SOS! Ana Babalara Yardım Lynn Clark Ph.D.

1. SOS! Ana Babalara Yardım Lynn Clark Ph.D. Dr. A. Cahid Örengül

2. Çocuklar Neden İyi ve Kötü Davranırlar • İyi davranış da kötü davranış da ödüllendirilerek pekiştirilir. • Çocuk Yetiştirmenin Üç Kuralı: • İyi davranışı ödüllendirin (bunu sık sık ve davranıştan hemen sonra yapın) • Kötü davranışı farkında olmadan ödüllendirmekten sakının • Kötü davranışı cezalandırın (fakat yalnızca hafif cezalar verin)

3. Çocuklar Neden İyi ve Kötü Davranırlar • 1. Kural: İyi davranışı ödüllendirin. • Çocuklar ana babalarından ödüller aldıkları için konuşmayı, kendi kendilerine giyinmeyi, oyuncaklarını öbür çocuklarla paylaşmayı, ufak tefek ev işleri yapmayı öğrenirler. • Ödüller yetişkinlerin de çocukların da davranışını biçimlendirir ve belirlerler. Ödüllere pekiştiriciler de denir. • Pekiştirilen davranışın gelecekte yineleme olasılığı artar. Çocuk ana babasını memnun bırakan şekilde davranırsa, ana baba bu davranışı sık sık ödüllendirme yoluyla pekiştirmeyi unutmamalıdır. • Çocuğun değil de yaptığı davranışın övülmesi çocuğun istenen davranışını pekiştirmekte daha etkili olacaktır. • Çocukların çoğu için sosyal ödüller maddi ödüllerden çok daha etkileyicidir. Üstelik sosyal ödüller ana babaların kullanmasına daha elverişlidir. Çocuklara verilecek ödüllerin ana kaynağı ana babalardır. • Ödüllerin etkili olması için çocuğu istenilen davranışta bulunduğu zaman hemen ödüllendirilmelidir. • Çocuklar, çoğu zaman, bir iş gördükten ya da istenen bir davranışta bulunduktan sonra değil de, daha önce ödüllendirilmelerini isterler. Arada bir maddi ödüller kullanacak olunursa bunlar, kesinlikle, çocuk istenilen davranışta bulunduktan sonra verilmelidir.

4. Çocuklar Neden İyi ve Kötü DavranırlarÇocukların Hoşuna Giden Ödüller

5. Çocuklar Neden İyi ve Kötü Davranırlar • 2. Kural: Kötü davranışı “farkında olmadan” ödüllendirmekten sakının. • Çocuğun uygunsuz davranışı farkında olmadan ödüllendirildiğinde o davranışın gelecekte yinelenmesi olasılığı artar. • Çok meşgul ya da kafası bir şeye takılmış olan ana babaların, istenmeyen ya da uygunsuz davranışta bulunan çocuklarını ödüllendirdikleri sık görülür. • Ana babalar kötü davranışı ödüllendirdikleri zaman hem kendileri hem de çocukları bakımından gelecekte sorunlar çıkmasına yol açarlar. • “Haydi artık yatma vakti geldi” dendiğinde, çocuk belki ağlayıp sızlanarak, öfke nöbetine kapılarak, geceleri yatmaya gidişini geciktirmenin yolunu öğrenmiş olabilir. • Ana babalar ve çocuklar, birbirlerine hem uygun biçimde davranmayı, hem de uygun olmayan biçimde davranmayı öğretirler. • İradesi güçlü olan çocuklar duygusal acı çektirerek, rahatsızlık vererek ana babasını ve başkalarını kendi isteklerine boyun eğmeye zorlamayı öğrenir.

6. Çocuklar Neden İyi ve Kötü Davranırlar • 3. Kural Kötü davranışı cezalandırın. • Herhangi bir tehlikeli ya da kötü davranışın yinelemesini azaltmak veya bu davranışı büsbütün ortadan kaldırmak amacıyla ana babaların hafif cezalar kullanmalarına gereksinim vardır. • Ana babalar çocuklarını cezalandırmaktan hoşlanmazlar, iyi davranışı ödüllendirmeyi tercih ederler. • Hafif cezaların yerinde kullanılması bir çocuğa yardım etmek için gerekli olabilir. Azarlama, doğal sonuçlar, mantıksal sonuçlar, mola ve davranış cezası gibi hafif cezalandırma türleri uygulanabilir. • Sert cezalar verilecek olunursa sorunları daha da karmaşıklaştırır.

7. Açık İletişim Çocuk Yetiştirmede Etkili Olmayı Sağlar • Eşler arasında açık iletişim, çocuğun yetiştirilmesinde ana babayı daha etkili kılar. • Çocukla ana baba arasında yanlış anlamaya meydan bırakmayacak açıklıkta iyi bir iletişim kurulması, onun davranışını düzeltmesine yardımcı olunması bakımından önemlidir. • Ana babalar çocukları için hangi davranışların istenir, hangi davranışların istenmez olduğu üzerinde anlaşmalıdırlar. Yoksa çocukların kendilerinden ne beklendiği konusunda kafaları karışır, bunun sonucunda davranışları bozulur. • İyi ve açık iletişim, aile bireylerinin birbirleriyle bol bol konuşmasını ve birbirlerini dinlemesini de gerektirir.

8. Açık İletişim Çocuk Yetiştirmede Etkili Olmayı Sağlar • Ana ile baba amaçlar üzerinde görüş birliğine varmalıdır: • Çocuğun hangi davranışının iyi, hangilerinin kötü olduğuna eşler birlikte karar vermelidir. • Bir çocuğun aynı davranış için hem ödüllendirilmesi hem de cezalandırılması haksızlıktır, duygusal ya da davranışsal sorunlara yol açabilir. • Eğer çocukla ilgilenen başka bir yetişkin varsa onunla sık sık konuşarak amaçlara açıklık getirilmelidir. Ana babanın ve yardımcılarının çocuk bakımından birbirleriyle tutarlı amaçlara ve beklentilere sahip olması sağlamalıdır.

9. Açık İletişim Çocuk Yetiştirmede Etkili Olmayı Sağlar • Ana baba ile çocuk arasında açık iletişim: • Mümkün oldukça yeni kurallar saptanmasına, uygulanmakta olanların değiştirilmesine katılmaya çocuk teşvik edilmelidir. • Kuralların saptanmasında çocuğun da payı olursa, o kurallara uyma olasılığı artar, karşı koyma olasılığı azalır. • Nasıl olursa olsun bir kural kararlaştırılınca çocuktan bu kurala uygun davranması beklenmelidir. • Hangi davranışların beğenileceğini, hangilerinin iyi karşılanmayacağını çocuğun bilmesi gerekir. • Çocuğa “Sen kötü bir çocuksun” denmemelidir.hangi davranışın kötü ve hoş görülemez olduğu iyice anlatılmalıdır.

10. Açık İletişim Çocuk Yetiştirmede Etkili Olmayı Sağlar • Etkili Komutlar Nasıl Verilmeli: • “Lütfen oyuncaklarını toplar mısın?” cümlesi sadece basit bir istektir. • “Yiyecekleri fırlatmaktan hemen vazgeç” ya da “Buraya gel, yere attığın şu ceketi hemen yerine as.” cümleleri doğrudan doğruya birer komuttur. • Her ana baba özellikle, başa çıkılması zor olan çocukların ana babaları, yeri geldikçe açık seçik komutlar verebilmelidir. • Çocuk söz dinlememeyi alışkanlık edinmişse, söz dinlemediği için azarlandığında kafa tutuyorsa ana baba açık komutlar verebilmeli ve gerektiğinde komutları yaptırımlarla desteklemelidir.

11. Açık İletişim Çocuk Yetiştirmede Etkili Olmayı Sağlar • Etkili Komutlar Nasıl Verilmeli(devam): • Çocuğun belli bir davranışa son vermesi istendiğinde, fakat basit biçimde ileri sürülecek bir isteğe uymayacağı kanısında olunduğunda komut verilmeli. • Çocuğun belli bir davranışta bulunması istendiğinde fakat buna ilişkin basit bir isteğe uymayacağı kanısında olunduğunda da komut verilmeli. • Komut verirken soru sorulmamalı, yorumda bulunulmamalıdır. • Çocuk kötü bir davranışta bulunduğu sırada, ona uygulanacak kuralların dayandığı nedenler açıklanmaya çalışılmamalıdır. • Kural hakkında açıklamalar yapmanın zamanı ya çocuk kurala aykırı davranmadan önce ya da sonradır.

12. Açık İletişim Çocuk Yetiştirmede Etkili Olmayı Sağlar • Etkili Komutlar Nasıl Verilmeli(devam): • Etkili Komut Vermede İzlenecek Eylem Basamakları: • Çocuğa yaklaşmak • Ciddi bir yüz ifadesi takınmak • Çocuğun adını söylemek • Göz göze gelmek ve göz kontağını sürdürmek • Kararlı bir ses tonuyla konuşmak • Dolaysız, basit ve açık bir komut vermek • Gerektiğinde komutun bir yaptırımla desteklenmesi

13. Açık İletişim Çocuk Yetiştirmede Etkili Olmayı Sağlar • Etkili Komutlar Nasıl Verilmeli(devam): • Komutu işitince çocuk denileni yapmayarak ailesini sınamaya ve verilen komuta uymaya onu zorlayacak yaptırıma sahip olunup olunmadığını görmeye karar vermiş olabilir. • Komutlara uyulmasını sağlamak için verilen sert cezalar veya tehditler çocukla ana baba arasında çıkan bir sorunu büsbütün karmaşıklaştırabilir. • Verilen komutun desteklenmesi için mola yöntemi kullanılabilir.

14. Açık İletişim Çocuk Yetiştirmede Etkili Olmayı Sağlar • Çocukların Disipline de Sevgiye de Gereksinimleri Vardır: • Çocuğa disiplin uygulanması, ona kendini denetlemeyi ve düzeltilmiş davranışı öğretmek demektir. • Çocuk gösterilecek sevgi ve ona uygulanacak disiplin yoluyla özsaygıyı ve özdenetimi öğrenir. • Onları sevdiğimiz ve sorumluluk sahibi, nitelikli kişiler olarak yetişmelerini istediğimizden ötürü çocuklarımıza disiplin uygularız.

15. Açık İletişim Çocuk Yetiştirmede Etkili Olmayı Sağlar • Ana Babaların Çocuklarına Disiplin Uygulamamalarının Nedenleri: • Ana babalar kendi davranışlarını değiştirmeye istekli olmadıkça çocuklarından davranışlarını değiştirmeyi beklememelidir. • Umutsuz ana baba: Çocuğunun değişmeyeceği ve kötü davranışının süreceği kanısındadır. Bundan dolayı onunla uğraşmaktan vazgeçmiştir. • Çocuğu ile zıtlaşmaktan kaçınan ana baba: Çocuğa karşı çıkmaktan kaçınırlar, aslında çocuğun kendilerini dinleyeceğini ummazlar. Çocuk da bunun farkındadır. Bazen bu gibi ana babalar çocuğu yola sokmak için bir şeyler yapacak olurlarsa çocuğun sevgisini yitireceklerinden korkarlar.

16. Açık İletişim Çocuk Yetiştirmede Etkili Olmayı Sağlar • Ana Babaların Çocuklarına Disiplin Uygulamamalarının Nedenleri(devam): 3. Enerjisi az ana baba: Yerinde duramayan yaramazlık yapan veya kötü davranan bir çocuk ile başa çıkmak için yeterli enerjiyi kendilerinde bulamazlar. Çocuğunu tek başına yetiştiren, bütün gün bir işte çalışan ya da depresyon geçirmekte olan bir ana baba olabilir. • Suçluluk duygusuna kapılan ana baba:Çocuğunun sorunlarından dolayı kendisini suçlar ve özellikle çocuğuna disiplin uygulamaya giriştiği zaman suçluluk duygusuna kapılır. Bu kendini suçlama, kusuru kendinde bulma durumu, çocuğunun davranışını düzeltmek için bir şeyler yapmaktan alıkoyar. Çocuğun yaptıklarına göz yumar duruma gelir ve pasifleşir. • Öfkeli ana baba: Ne zaman çocuklarına disiplin uygulasalar, sinirlenir, öfkeye kapılırlar. Öfkelenmeden disiplin uygulamak ellerinden gelmediği için çocuklarının kötü davranışını görmezden gelirler.

17. Açık İletişim Çocuk Yetiştirmede Etkili Olmayı Sağlar • Ana Babaların Çocuklarına Disiplin Uygulamamalarının Nedenleri(devam): • Engellenen ana baba: Bazen çocuğa disiplin uygulamaya kalkışan ana veya babaya, eşinin engel olduğu görülür. Böyle bir durumla karşılaşılınca eşler çocuğun yetiştirilmesi konusunda ulaşmak istedikleri amaçlar üzerine konuşmalıdır. Amaçlar konusunda görüş birliğine vardıktan sonra uygulanacak disiplin yöntemi konusunda da anlaşma sağlanmalıdır. Kimi zaman akrabalar ya da arkadaşlar çocuğa disiplin uygulanmasına engel olabilirler. Disiplin uygulanmasına bozulanlar, aynı zamanda yeri geldiğinde disiplin uygulanmamasına da bozulabilirler. Ana baba kimsenin kendilerini etkili ve kendine güvenen ebeveynler olmaktan caydırmasına izin vermemelidir. 7. Sorunlu ana baba:Kimi zaman evlilik sorunlarının ve daha başka yaşam sıkıntılarının anne veya baba için ağır bir yük haline geldiği görülür. Bu durumda ana baba çoğu kez çocuğa yardım etmek için gereken enerji, zaman ve güdüden yoksundur. Profesyonel yardım alınması gerekebilir.

18. İyi Davranışı Artırmanın Yolları • Ana babanın cesaretlendirmesi, yakın ilgisi, gülümsemeleri, çocuğu kucaklamaları, okşamaları, yaptıklarını beğenip onayladıklarını söylemeleri çocuk için önem taşır ve onun davranışını pekiştirmeye yarar. • Çocuğun iyi davranışının ödüllendirilmesi kadar, kötü davranışını ödüllendirmekten sakınmak da önemlidir. • Etkin aldırmazlık uygulanması: -Etkin aldırmazlık kötü davranmakta olan çocuk ile ilgilenmeye kısa bir süre ara vermek demektir. -Etkin aldırmazlık, çocuğun kötü davranışını ona ilgi göstererek farkında olmadan ödüllendirmekten ana babaları alıkoyar. -Bu yöntem yeni yürüyen ve okul öncesi çocuklarda öfke nöbetlerini azaltmakta özellikle etkilidir. -Çocuk öfke nöbeti geçirirken onu azarlamak ya da ona ilgi göstermek istemeden o davranışı ödüllendirmek anlamına gelir.

19. İyi Davranışı Artırmanın Yolları • Etkin aldırmazlık uygulanması(devam): • Çocuk güvenli bir yerdeyse hemen odadan çıkıp çocuğun öfke nöbeti yatışıncaya kadar geri dönmemek ya da ana babanın arkasını dönüp başka bir şeyle uğraşıyor gibi yapması etkin aldırmazlığa örnektir. • Kötü davranış sona erince, çocuğa bol bol ilgi gösterilmelidir. • Çocuğun kötü davranışı ana babayı maddi bir ödül veya etkinlik vermek zorunda bırakmamalıdır. • Şu davranışlar için etkin aldırmazlık uygulanabilir: -Vızıldanmak ve huysuzlanmak -Dudak sarkıtmak somurtmak -Ana babayı bir tür cezalandırmak amacıyla yüksek sesle ağlamak -Israrla istekler ileri sürmek, tutturmak ve yalvarmak -Boğulur gibi soluğunu tutmak ve hafif öfke nöbeti geçirmek

20. İyi Davranışı Artırmanın Yolları • Etkin aldırmazlık uygulanması(devam): • İzlenecek yolun ana çizgileri: 1.Kısa bir süre için çocuğa ilgi göstermeyi bırakmak 2.Onunla tartışmaya girmemek, konuşmamak, azarlamamak 3.Başın çevrilip çocukla göz göze gelmekten kaçınmak 4.Tutum ve davranışla da yüz ifadesiyle de kızgınlık belirtisi göstermemek 5.Başka bir şeyle uğraşıyormuş gibi yapmak ya da odadan çıkmak 6.Çocuğun kötü davranışı sonucunda bir ödül elde etmemesine dikkat edilmelidir. 7.Kötü davranış son bulunca çocuğa bol bol ilgi göstermek

21. İyi Davranışı Artırmanın Yolları • İyi davranışın ödüllendirilmesi: • İstenmeyen davranışın yerini alacak hedef davranış yapıldığı zaman övgü sözleriyle bu davranışın beğenildiği gösterilmelidir. Pekiştirmek için alternatif davranış ödüllendirilmelidir.

22. İyi Davranışı Artırmanın Yolları • Çocuğa alıştırmalar yaptırarak iyi davranışı öğrenmesine yardım edilmesi: • Çocuğun öğrenmesi istenilen iyi davranışın alıştırmalar yaptırarak öğrenmesine yardım edilmelidir. • Mesela çocuk diğer çocukların elinden oyuncak kapıyorsa, ona bu davranışın yerine elindeki oyuncak ile değiş-tokuş etmesi söylenmelidir. • Sonra da oyuncak değiş-tokuşunun nasıl yapılacağını önce ana babanın yaparak çocuğa göstermesi gerekir. • Çocuğun da bu beceriyi kazanmak için alıştırmalar yapması sağlanmalıdır.

23. İyi Davranışı Artırmanın Yolları • Büyükanne kuralının kullanılması: • Büyükanne kuralı:”Önce işini bitir, sonra oyna”. İşimizi bitirdikten sonra eğleneceksek, hoşumuza gitmeyen bir işe başlayıp bitirmek daha kolay gelir. • Bir işe başlamak için verilen sözler ve onu izleyen suçluluk duygusu çocukların hoşlanmadıkları işleri yapmalarına yaramaz. İşi bitirdikten sonra eğlenmek ise iyi bir özendiricidir. • Büyükanne kuralını tersine çevirerek bir çocuğun hiç tat almadığı bir işi yapmasını sağlamak çok zordur. • Örnek: Önce matematik ödevini yap, sonra TV seyret. Önce odanı topla, sonra video oyunları oyna. Sebze yemeğini yedikten sonra tatlı yiyebilirsin.

24. İyi Davranışı Artırmanın Yolları • Çocuğa iyi örnek olmak: • Ana babalar gösterdikleri davranışlarla sürekli olarak çocuklarının gözünde model oluştururlar. • Çocuklar doğru ya da yanlış davranmayı ana babasının ya da başkalarının davranışını gözlemleyerek ve taklit ederek öğrenirler. • Ana baba çocukta görmek istemediği davranışı onun gözü önünde yapmaktan kaçınmalıdır.

25. İyi Davranışı Artırmanın Yolları 5. Çocuğa iyi örnek olmak(devam): • Ana baba bir sorunla karşılaştığı ya da başka birisiyle anlaşmazlığa düştüğü zaman çocuk ebeveynlerini özellikle yakın bir dikkatle izler. Onları gözleyerek ileride karşılaşacağı engellenmeler ve başkaları ile kendi arasında meydana çıkacak anlaşmazlıklar sırasında ne yapacağını, nasıl davranacağını öğrenir. • Ana babalar istese de, istemese de çocuğunun gözünde model olmaktan kurtulamazlar. • Çocuklar TV’ deki ve filmlerdeki insanları gözlemleyerek de bir şeyler öğrenirler. • Bu yüzden çocukların seyrettikleri filmler ve TV programları denetlenmelidir.

26. İyi Davranışı Artırmanın Yolları • Düzenli ve hazırlıklı ana babalar olunması: • Etkili bir ana baba olabilmek için ana baba düzenli olmalı, ilerisi için plan yapmalıdır. • Çocuğun gereksinimleri, onun kötü davranışı ana babayı bu gereksinimleri yapmaya zorlamadan önce tahmin edilmelidir. • Çocuğun kötü davranışının, ana babayı bu gereksinimleri karşılamak zorunda bırakmasına meydan verilmesi, bu kötü davranışın istemeden ödüllendirilmesine neden olabilir. • Mesela çocuklar ile alışverişe çıkılmışsa onlar yorgunluktan bitkin hale gelmeden eve dönülmelidir. • Çocukların, hele küçük yaştakilerin bakım ve gözetime çok gereksinimleri vardır. Ana babalar çocukları uykuya dalıncaya kadar görevlerinden ayrılamazlar, o zaman bile nöbette sayılırlar.

27. Kötü Davranışı Sona Erdirmek İçin Başlıca Yöntemler • Cezalandırma, bir davranışta bulunanın o davranışta bulunduktan sonra karşılaşacağı, hoşa gitmeyen bir sonuç ya da cezadır. • Hafif cezalandırma yollarının doğru biçimde kullanılması ruhsal bakımdan çocuğa zarar vermez. Davranışının düzeltilmesi için çoğu zaman buna gerek vardır. • Sert cezalar verilmesi, çocuğun benliğini hasara uğratabilir ve ruhsal bakımdan zararlı olabilir. • Sert biçimde cezalandırılan çocuklar aşırı derecede içe kapanık duruma gelebilirler ya da başkalarına karşı saldırgan bir tutum içine girebilirler. • Çocuklarına sert disiplin yöntemleri uygulayan ana babanın içlerinde ağır bir suçluluk yükü taşıdıkları sık görülen bir şeydir.

28. Kötü Davranışı Sona Erdirmek İçin Başlıca Yöntemler • Cezalandırma çeşitleri: Azarlamalar ve kınamalar, doğal sonuçlar, mantıksal sonuçlar, davranış cezası, mola yöntemi. • Cezalandırmada İzlenecek Yolun Ana Çizgileri: • Cezalandırmada çoğa kaçılmamalıdır(tutumlu davranılmalı) • Yalnız hafif cezalar verilmeli • Kötü davranış yapılışından sonra çabucak cezalandırılmalıdır • Ana babalar kendine hakim olduğu zaman cezalandırmalıdır • Cezalandırmanın nedeni çocuğa kısaca açıklanmalıdır • Fiziksel cezalar vermekten kaçınılmalıdır

29. Kötü Davranışı Sona Erdirmek İçin Başlıca Yöntemler • Akla uygun davranan, saldırgan olmayan bir model olunması: • Çocuklar ana babalarının davranışını taklit ederler. • Ana babalar bağırıp çağırırsa, olmayacak akıl dışı tehditler savurursa ya da dayak atarsa çocuğunun taklit edeceği bir davranış modeli oluşturmuş olurlar. • Çocuk da bağırıp çağırabilir, heyecanının etkisi altında davranabilir, fiziksel şiddete baş vurarak başkalarını yönetmeye kalkışabilir.

30. Kötü Davranışı Sona Erdirmek İçin Başlıca Yöntemler 2.Azarlama ve kınamanın doğru biçimde kullanılışı: • Yaptığı kötü davranıştan dolayı çocuğu azarlarken ona yaklaşmak, gözlerinin içine bakmak, ciddi bir tavır takınmak gerekir. • Duyguları ifade etmek ve söz konusu davranışın ne olduğunu belirtmek gerekir. • Bu sırada ana baba kendine hakim olmalı, alaycı ya da küçük düşürücü sözler söylemekten kaçınmalıdır. • Çocuğun davranışı düzeltilmeye çalışılırken azarlama “dırdır etmeye” döndürülmemelidir. Dırdır etmek, ardı ardına kusurları sıralamanın, azarlamanın, yakınmanın, çenesi düşüklüğün anlamlarını bir araya getiren bir sözcüktür. • Dırdır etmenin çocuğun davranışını düzeltmeye yararı yoktur. Üstelik ana baba ile çocuk arasındaki ilişkiyi zayıflatır.

31. Kötü Davranışı Sona Erdirmek İçin Başlıca Yöntemler 2.Azarlama ve kınamanın doğru biçimde kullanılışı(devam): • Azarlarken ana baba çocuğu değil çocuğun davranışını kınadığını belirtmelidir. • Çocuğun kişiliği ya da karakteri eleştirilmemelidir. • Ana baba çocuğuna bir kişi olarak onu hala sevip saydığını hissettirmelidir. • “Sen kötü bir çocuksun” yerine “Bu yaptığın kötü bir şey” denmelidir. • Kötü davranış kendini göstermeye başladığı zaman çocuğu kınamanın tam zamanıdır.

32. Kötü Davranışı Sona Erdirmek İçin Başlıca Yöntemler 2.Azarlama ve kınamanın doğru biçimde kullanılışı(devam): • Azarlama ve kınamanın çocuk üzerinde etkili olmadığının belirtileri: • Çocuk genelde azarlamaya azarlama ile yanıt verir, kafa tutar, ağız burun büker veya ana babayla tartışmaya girer. • Ana babayı işitmezden gelir, aldırmazdan gelir ya da gülümser. • Azarlanınca öfke nöbetine tutulur. • Olumsuz bir ilgi de olsa, ana baba, çocuğun fazladan ilgi gösterilmesinden hoşlandığını görürler.

33. Kötü Davranışı Sona Erdirmek İçin Başlıca Yöntemler 3. Kötü davranışın cezası olarak doğal sonuçlar: • Doğal sonuç, ana veya baba önlemedikçe kötü davranış yüzünden o davranışın normal ya da doğal sonucu olarak çocuğun başına gelen bir olaydır. • Ana baba çocuğun güvenliği bakımından tehlikeli olmadıkça çocuğun, kendi davranışının doğal sonucu olan olayı yaşamasını önlemez. • Bu yöntemde çocuklar, kendi yaptıklarının doğal sonucu olarak cezaya çarpıldıkları için çocukların ana babalarına kızması da olası değildir.

34. Kötü Davranışı Sona Erdirmek İçin Başlıca Yöntemler 3. Kötü davranışın cezası olarak doğal sonuçlar(devam):

35. Kötü Davranışı Sona Erdirmek İçin Başlıca Yöntemler • Kötü davranışın cezası olarak mantıksal sonuçlar: • Kimi durumlarda, çocuk bakımından tehlikeli olduğu için ana babalar doğal sonuçlarının ortaya çıkmasına izin vermezler. • Verilen cezanın kötü davranışın mahiyetine mantıksal bakımdan uygun düşmesi sağlanmış olur. • Bu durumda ceza, cezalandırılan kötü davranış bakımından mantığa ve olaya uygun düşen bir sonuçtur. • Kötü davranışları ile kendilerine uygulanan ceza arasında akla uygun ve açıkça anlayabilecekleri bir ilişki gördükleri zaman, çocukların davranışlarını değiştirmeleri olasılığı daha büyük, ceza karşısında aksilenme olasılığı daha azdır. • Ceza olarak mantıksal sonucun çok sert olmaması veya çok uzun sürmemesi önem taşır. • Çocuğun kötü davranışı karşısında birden bire öfke ve telaşa kapılan ana babalar çoğu kez aşırıya kaçan bir mantıksal sonuçla cezalandırılacağını çocuğa duyururlar. Böyle bir durumda ana baba çocuğa verilen cezanın çok ağır olduğunu, bu nedenle cezayı biraz hafiflettiğini söylemelidir.

36. Kötü Davranışı Sona Erdirmek İçin Başlıca Yöntemler • Kötü davranışın cezası olarak mantıksal sonuçlar:

37. Kötü Davranışı Sona Erdirmek İçin Başlıca Yöntemler 5. Kötü davranışa davranış cezası uygulanması: • Belli bir davranışa uygulanabilecek mantıksal sonuç akla gelmiyorsa, onun yerine davranış cezası verilebilir. • Belli bir kötü davranışta bulunana davranışın bedeli olarak bir ceza verilir. • Verilecek ceza bir takım hakları yitirmek, çocuğa hoşuna gitmeyecek türden bir iş gördürmek ya da para cezası biçiminde olabilir. • Bu disiplin yönteminde verilen ceza ile kötü davranış arasında mantıksal bağıntı yoktur. • Belli bir davranış için davranış cezası yöntemi kullanılmaya karar verildiğinde, önce hangi davranışta bulunursa ne tür bir ceza ile karşılaşacağı çocuğa iyice açıklanarak çocuk uyarılmalıdır. • Ana baba çocuğu cezalandırırken öfkesini göstermekten sakınmalıdır. Çocuk ana babasının kızdığı için değil, kötü davrandığı için cezalandırıldığına inanmalıdır.

38. Kötü Davranışı Sona Erdirmek İçin Başlıca Yöntemler 5. Kötü davranışa davranış cezası uygulanması(devam):

39. Kötü Davranışı Sona Erdirmek İçin Başlıca Yöntemler • Disipline karşı kötü davranışın sürmesi: • Çocuğun kötü davranışta elde ettiği ödül, cezalandırılmasından daha ağır basıyor olabilir. • Çocuk cezalandırılma riskinin çok az olduğunun farkına varmıştır. • Ana babalar çocukları yapınca cezalandırdıkları davranışı kendileri de yaparlar. Çocuklar cezalandırıldıkları davranışı kendileri de yapmaktan geri durmazlar. • Ana baba ödüllendirdikleri ve cezalandırdıkları davranışlarda tutarlı olmalıdır.Cezalandırırken hem hafif hem de etkili cezalandırma yolları kullanmalıdırlar.

40. Kötü Davranışı Sona Erdirmek İçin Başlıca Yöntemler

41. Puanlama, Marka Biriktirme ve Sözleşme Yöntemlerinin Kullanılması • Puan karşılığı ödül verilmesi: 6-12 yaş arası çocukta etkili olur. • Bir hedef davranış seçilir: Artırmak istenilen davranış iyice tanımlanabilmeli ve davranışın kaç kez yapıldığı sayılabilmelidir. Hedef davranış olumlu cümlelerle tanımlanmalıdır. • Puan karşılığı ödül takvimi hazırlanır: Hedef davranışlar takvim üzerine sıralanır. Her bir hedef davranışın yapılmış olup olmayacağının denetleneceği zaman da yazılır. Yanlarına o davranış sonucu çocuğun kazanacağı puan sayısı yazılır. Takvim hazırlandıktan sonra kolayca görülecek bir yere asılmalıdır.

42. Puanlama, Marka Biriktirme ve Sözleşme Yöntemlerinin Kullanılması • Puan karşılığı ödül verilmesi(devam):

43. Puanlama, Marka Biriktirme ve Sözleşme Yöntemlerinin Kullanılması • Puan karşılığı ödül verilmesi(devam): • Ödül listesi yazılıp puan karşılığı ödül takviminin yanına asılır: Ödül listesi çocuğun elde etmek istediği maddi ödüller ile etkinlik biçimindeki ödülleri içerir. Liste hazırlanırken çocuğa yapmak istenilen davranışlar karşılığında ne gibi şeyler elde etmek istediği sorulmalıdır. Ödül listesi hazırlandıktan sonra, ödüllerden her birinin bedelinin kaç puan olacağını ana baba belirler. Saptanacak bedeller ödüllerin kazanılmasını çok kolaylaştırmamalı ya da çok güçleştirmemelidir.

44. Puanlama, Marka Biriktirme ve Sözleşme Yöntemlerinin Kullanılması • Puan karşılığı ödül verilmesi(devam):

45. Puanlama, Marka Biriktirme ve Sözleşme Yöntemlerinin Kullanılması • Puan karşılığı ödül verilmesi(devam): • Çocuğun puan kazanırken ne puan harcarken izlenmesi: Çocuk puan kazanınca ana baba memnun kaldığını belirten bir tavırla bu puanı hemen takvime işlemelidir. Yaptığı iyi davranış ve kazandığı puandan dolayı çocuk bol bol övülmelidir. Bir ödül seçmesine yetecek sayıda puan kazanınca çocuğun bir an önce uygun bir ödül seçmesi sağlanmalıdır. Çocuk 7 yaşından daha küçükse bir ödül seçmesine yardım etmekte özellikle çabuk olunmalıdır.

46. Puanlama, Marka Biriktirme ve Sözleşme Yöntemlerinin Kullanılması • Puan karşılığı ödül verilmesi(devam): • Programın daha iyi işlemesini sağlamak için içeriğinde uyarlamalar yapılmalıdır: Ödül listesine yeni ödüller eklenebilir. Çocuklara kötü davranışlarından ötürü puan kesme cezası verilmemelidir. Verilirse çocuğun hevesi kırılır. Kötü davranışlar için diğer disiplin metotları kullanılabilir. • Zamanı geldiğinde program aşamalı olarak uygulamadan kaldırılmalıdır: Çocuğun davranışı düzeldiğinde program bitirilmelidir. Puan kazanarak ödüller almasının, çocuğun davranışında düzelmeler oluşmasına yardım ettiği ve bu düzelmelerden övünç duyduğunu ana baba çocuğa anlatmalıdır. Düzeltilmiş davranışın övülmesi sürdürülmeli ancak puan karşılığı ödül sisteminin uygulanmasına son verilmelidir. Puan kazanılması ile ödülle değiştirilmesi arasındaki zaman uzatılabilir, programı başarıyla bitirme partisi de yapılabilir.

47. Puanlama, Marka Biriktirme ve Sözleşme Yöntemlerinin Kullanılması • Puan yerine marka verilmesi: • 4-5 yaşlarındaki çocukların çoğu puan yerine marka kazanmayı tercih ederler, çünkü markalara dokunabilirler; onları ellerine alabilir veya yanlarında taşıyabilirler. • Marka olarak oyun fişleri, oyuncak paralar, boncuklar vs. kullanılabilir. • Gerçekten kazanmış olmadıkça çocuğun markaları eline almasına, onlarla oynamasına izin verilmemelidir. • Markaları koymak için plastik bir kavanoz ya da kutuya gereksinim olacaktır. • Okul öncesi çocuklar için ödül listesi ödüllerin resimleri çizilerek ya da fotoğrafları konularak hazırlanmalıdır. Ödülün yanına da onun için gerekli olan marka sayısını gösteren bir resim çizilmelidir.

48. Puanlama, Marka Biriktirme ve Sözleşme Yöntemlerinin Kullanılması • Ana baba çocuk sözleşmelerinin yapılması: • Ana baba çocuk bir araya gelerek çözülmesi gereken bir sorun olduğu belirlenir, • Bu soruna getirilecek çözüm üzerinde tartışıp bir görüşürüler. • Herkesin üstleneceği sorumluluk ve yükümlülüklerin ne olduğunu saptarlar. • Sonra da çözümü yazılı hale getirip imzalar ve sözleşmeyi yürürlüğe koyarlar. • Çocuğun yaşı ne kadar büyükse, çözümün saptanmasında ona tanınacak yetki ve söz hakkı da o kadar çok olmalıdır. • Sözleşme konusunun görüşülmesi için herkesin sakin olduğu bir zaman seçilmelidir. • Ana baba sabırlı ve olumlu davranarak asıl istediği davranış ve eylemler üzerine odaklanmalıdır. • Sözleşmenin yaptırımları da üzerinde yazılı olmalıdır. Sözleşme herkes tarafından imzalandıktan sonra herkesin kolayca bulabileceği bir yere konulmalıdır.

49. Tehlikeli veya Saldırganca Davranışın Ele Alınması • Kötü davranışı durdurulur. Çocuk kısaca azarlanır. İstenmeyen davranışın ne olduğunu söylenir. • Çocuk hemen molaya konur. • Mola sona erince çocuk ile tehlikeli veya saldırganca davranış üzerinde konuşulur. • Cezalandırma mantıksal sonuç veya davranış cezası uygulayarak tamamlanır. • Çocuk ruhsal bakımdan konuşma eğiliminde ise yansıtmalı dinleyiş yöntemiyle dinlenilir.

50. Tehlikeli veya Saldırganca Davranışın Ele Alınması • Tehlikeli ya da saldırganca davranış üzerinde konuşulurken çocuktan yaptıkları için özür dilemesi ya da bir daha yapmamaya söz vermesi istenmemelidir. Sadece yaptığı davranışı kendi ağzıyla ifade etmesi istenir. • Yaptığı davranışın ne olduğunu söyledikten sonra çocuktan gelecekte kimseye zarar vermeden davranmanın çeşitli yollarının neler olabileceğini düşünüp söylemesi istenmelidir. • Çocuk öfkesinden ağzını yumar ya da konuşmayı reddederse, daha sonraki bir zaman beklenebilir ya da çocuk sadece bir kere olmak üzere tekrar molaya gönderilebilir. • Saldırgan bir çocuk saldırganca davranmadığı zamanlarda övgü ve ilgiyle ödüllendirilmelidir.