बिज प्रक्रिया कशी करावी?

1. बिज प्रक्रिया कशी करावी? Vigyan Ashram (A center of Indian Institute Of Education) At.Post Pabal Dist.Pune 412403 www.vigyanashram.com www.techshala.com www.renindia.in

2. ibajap`ik`yaa “SauwibajaapaoTIfLorsaaLgaaomaTI” ibayaaNyaaMnaaporNaIpuvaI- jaIp`ik`yaakolaIjaato %yaasaibajap`ik`yaa Asao mhNatat. • ibajap`ik`yaakolyaamauLoibayaaNyaaMcaI ]gavaNaxamatavaaZto , • ipkacaIraogap`tIkarSa@tIvaaZto • ipkacyaa ]%padnaatmaaozyaap`maaNaavarvaaZhaoto. • ]%padItmaalaacaIp`tvaarIhImaaozyaap`maaNaatcaaMgalaIAsato. mhNaunaporNaIpuvaI- sava-ca ibayaaMnaaAaOYaQaacaIp`ik`yaakolaItrmaaozyaap`maaNaavar ]%padnaatvaaZhao[la.

3. 1.ibayaaNyaacaI sauPtavasqaaGaalavaNyaasaazI.2.ibayaaNyaacaI ]gavaNaxamatavaaZvaNyaasaazI ,3.ijavaaNau KtaMcaavaapr. 4.raoga vaikDIMpasaUnaipkacaabacaavakrNyaasaazI. ibajap`ik`yaocaop`mauK ]i_YT

4. ibajap`ik`yaosaazIAavaSyaksaaih%ya Gamaolao hatmaaojao gaa^gala maask, paNaI AaOYaQa gaaoNapaT gauL

5. ibayaaNyaacaIsauPtavasqaa vaatavarNaatyaaogyavaAnaukulaGaTkAsatanaaAMkurNaxamaibayaa $jatnaahI.ASaaibayaaMcyaaAvasqaolaasauPtavasqaamhNatat. vaogavaogaLyaaibayaMamaQyaosauPtavasqaocaakalavaQaIcaavaogavaogaLa Asatao.tao kahIidvasaapasaunakahImahInyaaMpya-Mt AsauSaktao. sauPtavasqaocaIkarNao • kahIibayaaMcaoAavarNakzINaAsato.%yaamauLopaNaIvaAa^i@sajanaAatiSa$ SaktnaahI. • kahIp@vaibayaaMmaQaIlabaIjagaBa- puNa- vaaZlaolaanasatao %yaamauLo %yaaMcaoAMkurNahaotnaahI. • ibaT$Tsaar#yaaibayaaMtkahIAMkurNaraoQakrasaayainakd`vyatyaarhaotat. • %yaamauLoAMkurNap`ik`yaahaotnaahI. • ]da.kaOmaairna ho baIjaaMkurNaraoQakd`vyaibayaaMmaQyaoAaZLto.

6. ibayaaNaosauPtavasqaotGaalavaNyaasaaTIkravayaacaIp`ik`yaa ibayaaNyaacaokvacaGaasaNao : kahIibayaaMcaokvacaKupTNakikMvaajaaDAsalyaamauLoibayaaMtpaNaIvaAa^i@sajanakahIcaiSartnaahIAaiNaibayaaMcaoAMkurNahaotnaahIASaaibayaaKDbaDItpRzBaagaavarGaasalyaamauLo %yaaizsauLhaotat.yaamauLobaImaQyaopaNaISaaoYalaojaatovabaIjaaMkurNaalaamadthaoto.]da : krTaolaI ,baaor ,icaMca. ibayaaNaopaNyaatiBajavaNao : baIpaNyaatiBajaivalyaamauLo %yaavarIlakvacanarmapDto.tsaocaibayaaNyaatAsalaolaoAMkurNaivaraoQakrsaayanapaNyaativarGaLunabaahorpDto %yaamauLoibayaaMcaoAMkurNalavakrcahaoNyaasamadthaoto. ]da. kakDIvagaI-yaBaajyaa.

7. Aamlaacaavaapr : ibayaaNaotIva` AamlaatqaaoDavaoLbauDvaunakaZlyaasa %yaacaokzINakvacanarmapDuna %yaatpaNaISaaoYaNyaasamadthaoto.yaakrItaitva` salFyaurIkA^isaDcaa ]pyaaoga krtat.yaa AamlaatibayaaNao 1 to 2 imanaITobauDvaunakaZavaoyaap`ik`yaonaMtribayaaNaovaah%yaapaNyaatsvacCQauvaunaporavao. AtIqaMDjalap`ik`yaa : kahIibayaaMnaaAaolasarpNaAtIqaMDtapmaanaidlaoAsataAMkurNaeksaarKoAaiNalavakr haoto.yaa pwtItbaIpaNyaat 12 to 24 tasaiBajavatat.naMtrAaolasarrotIikMvaaSaovaaLyaaMcyaamaaQyamaatbaIpo$na to 10 M sao.tapmaanaasazovatatvapuNa- saukvalyaanaMtrporNaIsaazIvaaprtat. | Vigyan Ashram | INDUSA PTI |

8. rsaayanaoAaiNasaMjaIvakaMcaavaapr : • ibayaaNyaacaIsauPtavasqaaGaalavaNyaasaazIpuZIlarsaayanaosaMjaIvakaMcaavaaprkrtat. • paoT^iSayamanaayaT/oT : sauPtavasqaotIlabaI 0.2 % paoT^iSayamanaayaT/oTcyaad`avaNaatiBajatzovaunanaMtrporNaIsaazIvaapravao. • ijabaroilakA^isaD : yaasaMjaIvakacao 100 to 500 pIpIematIva`tocaod`avaNatyaark$na %yaatbaIiBajatGaalaunaporNaIsavaapravao. • qaayaaoyaurIyaacaavaapr : jaobaIAaolasarqaMDtapmaanaatAMkurNaxamapavato to baI 10 ila.paNyaat 50 to 300 ga`^maqaayaaoyaurIyaacyaad`avaNaat 24 tasaiBajatzovaavaovanaMtrsaaQyaapaNyaanaoQauvaavaovaporNaIsavaapravao. • saaoDIyamahayapao@laaora[-Dcaavaapr : sava-saaQaarNapNaoekBaagasaaoDIyamahayapao@laaora[-D AaiNa 100 BaagapaNaIyaap`maaNaat ho d`avaNak$na %yaatibayaaNaoiBajavaavao.

9. ibayaaNaosauPtavasqaotjaaNyaasaazIkravayaacaIp`ik`yaa • kaMdayaaipkasasaazvaNauiktkaoMbayaoNaarnaahIvakaMdajaastiTkNyaasamadthao[-la yaasaazI • ma^laIkh^D/aJaInayaacaavaaprkrtat. • baTaTaipkacyaabaoNyaasasaazvaNaukItkaoMbayao} nayaovajaastidvasaiTkNyaasamadthao[-la mhNaunabaoNao • 38 to 45 AMSaf^ranaa[-T tapmaanaatzovatatvama^laIkh^D/aJaInacaIp`ik`yaakrtat. • Taoma^Tao .laoTyausa [ ipkaMcaoibayaaNaosaazvaNauiktKrabahao} nayaomhNaunaToT^saaya@la^saInacyaad`avaNaat • 16 to 24 tasaiBajatzovatat.

10. ]gavaNaxamata jyaabaIyaajaIvaMtAsatatAaiNavaatavarNaatIlayaaogyaGaTk ]plabQaAsalyaasa $jauSaktat ,%yaaMnaaAMkurNaxamaibayaa Asao mhNatat.kaoNa%yaahIpirisqatItjyaaibayaa $jauSaktnaahIt %yaaibayaamaRtsamajaavyaat. AMkurNaxamatocyaakalaavaQaInausaarBaajaIpalyaacyaaibayaaNyaacaIivaBaagaNaI : kmaIAMkurNaxamatakalaavaQaI : kahIBaajaIpalaaipkaMcaaibajaaMkurNaxamatakalaavaQaIekikMvaadaonahMgaamaapurtaca mayaa-idtAsatao. ]da.kaMda ,maka. 2. maQyamaAMkurNaxamatakalaavaQaI : kahIBaajaIpalaaipkMcaaibajaaMkurNaxamatakalaavaQaIdaonaikMvaatInahMgaamaapurtaca Asatao.]da.GaovaDa ,vaaTaNaa ,kaobaI ,BaoMDI. 3. idGa- AMkurNaxamatakalaavaQaI : kahIBaajaIpalaaipkaMcaabaIjaaMkurNaxamatakalaavaQaItIna to pacahMgaamapya-Mt Asatao.]da.kakDI ,duQaIBaaopLa ,klaIMgaD.

11. vaatavarNaatIlatapmaanaAaiNaAad`-tavaaZlyaamauLoibayaaMcaIAMkurNaxamatakmaIhaoto.ibayaaNaopuNa- saukvaUna ,kmaItapmaanaat ,raogaAaiNaikDIpasaunasaurixatzovalyaasaibayaaNyaacyaaAMkurNaxamatocaakalaavaQaIvaaZvatayaotao. BaajaIpalaaipkacaobaIraopvaaTIkotikMvaajamaInaItporlyaanaMtr %yaaMcaoApoixatp`maaNaatAMkurNahaoNyaasaazIvaatavarNaatIlakahIbaahyaGaTkaMcaItsaocaibayaaNyaacyaaAMtga-t GaTkacaIAnaukulataAsaNaoAavaSyakAsato. | Vigyan Ashram | INDUSA PTI |

12. ijavaaNauKtaMcaIibajap`ik`yaapuZIlap`maaNaokrtat. rayaJaaobaIyama:yaajaIvaaNauMcaokaya- sahjaIvaIpwtInaocaalato.hojaIvaaNauSaoMgavagaI-yaipkaMcyaamauLavargaazIinamaa-Na krtatAaiNahvaotIlana~vaayauSaaoYaunaGao}namauMLavaaToipkasa ]plabQak$na %yaamauLona~yau@tKtaMcaImaa~asaaQaarNa 25 % kmaIp`maaNaatlaagato. Video Link - http://www.youtube.com/watch?v=6o9gISHPqhE A^JaoTaoba^@Tr-ho ijavaaNaujamaInaImaQyaoipkaMcyaamauLaBaaovatIrahunaAsahjaIvaIpwtInaokaya- krItAsatat.tohvaotIlamau@tna~ SaaoYaUnaGaotatvaipkaMnaa ]plabQak$nadotat.hoijavaaNau Kt iWdlavagaI-yaipkovagaLuna [trsava- ekdlatRNaQaanyaipkaMnaa ]pyaaogaIpDtat.]da.jvaarI ,baajarI ,gahu ,maka ,}sa ,kapusa ,sauya-fula ,imarcaI ,vaaMgaI ,DaLIMba ,po$ ,AaMbaa[. Video Link – http://www.youtube.com/watch?v=Dgr80KLqqtA

13. A^JaaoisprIlaIyama ho ijavaaNautRNaQaanyavaBaajaIpalaaipkaMcyaamauLaMmaQyaovamauLaBaaovatIrahunana~ isqarkrNyaacaokaya- krtat.jvaarIAaiNamakaipkasaazI ]pyau@t. T/ayakaoDmaa- hIpraopjaIvaIbaurSaIjamaInaItpdaqaa-varmaaozyaap`maaNaatvaaZtova [trraogaijavaaNauMcaIvaaZinayaMi~tkrto.tI [trraogakarkbaurSaIvarQaagaonaYTk$nak$naibajaaNaukmakuvatbanavato.%yaamauLo %yaaMcaI ]gavaNaxamatakmaI haoto.yaa jaOvaraogainayaM~kacyaavaapranaojamaInaIWarohaoNaa­yaaraogaacaop`BaavaIinayaM~Nahao} Sakto. Video link – http://www.youtube.com/watch?v=eD00Zcyo3gs

14. sfurdivarGaLivaNaaroijavaaNau : jamaInaItivarGaLNyaasakzINaAsalaolyaakahIAnnad`vyaamaQyaosfurdcaak`maaMkpihlaalaagatao.%yaamauLorasaayainak Kt $panaovaaprlaolaosfurdkaoNa%yaanaakaoNa%yaarasaayainaksva$patmaatImaQyaoisqarhaoto.yaamauLo Kt $panaoidlaolyaasfurdcaa ]pyaaogavanasptISaaoYaNaasaazIk$naGao} SaktnaahIvaiSafarSaInausaaridlaolyaasfurdyau@tKtacaa ]pyaaogapuNa-pNaohao} SaktnaahI.yaakrItasfurdyau@tKtacaavanasptIMnaalaagaNaa­yaarasaayainaksva$pat $paMtrhaoNaogarjaocaoAaho. sfurdivarGaLivaNaarIijavaaNauKtosaMvaQa-naoAivad`avyaisqar$pIsfurdcaod`avyarasaayainaksva$pat $paMtrk$na to ipkaMnaa ]plabQak$nadotat.yaamauLorasaayainaksfurdyau@tKtacaavaaprd`vyasva$patipkvaaZIcyaayaaogyakalaavaQaIthaoNaoSakyahaoto. Video link- - http://www.youtube.com/watch?v=xA8k0uCxRKU | Vigyan Ashram | INDUSA PTI |

15. jyaa ibayaaMcao Aakar lahana Asatat %yaa ibayaaMcaI porNaI saulaBa haoNyaasaazI %yaamaQyao lahana AakaracaI vaaLu ikMvaa maatI ima@sa k$na porNaI kolaI jaato ]da.raLo ,maaohrI ,tMbaaKu [. [trmah%vaacyaaibajap`ik`yaa

16. ibajap`ik`yaakrtanaaGyaavayaacaIkaLjaI • ijavaaNau KtacaI ibajap`ik`yaa kolyaanaMtr %yaa ibayaaMvar rasaayainak AaOYaQaaMcaI ibajap`ik`yaa k$ nayao. • rasaayainak AaOYaQaaMcaI ibajap`ik`yaa krtanaa puZIla kaLjaI GyaavaI. 1. hatamaQyao hatmaaojao Gaalaavaot. 2.taoMDavar $maala baaMQaavaa. 3.DaoLyaavar caYmaa vaapravaa. 4.ibajap`ik`yaa krtanaa kaoNa%yaahI p`karcyaa Annaacao saovana k$ nayao. • ibajap`ik`yaa kolyaanaMtr ibayaaNao saavalaIt saukNyaasa zovaavao. • ibajap`ik`yaa kolaolao ibayaaNao manauYya ikMvaa p`aNyaaMsaazI Anna mhNauna vaap$ nayao.