûm daàn, ñeán 60 tuoåi nang chæ coøn veát tích.

21. Lôùp cô voøng beân trong noái tieáp vôùi cô manh traøng, lôùp cô doïc beân ngoaøi Thanh maïc

22. NGUYEÂN NHAÂN • VRT laø do taéc ngheõn trong loøng ruoät thöøa.

23. Nhöõng nguyeân nhaân gaây taéc ngheõn goàm coù: • Taêng saûn maïch baïch huyeát • ÖÙ ñoïng phaân hay soûi phaân (thöôøng gaëp ôû ngöôøi coù tuoåi), kyù sing truøng ñöôøng ruoät (ñaët bieät ôû caùc nöôùc phöông Ñoâng), hay hieám hôn do vaät laï hay do u. • Soûi phaân laø nhöõng vaät cöùng trong ruoät thöøa ñöôïc taïo neân töø muoái canxi vaø caùc chaát xô khoâng ñöôïc tieâu hoùa heát taïo neân chaát neàn cho phaân khoâ tích tuï laïi.

24. SINH LYÙBEÄNH • Dieãn tieán vieâm ruoät thöøa tuøy thuoäc vaøo 4 yeáu toá: • + Theå tích loøng ruoät thöøa • + Möùc ñoä taéc ngheõn • + Xuaát tieát cuûa nieâm maïc ruoät thöøa • + Tính khoâng ñaøn hoài cuûa thanh maïc ruoät thöøa

25. SINH LYÙBEÄNH (2) • Taéc ngheõn gaây taêng aùp löïc trong loøng ruoät thöøa. •  Gaây xuaát tieát lieân tuïc dòch vaø dòch nhaøy töø nieâm maïc vaø gaây öù ñoïng nhöõng chaát naøy. •  Ñoàng thôøi vi truøng trong loøng ruoät thöøa phaùt trieån, tuï taäp nhieàu baïch caàu vaø taïo ra muõ vaø laøm taêng theâm aùp löïc trong loøng ruoät thöøa.

26. Söï öù treä trong tónh maïch vaø baïch huyeát giuùp cho vi truøng deã xaâm nhaäp vaøo thaønh cuûa ruoät thöøa vaø taïo neân caùc veát loeùt ôû nieâm maïc ruoät thöøa. • Ñaây laø giai ñoaïn vieâm ruoät thöøa sung huyeát.

27. Nieâm maïc tieáp tuïc xuaát tieát trong loøng ruoät thöøa gaây taéc ngheõn mao maïch, thieáu maùu ruoät thöøa: ñaây laø giai ñoaïn vieâm ruoät thöøa nung muõ. • Lôùp thanh maïc vieâm taáy cuûa ruoät thöøa tieáp xuùc vôùi laù thaønh cuûa phuùc maïc gaây neân caûm giaùc ñau ôû vuøng hoá chaäu phaûi.

28. Trong voøng vaøi giôø, tình traïng khu truù trôû neân naëng hôn do huyeát khoái cuûa ñoäng maïch vaø tónh maïch cuûa ruoät thöøa, ñöa tôùi thuûng vaø hoaïi töû ruoät thöøa. • Ñaây laø giai ñoaïn vieâm ruoät thöøa hoaïi töû. Neáu dieãn tieán tieáp tuïc, aùp xe quanh ruoät thöøa hay vieâm phuùc maïc coù theå xaõy ra.

29. GIAÛI PHAÃU BEÄNH LYÙ • Vieâm ruoät thöøa xung huyeát • Vieâm ruoät thöøa nung muõ • Vieâm ruoät thöøa hoaïi töû

30. Vieâm ruoät thöøa xung huyeát Thaønh ruoät thöøa cöùng maïch maùu noåi roõ, nieâm maïc sung huyeát phuø neà, coù chaát öù ñoïng beân trong. Moâ hoïc thaáy töøng vuøng coù toå chöùc lieân keát bò phaù huûy vaø baïch caàu thaám nhaäp chung quanh.

31. Vieâm ruoät thöøa xung huyeát Ruoät thöøa bình thöôøng Ruoät thöøa vieâm

32. Vieâm ruoät thöøa nung muõ Ruoät thöøa söng moïng, thanh maïc sung huyeát nhieàu, coù giaû maïc bao quanh, nieâm maïc söng ñoû chöùa muõ.

33. Vieâm ruoät thöøa nung muõ

34. Vieâm ruoät thöøa hoaïi töû

35. Vieâm ruoät thöøa hoaïi töû • Choã hoaïi töû ñoû saãm hoaëc tím ñen, maïc treo ruoät thöøa cuõng phuø neà.

36. TRIEÄU CHÖÙNG CÔ NAÊNG • Trieäu chöùng cô naêng cuûa beänh nhaân phuï thuoäc vaøo vò trí, tuoåi vaø möùc ñoä vieâm cuûa ruoät thöøa. • Moät soá beänh khaùc coù theå coù trieäu chöùng cô naêng hay beänh söû töông töï nhö vieâm ruoät thöøa.

37. TRIEÄU CHÖÙNG CÔ NAÊNG (2) • Daùng ñi beänh nhaân VRT

38. TRIEÄU CHÖÙNG CÔ NAÊNG (3) • Trieäu chöùng kinh ñieån laø chaùn aên vaø ñau vuøng quanh roán, sau ñoù beänh nhaân buoàn noân vaø ñau ôû vuøng hoá chaäu phaûi, noân chæ xaõy ra trong khoaûng 50% caùc tröôøng hôïp.

39. TRIEÄU CHÖÙNG CÔ NAÊNG (4) • Ñau di chuyeán töø vuøng quanh roán xuoáng hoá chaäu phaûi laø trieäu chöùng phaân bieät nhaát trong beänh söû. Trieäu chöùng naøy coù ñoä nhaïy vaø ñoä ñaëc hieäu khoaûng 80%.

40. TRIEÄU CHÖÙNG CÔ NAÊNG (5) • Tieâu chaûy vaø taùo boùn coù theå coù trong khoaûng 18% beänh nhaân vaø ñoù khoâng phaûi laø nhöõng trieäu chöùng loaïi tröø khaû naêng vieâm ruoät thöøa. • Tieâu chaûy gaëp ôû treû em nhieàu hôn. • Tieâu loûng laø trieäu chöùng cuûa vieâm ruoät thöøa theå nhieãm ñoäc hay ruoät thöøa naèm caïnh gaây kích thích ñaïi traøng chaäu hoâng.

41. TRIEÄU CHÖÙNG CÔ NAÊNG (6) • ÔÛ ngöôøi tröôûng thaønh, trong khoaûng 80% tröôøng hôïp caùc trieäu chöùng xaõy ra trong voøng 48 giôø, tuy nhieân ôû ngöôøi lôùn tuoåi thôøi gian naøy coù theå keùo daøi hôn. • Khoaûng 2% beänh nhaân coù thôøi gian xuaát hieän caùc trieäu chöùng treân keùo daøi ñeán hôn 2 tuaàn.

42. TRIEÄU CHÖÙNG CÔ NAÊNG (7) • Khoaûng 23% beänh nhaân coù tieàn söû ñau töông töï. Tieàn söû ñau töông töï khoâng phaûi laø yeáu toá loaïi tröø vieâm ruoät thöøa.

43. TRIEÄU CHÖÙNG CÔ NAÊNG (8) • Ruoät thöøa naèm gaàn baøng quang hay nieäu quaûn coù theå gaây caùc trieäu chöùng tieåu laét nhaét, tieåu ra maùu hay tieåu muõ. • Vieâm baøng quang hieám xaõy ra ôû nam giôùi khoâng coù ñaët thoâng tieåu tröôùc ñaây. • ÔÛ nam giôùi coù trieäu chöùng cuûa vieâm baøng quang roõ phaûi tính ñeán khaû naêng ruoät thöøa ôû vuøng tieåu khung bò vieâm.

44. TRIEÄU CHÖÙNG THÖÏC THEÅ • Ñau khi sôø ôû vuøng hoá chaäu phaûi hieän dieän trong 96% beänh nhaân nhöng khoâng phaûi laø trieäu chöùng ñaëc hieäu.

45. TRIEÄU CHÖÙNG THÖÏC THEÅ (2) • Caùc daáu hieäu Rovsing (ñau hoá chaäu phaûi khi sôø hoá chaäu traùi)

46. TRIEÄU CHÖÙNG THÖÏC THEÅ (3) • Daáu cô bòt (ñau khi xoay trong ñuøi beân phaûi ñang gaáp)

47. TRIEÄU CHÖÙNG THÖÏC THEÅ (4) • Daáu hieäu cô thaên (ñau hoá chaäu phaûi khi duoãi ñuøi phaûi toái ña)

48. TRIEÄU CHÖÙNG THÖÏC THEÅ (5) • Daáu hieäu ho döông tính (ho gaây ñau nhieàu ôû vuøng hoá chaäu phaûi-daáu hieäu Dunphi). • Töông töï ñau nhieàu hoá chaäu phaûi phaùt sinh khi goõ moät vuøng khaùc cuûa buïng, hay goõ maïnh vaøo goùt beänh nhaân  vieâm phuùc maïc khu truù.

49. TRIEÄU CHÖÙNG THÖÏC THEÅ (6) • Trieäu chöùng ñaëc hieäu nhaát khi thaêm khaùm laø phaûn öùng doäi, ñau khi goõ, co cöùng hay ñeà khaùng thaønh buïng.

50. TRIEÄU CHÖÙNG THÖÏC THEÅ (7) • Khoâng thaêm khaùm tröïc traøng deã ñöa ñeán vieäc chaån ñoaùn vaø ñieàu trò sai laàm. • Giuùp ích trong tröôøng hôïp RT vuøng chaäu.