İSTANBUL İSTİHDAM RAPORU HAZIRLAYAN: İSTİHDAMI GELİŞTİRME VE DEĞERLENDİRME KOMİSYONU

1. T.C İSTANBULVALİLİĞİ İSTANBUL İL İSTİHDAM KURULU mm İSTANBUL İSTİHDAM RAPORU HAZIRLAYAN: İSTİHDAMI GELİŞTİRME VE DEĞERLENDİRME KOMİSYONU 18 Temmuz 2007

2. İSTİHDAMI DEĞERLENDİRME VE GELİŞTİRME KOMİSYONU BAŞKAN Hürrem AKSOY Vali Yardımcısı ÜYELER Muammer COŞKUN ( İŞKUR İl Müdürü ) Hasip KURT ( TİSK Temsilcisi ) Şeyma KÖSTEKLİ ( İSO Temsilcisi ) Ebru DİCLE ( TÜSİAD Temsilcisi ) Prof. Dr. Recep SEYMEN ( İ.Ü. / İktisat Fakültesi ) Yrd. Doç. Dr. Kenan GÖÇER ( B.Ü. / Mühendislik Mimarlık Fakültesi ) Prof. Dr. Meryem KORAY ( Y.T.Ü. / İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi ) Aziz ÇELİK ( TÜRK-İŞ Temsilcisi ) Asalettin ARSLANOĞLU ( DİSK Temsilcisi ) Tezer PALACIOĞLU ( İTO Temsilcisi ) RAPORTÖRLER Gökhan AKMAN ( İŞKUR / İstatistikçi ) Şeyma KÖSTEKLİ ( İSO / Danışman )

3. İ Ç İ N D E K İ L E R 1. Durum Analizi 1.1. Dünyada İstihdam ve İşsizlik 1.2. Türkiye’de İstihdam ve İşsizlik 1.3. İstanbul’da İstihdam ve İşsizlik 2. İstanbul’da Firma Bazında Yatırımlar (Sektörlere ve İlçelere Göre Dağılım) 2.1. İstanbul İl Genelinde Yatırımları (Sektörlere Göre Dağılım) 2.2. İstanbul Genelinde Firma Yatırımlarının İlçelere Göre ve Sektör Bazında Dağılımı 3. Strateji ve Politika Önerileri

4. I. BÖLÜM DURUM ANALİZİ DÜNYADA TÜRKİYE’DE VE İSTANBUL’DA

5. Durum Analizi Dünyada İstihdam ve İşsizlik Bölgelere Göre Dünyada Ekonomik Büyüme, İşgücü Artışı ve İşsizlik Oranı (%) Kaynak: ILO

6. Durum Analizi Dünyada İstihdam ve İşsizlik Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) verilerine göre, 2004, 2005 ve 2006’da istikrarlı şekilde seyreden büyümeye karşın, dünya ekonomileri işsizlik oranlarında kayda değer düşüşler yaratamamakta. Dünya ekonomileri son 10 yılda % 4.1 oranında reel GSYİH büyümesi üretirken, istihdam artışları % 1.6 düzeyinde kalmıştır. En yüksek büyüme süreçlerinin yaşandığı Doğu Asya ve Güney Asya ülke gruplarının yılık istihdam artışları bu yüksek büyüme performanslarına karşılık son derece düşüktür.

7. Durum Analizi Dünyada İstihdam ve İşsizlik Dünyada İstihdamın Sektörel Dağılımı (%) Kaynak: ILO Kaynak: ILO

8. Durum Analizi Dünyada İstihdam ve İşsizlik Küresel ekonomik büyüme, yeni ve daha iyi iş olanakları yaratmada giderek daha başarısız kalıyor. Toplam işsiz sayısı 2006 yılı sonu itibariyle 195.2 milyondur. Hizmetler sektörünün toplam istihdamdaki payının Orta doğu ve Kuzey Afrika dışındaki bölgelerde son 10 yıl içinde önemli ölçüde arttığı görülmektedir.

9. Durum Analizi Türkiye’de İstihdam ve İşsizlik Ekonomik Büyüme-İstihdam-İşsizlik (2002-2006, %) Kaynak: TÜİK

10. Durum Analizi Türkiye’de İstihdam ve İşsizlik • Son 5 yılda (2002-2005) ortalama % 7.8 büyümemize rağmen, istihdamdaki yıllık büyüme, yalnızca % 0.8. • Büyümede önemli bir ilerleme kaydedilmiş olunmasına rağmen, istihdam açısından sağlanan gelişme tatmin edici olmaktan uzak. • Büyüme istihdama yeterince yansıyamıyor. • İşsizlik oranımız % 10’lar civarında sabit kaldı ve inmiyor. • İşgücüne katılım oranımız (özellikle kadım işgücüne katılım) ve istihdam oranı kaygı verici düzeyde ve • AB’nin çok gerisinde. • Çalışabilir yaştakiler giderek artan biçimde işgücü piyasasının dışında kalıyor.

11. Durum Analizi Türkiye’de İstihdam ve İşsizlik Türkiye İşgücü Piyasasının Genel Durumu Kaynak: TÜİK-HHİA.

12. Durum Analizi Türkiye’de İstihdam ve İşsizlik • İşgücü piyasasında kent-kır, cinsiyet ayrımına göre önemli farklılıklar devam ediyor. • İstihdamın yaklaşık yarısı kayıt dışı. • Kayıt dışılık, özellikle kırsal alanlar açısından ciddi boyutlarda. • Gençler işsizlikten en fazla etkilenen kesimi oluşturuyor. • İstihdam-eğitim köprüsü bir türlü kurulamıyor. • İşsizlerin büyük bölümü bir yıldan fazla süredir. • İş bulma ümidini kaybedenlerin sayısı giderek artıyor. • Türkiye, OECD ülkeleri içinde, işgücü maliyeti üzerindeki prim ve vergi yükünün en yüksek olduğu ülke konumunu devam ettiriyor.

13. Durum Analizi İstanbul’da İstihdam ve İşsizlik • Toplam yüzölçümü: 5.196 km2. • (New York: 883 km2, Moskova: 1.000 km2, Londra: 1.500 km2 • Toplam nüfusu: 12 milyon. • Dünyanın en kalabalık 16. kenti. • Ülke nüfusunun yaklaşık % 15’i İstanbul’da yaşıyor. • Türkiye’nin nüfus artışı (1990-2000) binde 18 iken, İstanbul’un nüfus artışı ise binde 33.

14. Durum Analizi İstanbul’da İstihdam ve İşsizlik Türkiye ve İstanbul’da İstihdamın Sektörel Dağılımı (2004-2005, %) Kaynak: TÜİK-HHİA.

15. Durum Analizi İstanbul’da İstihdam ve İşsizlik • Ekonomik faaliyetler ve katma değer açısından da Türkiye’nin en büyük kenti. • İstanbul, Türkiye’nin sanayi, ticaret, ulaşım, komünikasyon ve finansal merkezi. • 2001 yılı verilerine göre, İstanbul GSYİH’nın % 21.5’ini üretiyor. • İstanbul sanayi sektörünün yarattığı katma değer, Türkiye sanayi sektöründe yaratılan katma değerin % 30’u. İstanbul, hala imalat sanayinin merkezi durumundadır. • Türkiye’nin toplam ihracatının yaklaşık % 50’si, ithalatının yaklaşık % 40’ı İstanbul kaynaklı.

16. Durum Analizi İstanbul’da İstihdam ve İşsizlik • Toplam vergi gelirlerinin % 42’si İstanbul’dan elde ediliyor. • İstanbul’da imalat sanayi sektöründe yaratılan katma değerden en büyük payı, yaklaşık % 26 payı ile tekstil, giyim, deri ve ayakkabı sanayi yaratmakta. • Kentte çalışan nüfusun % 32’si sanayi sektöründe istihdam ediliyor. • 10’dan fazla işçi çalıştıran işyerlerinde de, tekstil, giyim, deri ve ayakkabı sektöründe çalışanlar, İstanbul imalat sanayi faaliyet kolunda çalışanların % 40’ını aşmaktadır. İşyeri sayısı yönünden de bu oran % 40’ın üzerindedir (İSO, TÜİK).

17. Durum Analizi İstanbul’da İstihdam ve İşsizlik İstanbul İşgücü Piyasasının Genel Durumu Kaynak: TÜİK-HHİA

18. Durum Analizi İstanbul’da İstihdam ve İşsizlik • İstanbul’da kurumsal olmayan sivil nüfusun 4 milyon 15 bini bir işte çalışanlar ile işsizlerden oluşmaktadır. Bunlardan 3 milyon 556 bini gelir getirici bir işte çalışırken, 459 bin kişi çalışma yeteneğine sahip olmasına karşın iş bulamayan kişilerden oluşmaktadır.

19. Durum Analizi İstanbul’da İstihdam ve İşsizlik Kaynak: TÜİK-HHİA

20. Durum Analizi İstanbul’da İstihdam ve İşsizlik • Türkiye genelinde % 54.2 olan ücretli ve yevmiyelilerin payı İstanbul’da ekonomik gelişmişliğe paralel olarak daha da yükselmekte ve % 77.9’a çıkmaktadır. Dolayısıyla İstanbul, Batı ülkelerindeki duruma benzer biçimde % 78 gibi büyük oranda ücretli ve yevmiyelilerin hakim olduğu bir kent olarak ortaya çıkmaktadır. • İşgücüne katılan kadınların yüzde 90’ının ücretli çalışanlardan oluştuğunu da ayrıca dikkate almak gerekmektedir .

21. Durum Analizi İstanbul’da İstihdam ve İşsizlik Kaynak: TÜİK-HHİA.

22. Durum Analizi İstanbul’da İstihdam ve İşsizlik İstanbul’da Kurumsal Olmayan Sivil Nüfus ve İşgücünün Yaş Grubuna Göre Dağılımı (2004,%) Kaynak. TÜİK-HHİA. Kaynak. TÜİK-HHİA.

23. Durum Analizi İstanbul’da İstihdam ve İşsizlik • Nüfusun %35’i Asya tarafında, % 65’İ Avrupa tarafında yaşıyor. • Türkiye’de kilometre kareye ortalama 88 kişi düşerken, İstanbul’da 1.922 kişi düşüyor. • 1990 yılı itibariyle İstanbul’da yaşayanların % 42.1’inin, yaşadığı ilde doğmuş olmalarıdır. Bunun anlamı, İstanbul’da yaşayanların % 57.9’unun ekonomik ya da diğer nedenlerden dolayı göç sonucunda gelenlerden oluşmasıdır.

24. Durum Analizi İstanbul’da İstihdam ve İşsizlik Kaynak: TÜİK-HİAA.

25. Durum Analizi İstanbul’da İstihdam ve İşsizlik • Türkiye geneli için kayıt dışı istihdam oranı % 50.1 olarak gösterilmektedir. İstanbul’da kayıt dışı istihdam oranının 2002 yılında % 32.8, 2005’te de % 33 olduğu, dolayısıyla İstanbul’da Türkiye ortalamasının altında bir kayıt dışılık gerçeğinin varlığı ortaya çıkmaktadır. • Kayıt dışılık oranı tarım sektöründe % 0.5, sanayi ve hizmetler sektöründe sırasıyla % 15.7 ve %7.5’dir.

26. Durum Analizi İstanbul İşgücü Piyasasının SWOT Analizi

27. Durum Analizi İstanbul İşgücü Piyasasının SWOT Analizi

28. Durum Analizi İstanbul İşgücü Piyasasının SWOT Analizi

29. Durum Analizi İstanbul İşgücü Piyasasının SWOT Analizi

30. II. BÖLÜM İSTANBUL’DA FİRMA BAZINDA YATIRIMLAR (İstanbul’da Sektörlere Göre Firma Sayısı ile İstihdam İlişkisi)

31. Araştırmanın Kapsam ve Yöntemi • İstihdamın arttırılması bağlamında firma yatırımlarının doğrudan etkili olduğu varsayılmıştır. • TÜİK 2001 sanayi sayımı verileri kullanılarak İstanbul’daki firma sayıları ile istihdam arasında basit doğrusal regresyon analizi aracılığıyla söz konusu ilişki test edilmiştir. • Analizde 32 ilçe bazında işyeri sayısı ile çalışanların ortalaması değişkeni kullanılmıştır. • İşyeri sayısı bağımsız (etkileyen) değişken, çalışanların ortalaması ise bağımlı değişken (etkilenen) olarak alınmıştır.

32. Analiz iki bölümden oluşmaktadır. Firma yatırımlarının; • İl genelinde sektörlere göre dağılımı • İlçe düzeyinde ve sektörlere göre dağılımı

33. İstanbul İl Genelinde Firma Yatırımlarının Sektörlere Göre Dağılımı (Artış yaşanan alanlar) • Özel eğitim kurum ve kuruşlarındaki firma sayısı % 66,54 artışla 1390’dan 2315’e . • Bilgisayar, büro makineleri ve kırtasiye firma sayıları%136,8artışla 2688’den 6366’ya. • Taşıt araçları servis ve bakım istasyonları firma sayıları 455’den 1069’a çıkmış, bu grupta % 134’lük bir artış yaşanmıştır. • Kozmetik alanındaki firma sayıları % 442 artışla 266’dan 1443’e. • Uluslararası - şehirlerarası taşıma turizm, seyahat acenteleri firma sayıları % 123’lük artışla 1492’den 3335’’e. • Optisyenler, optik ve optometrik ürünlere yönelik firma sayıları % 110 artışla 258’den 544’e.

34. Şehiriçi insan taşımacılığı (okul, personel vb.) firma sayıları % 318 artışla 852’den 3566’ya. • Turizm belgeli tesisler 128’den % 394’lük bir artışla 633’e. • İzolasyon ve yalıtım malzemelerindeki firma sayıları % 154’lük artışla 223’den 568’e. • Hediyelik eşya ve bijuteri firmaları % 351’lik artışla 323’den 1458’e. • Ev tekstili üretici ve satıcılarındaki firma sayıları 555’den 1175’e çıkmış ve bu alanda % 111’lik bir artış yaşanmıştır. • Özel sağlık kuruluşları grubunda % 14’lük artışla firma sayıları 3776’dan 4342’ye. • İnşaat sektöründeki firmalar % 24’lük artışla 25540’dan 31655’e.

35. İstanbul İl Genelinde Firma Yatırımlarının Sektörlere Göre Dağılımı (Azalış yaşanan alanlar) • Azalmaların yüksek oranlarda çıkmasının nedeni, firma kapatılmaları yanında, faaliyetleri durmuş olanların İTO tarafından 2004 yılında silinmesidir. • Hazır giyim ve konfeksiyon firmaları 20216’dan 13853’e • (azalış: % 31). • Kamyon, Otomobil, Otobüs yedek parça firmaları 6306’dan 4351’e (azalış:% 31). • Kimyevi madde ve Kimyevi boyalardaki firmalar 6027’den 4775’e (azalış % 20). • Bankalar ve Finans kuruluşları grubunda % 24’lük azalışla firma sayıları 4454’den 3375’e (azalış: %24).

36. İstanbul İl Genelinde Firma Yatırımlarının Sektörlere Göre Dağılımı (Değerlendirme) • Genel anlamda İstanbul’da beklendiği gibi sanayi alanında bir azalma yaşanmasına rağmen, kentin bir sanayi metropolü özelliği devam etmektedir. • Hizmet sektöründe büyük artış dikkati çekmektedir. Bu artış özellikle Bilgisayar firmaları, Özel eğitim ve sağlık kurumları, Uluslararası yolcu ve yük taşımacılığı, kozmetik, turizm ve izolasyon alanındaki firmalara aittir. • İnşaat firmalarında artışla birlikte, izolasyon gibi alanlarda artışın olması inşaat sektöründe uzmanlaşmaya gidiş konusunda önemli ip uçları vermektedir. • Özellikle hizmet sektöründe uzmanlaşma eğilimleri, istihdam açısından kalifiye iş gücü talebinin göstergesi olarak değerlendirilebilir.

37. İstanbul İl Genelinde Firma Yatırımlarının Sektörlere Göre Dağılımı (Değerlendirme) • İmalat Sanayi alanındaki en çarpıcı azalış, konfeksiyon ve kimya sektöründeki firmalara aittir. • 2001 krizinin etkisiyle Bankacılık ve Finans alanında da firma azalışları söz konusudur. • Ancak bazı firma gruplarında il genelinde azalış yaşanırken bazı ilçelerde kayda değer oranlarda artış görüldüğü gibi, il genelinde artış yaşanırken, bazı ilçelerde aksine azalış görülmektedir.

38. İstanbul Genelinde Firma Yatırımlarının İlçelere Göre ve Sektör Bazında Dağılımı İTO verileri kullanılarak 32 ilçede 87 sektör üzerinde mevcut firma sayıları baz alınarak 2000-2006 yılları karşılaştırılmış ve artış azalış yönünden öne çıkan en önemli 13 sektör çalışmada yer almıştır.

39. İlçere Göre Sektörel Bazda Firma Yatırımları Eminönü

40. Eminönü İlçesinde Firma Yatırımlarının Sektörlere Göre Dağılımı (2000-2006)

41. Eminönü İlçesinde Firma Yatırımlarının Sektörlere Göre Dağılımı (2000-2006,%)

43. İlçedeki ağırlığa göre: Turizm belgeli tesisler, hediyelik eşya ve bijuteri, ev tekstili, mefruşat üretici ve satıcıları, elektrik tesisat malzemesi ve elektronik, sanayi mamulleri ihracatçıları, uluslararası-şehirlerarası yolcu taşıma turizm seyahat acenteleri, bilgisayar, büro makineleri ve kırtasiye, optisyenler, optik ve optometrik ürünler, kozmetik. İldeki ağırlığa göre: Elektrik tesisat malzemesi ve elektronik, sanayi mamulleri ihracatçıları, uluslararası-şehirlerarası yolcu taşıma turizm seyahat acenteleri.

44. III. BÖLÜM STRATEJİ VE POLİTİKA ÖNERİLERİ

45. Strateji ve Politika Önerileri Strateji: İstanbul, çevreye duyarlı, ileri teknoloji ile üretim yapan, küresel pazarlar için yüksek katma değerli ürünler üreten ve nitelikli işgücü için istihdam yaratan bir sanayi kenti olma özelliğini kaybetmeden, doğal, tarihi, kültürel değer ve potansiyelinin titizlikle korunduğu, ticaret, finans, bilişim, sağlık, eğitim, kültür ve turizm, moda ve tasarım merkezi olmalıdır.

46. Strateji ve Politika Önerileri • Stratejik Amaçlar: • Sanayi ve hizmetler sektörünü birlikte ele alan entegre politikaların oluşturulması. • İstanbul Metropolitan Planlama ve Kentsel Tasarım Merkezi çalışmalarının ve 2010 Avrupa Kültür Başkenti Projesinin dikkate alınması. • İstanbul’daki sanayinin bölgesel desantralizasyonunun sistemli ve planlı bir şekilde işletilmesi ve sürecin iyi yönetilmesi. • Ulaşım ve altyapı sorunlarının çözümlenmesi, dengeli ve güçlü ulaşım ilişkilerinin oluşturulması ve erişilebilirlik kavramına özel önem verilmesi.

47. Strateji ve Politika Önerileri • Stratejik Amaçlar: • Öngörülen gelişmeler doğrultusunda nitelikli işgücü ihtiyacının belirlenmesi ve ihtiyacın nasıl karşılanacağının planlanması. • Kaçak yabancı işçi çalıştırılması dahil olmak üzere kayıt dışı istihdamın azaltılması. • Ücretli işgücünün yaşama ve çalışma koşullarının iyileştirilmesi. • Kentin doğal, tarihi ve kültürel doku ve potansiyelinin yeni istihdam olanakları yaratacak biçimde korunması ve değerlendirilmesi. • İstihdam alanını doğrudan ya da dolaylı olarak ilgilendiren tüm karar alma süreçlerinde istihdam odaklı yaklaşımın benimsenmesi.

48. GENEL POLİTİKA ÖNERİLERİ • Makroekonomik Politikalar • Ekonomi politikalarında büyüme ve istihdama birlikte odaklanılması, • Büyümenin istihdama katkı sağlayacak biçimde dizayn edilmesi, • Ekonomi yüksek katma değer yaratan mal ve hizmet üretimine, yenilikçiliğe, ileri ve öncü teknolojilere yönlendirme, • Politik, ekonomik ve kurumsal istikrar sağlanmalıdır.

49. Makroekonomik Politikalar • Avrupa İstihdam Stratejisi (AİS) ile uyumlu Ulusal İstihdam Stratejisi • AİS”nin bir yol haritası olarak alınması. • Ulusal İstihdam Stratejisi’nin revize Lizbon Stratejisi kapsamında kabul edilen istihdam yönlendirici kılavuzları temelinde oluşturulması. • AİS’ye uyum çalışmalarının tamamlanması.

50. Makroekonomik Politikalar • İleri ve Öncü Teknoloji Süreçler • Ulusal Bilim ve Teknoloji Strateji ve Politikasının, kamu ve özel sektör işbirliği içinde etkin şekilde uygulanması. • Toplumda ve işletmelerde yenilikçilik kültürünün yaratılması ve yaygınlaştırılması. • Eğitim politikasının, bilim-teknoloji ve yenilik politikaları ile bağlantılı olması. • Sanayi, üniversite ve bilim kuruluşları arasında işbirliğinin geliştirilmesi, bilimsel birikimin ticari alana ve ulusal rekabet gücümüze yansıtılması.