Háendurreisn

1. Háendurreisn 15. kafli í Gombrich

2. Háendurreisn • Upphaf sextándu aldar (1500 og eitthvað) er þekktasta skeið ítalskrar listar • Jafnframt eitt merkasta tímabil listasögunnar • Þetta var tími mikilla meistara, Leonardo da Vincis, Michelangelos, Rafaels og Tizians, Correggios og Giorgiones • Norðan Alpafjalla voru það Dürer og Holbein

3. Háendurreisn • Upphafið má rekja allt aftur til listbyltingar Giottos • Frægð hans var svo mikil að borgarráð Flórensborgar fylltist stolti og bauð listamanninum að teikna klukkuturn á dómkirkjuna • Barátta hinna ýmsu borga um að tryggja sér fræga listamenn sem fegrað gætu stræti og torg og skapað varanleg listaverk, jók mikið samkeppni á milli listamanna • Listamenn voru í upphafi tímabilsins ekkert sérstaklega vinsælir en voru mjög gráðugir í frægð

4. Háendurreisn • Á Ítalíu var sægur smáfursta sem þyrsti í frægð og frama sjálfum sér og borgríki sínu til handa • Besta leiðin til að tryggja sér ævarandi orðstír var að reisa glæstar byggingar, skrautleg grafhýsi, flottar freskur ofl • Þar sem furstarnir börðust um bestu listamennina gátu listamennirnir farið að setja skilyrði fyrir vinnu sína

5. Háendurreisn • Oft gátu þá listamennirnir valið sér verkefni og unnið eftir sínu höfði • Listamaðurinn var loksins frjáls • Húsagerðarlist var besta dæmið um þessi umskipti • Tempietto í San Pietro er gott dæmi um þetta, eftir Donato Bramante (til hægri)

6. Leonardo da Vinci 1452-1519 • Fæddist í þorpinu Vinci, skammt frá Flórens • Lærlingur hjá Andrea del Verrocchio • Seinna fór hann til Mílanó, var við hirðina árin 1482-99 hjá Ludovico Sforza, hertoga af Mílanó • Fékk þar störf við allt mögulegt, flugeldasýningar, mála, hanna styttu • Taldi það seinna vera bestu ár lífs síns

7. Klettamadonnan, 1483 • Dúlúðlugt myndsvið • Máluð skömmu eftir að hann flutti til Mílanó • Minnir á ljóðræn verk Botticellis • Breytti myndinni svo um 1506-08, aðalbreytingarnar voru klæði engilsins, geislabaugar á Jesús og Jóhannes, og engillinn bendir ekki á Jóhannes eins og í upprunalegu

8. Hefðarkonan með hreysiköttinn, 1490 • Hreysiköttur einkennisdýr Sforza ættarinnar, var m.a. á skjaldarmerki hennar • Ekki vitað fyrir vissu hver fyrirsætan var • Kannski eiginkona eða hjákona hertogans

9. Síðasta kvöldmáltíðin, 1495-98

11. Síðasta kvöldmáltíðin, 1495-98 • Unnin fyrir matsal munka klaustursins í Santa Maria della Grazie (Mílanó) • Stærðfræðilegt verk, mikil hugsun á bak við uppsetninguna • Nýstárlegt að Júdas sé ekki í eiginlegri merkingu aðskilinn hinum postulum (er þó sálfræðilega einangraður) • Var farið að skemmast á tímum Leonardos

12. Síðasta kvöldmáltíðin, 1495-98 • Svo hjuggu munkarnir dyr í verkið til þess að komast fljótlegra inn í eldhús (skemmdu það) • Napóleonsstríð: hermenn Frakka notuðu salinn sem vopnageymslu, grýttu og skemmdu verkið í drykkjarlátum • Verkinu bjargað í seinni heimstyrjöld • Oft búið að gera við það og reyna að ná upphaflega handverki Leonardos tilbaka

13. Mona Lisa, 1502 • Margt á huldu um þetta verk, hver er Mona? • Margar kenningar; Leonardo sjálfur, ungur maður í dulargervi konu, ofl • Líklegast er að ung kaupmannakona sé Mona, frumkvæði Leonardos að mála hana • Dulúðlegur svipur hennar, eitthvað sem Leonardo reyndi að ná fram í öllum myndum

15. Andrea del Verrocchio 1435-1488 • Lærifaðir da Vincis • Einn af fremstu meisturum Flórensborgar • Málari, myndhöggvari • Var svo frægur að borgarráð Feneyja pantaði hjá honum minnismerki um Bartolommeo Colleoni, einn af herforingjum borgarinnar • Riddarastytta hans sannar hve verðugur hann var sem arftaki Donatellos

16. Bartolommeo Colleoni, 1479 • Andrea del Verrocchio • Brons • Feneyjum • Mikil líffræðileg nákvæmni í hestinum • Mikil nákvæmni

17. Michelangelo Buonarroti 1475-1564 • Flórensbúi, vel stæður, rótgróin ætt • 13 ára fór hann í læri hjá Ghirlandio • Bjó hjá Lorenzo de Medici, stjórnanda Flórens • Hafði þar aðgang að klassísku höggmyndasafni Medici ættar • Undraverðir hæfileikar í höggmyndalist • Flutti heim til Flórens við dauða Lorenzo en flúði seinna til Bologna • Leit alltaf á sig sem myndhöggvara fremur en málara

18. Engillinn frá Bologna, 1494-95 • Michelangelo var aðeins um tvítugt þegar hann hjó út þennan engil • Meistaraleg meðferð klæðanna er með ólíkindum hjá svona ungum listamanni • Kertastjaki

19. Bakkus með satýr 1496-97 • Merkileg að því leyti að þetta er eina verk Michelangelos sem hefur ekki trúarlegan eða alvarlegan undirtón • Hann vildi sanna að hann stæði jafnfætis myndhöggvurum fornaldar • Í raun fyrsta höggmynd af grískum guði frá því í fornöld

20. Pietá, 1498-1500 • Með þessari var frægð Michelangelos tryggð • Menn dáðust að henni frá fyrstu tíð • Nær þarna markmiði allra myndhöggvara 15. aldar að gera tjáningarríka, tignarlega og fagra höggmynd sem er samt líka raunsæ • Þetta er eina myndin sem hann merkti með nafni sínu

21. Davíð, 1501-04 • Þessi stytta er frábrugðin ýmsum fyrri styttum af Davíð, því hún sýnir hann með slöngvivaðinn um öxl áður en hann lætur Golíat fá það óþvegið • Vann verkið með leynd • Vakti óskipta aðdáun borgarbúa, þeir völdu því stað fyrir framan ráðhúsið

22. Sixtínska kapellan, 1508-12 • Vatikaninu • Michelangelo málaði í loftinu myndröð af atburðum Biblíunnar frá sköpun til Nóaflóðs • Fyrir altari er Dómsdagsmyndin, sem hann gerði um 30 árum síðar • Þráaðist lengi við að byrja á loftmyndunum og tjáði páfa að hann væri myndhöggvari en ekki málari

23. Sixtínska kapellan, 1508-12 • Þegar hann loks fékkst til verksins virtist hann ætla að taka því rólega og réði til sín fjölda aðstoðarmanna • Skyndilega skipti hann um skoðun og rak þá alla, vann verkið algjörlega einn • Júlíus páfi var sá eini sem fékk stundum að sjá verkið (hann hafði ráðið Michelangelo) • Veggirnir í kappellunni höfðu verið skreyttir um 1485 af fremstu listamönnum Ítalíu

24. Sixtínska kapellan, 1508-12

26. Rafael Sanzio 1483-1520 • Frá Urbino, faðir hans var málari og skáld þar • Nam líklega hjá Piero Perugino sem vann víða, t.d. í Flórens, Róm og Perugia • Hann fór til Flórens 1504 til að fylgjast með keppni Leonardos og Michelangelo • Varð snemma vinsæll fyrir madonnumyndir sínar • Tók það besta frá öllum málurum og bræddi saman (eklektismi, úrvalsstefna)

27. Madonnumyndir • Rafael málaði fjöldan allan af madonnumyndum sem þykja misgóðar • Eflaust vegna þess að hann var með marga lærlinga og aðstoðarmenn á stofunni sinni sem sáu að miklu leyti um útfærsluna eftir frumdrögum meistarans • Þannig að sumar eru verri og aðrar betri (þær betri eru eflaust þegar hann kom mest að gerð myndarinnar)

28. Rafael • Eignaður gríðarlegur fjöldi mynda (margir aðstoðarmenn) • Mjög skilvirkur, helling af myndum • Hafði mikil áhrif, var trúnaðarvinur margra kardinála og tveggja páfa • Sagan hermir að hafi átt að gera hann að kardinála um það leyti sem hann lést • Var arkitekt Péturskirkjunnar í Róm 1514-20 • Fylgdu honum alltaf margir þegar hann fór út

29. Madonna del Granduca, 1505 • Það voru madonnumyndir á borð við þessa sem festu Rafael í sessi og gerðu hann að einum vinsælasta málara samtíðar sinnar • Málar Maríu íðilfagra og dreymandi (lærði eitthvað af Leonardo og Perugino) • Madonnumyndir hans skipta tugum og eru misgóðar • Þessi mynd undir sterkum áhrifum sfumato Leonardos, þess vegna dökkur bakgrunnur

30. María á enginu, 1505-06

31. La belle Jardiniére, 1507

32. Dísin Galatea, 1512-14 • Innblásturinn sótti Rafael í ljóð eftir flórenska ljóðskáldið Poliziano sem einnig veitti Botticelli innblástur að Fæðingu Venusar • Freska