‘Stuck in Reverse’

1. ‘Stuck in Reverse’ Kenmerken van de huidige natuurbeschermingswetgeving en lessen voor de toekomst Kees Bastmeijer Tilburg University c.j.bastmeijer@uvt.nl

2. Overzicht ‘Stuck in Reverse’ Kenmerkende zwakke punten in het huidige natuurbeschermings-recht; Lessen voor de toekomst

3. Terugloop van natuurwaarden Het recht wordt strikter Nog meer druk op de wetgeving Knel en verzet worden groter Meer rechtszaken(juridisering) Stuck in reverse Het recht wordt versoepeld of ontdoken Proces wordt versterkt door Bleker’s voorstel Natuurwet, e.d.

4. Beter: Minder ruimte voor juridisch debat/rechtszaken Terugloop van natuurwaarden Het recht wordt strikter Verbeterd behoud en herstel natuurwaarden; realisering natuurdoelen met ‘plus’ Knel en verzet worden groter Extra inzet: vergroting effectiviteit huidige natuurbeleid en -wetgeving

5. Dus: extra inzet: vergroting effectiviteit huidige natuurbeleid en –wetgeving: Maar HOE? Eerst verkenning kenmerken huidige wetgeving die effectiviteit verminderen (zie hierna)

6. Kenmerken Nb-wetgevingA) Versmalling tot ‘t bedreigde’ • Bescherming: het nuttige – aaibare – verbreding - meer recent: ‘het bedreigde’: • Onderscheid ‘strikt beschermde’ en ‘gewoon beschermde’ soorten en invulling ontheffingen/vrijstellingen; • Natura 2000 gebieden – beschermde natuurmonumenten (CHW – recente voorstellen Natuurwet Bleker). Hoe zit het met: ecol. samenhang, aansluiting bij beleving burger, ethische aspect (respect)?

7. Kenmerken Nb-wetgeving: B) Passief toetsend • Wetgeving wel strikter, maar accent op passief toetsend instrumentarium • Toetsing nieuwe activiteiten (verg/onth.) • Druk op het toestaan van activiteiten • Bestaande activiteiten en ‘normale groei’ vormen ‘heilige huisjes’ • Cumulatieve gevolgen zijn aanzienlijk • Daardoor stop verlies/herstel moeilijk • Weinig aandacht voor actieve aanpak

8. Kenmerken Nb-wetgeving: C) ‘Kracht’ menselijke ambitie • Neiging tot acceptabel achten gevolgen: • Voorkomen conclusie ‘(mogelijk) significant’ (ontlopen art. 6(4) Hab.rl); • Uitleg soortenbeschermingsrecht (bijv. voldoende uitwijkmogelijkheden dieren (bijv. weidevogels)); • Algemeen: geen eis om nut & noodzaak aan te tonen van economische activiteit

9. Kenmerken Nb-wetgeving: D) Toezicht & handhaving zwak Afschaffen veldpolitie, weinig capaciteit & kennis bij politie, grote afhankelijk-heid ‘piepsysteem’, gewone burger in bestuursrecht al snel niet ontvankelijk, e.d.; = zichtbaar in jurisprudentie: weinig handhavingszaken(voorbeeld agrarische sector)

10. E) Zeer absolute en exclusieve invulling van ‘eigendom’ Vele voorbeelden: Geheel betegelen tuinen, na aankoop stuk grond op Veluwe alles omrasteren, ‘voedsel- maximalisatie’ tot op perceelgrenzen is normaal, inzet voor natuur moet betaald worden (bijv. ‘boer voor natuur’), etc.

11. Kenmerken Nb-wetgeving: F) Geen betaling voor ecosysteem services Is gratis gebruik van de natuur vanzelfsprekend? En vormt deinstandhouding van die dienstende exclusieve verantwoordelijk- heid van de overheid (ook fin.)?

12. Kenmerken Nb-wetgeving: G) De wetgeving miskent het belang van ‘grondhouding’ Beroep op ‘eigen verantwoordelijk- heid’ is zinloos bij ontbreken van juiste grondhouding natuur-mens. Relevant: Opgroeien kinderen stedelijk gebied en contact met natuur: rol voor het recht? (kinderrecht op natuur? (IUCN-nl), onderwijs, tuinen, e.d.)

13. Kenmerken Nb-wetgeving: H) Overige aandachtspunten Besluitvorming op grond van gedegen informatie en kennis; Gedegen monitoring; Anticipatie op gevolgen klimaat-verandering;

14. Lessen nieuwe Nb-wet (I) Beperk bescherming niet tot alleen het ‘bedreigde’. Dat geldt voor gebieden maar ook voor soorten (relatie ecologische samenhang, brede visie op intrinsieke waarden (preambule verdragen), ‘respect’); Vul passieve instrumenten aan met actief (waardecreërend) instrumentarium; houd daarbij rekening met klimaatverandering (streef o.a. naar robuuste veerkrachtige natuur, met aandacht voor ‘het kleine’)

15. Lessen nieuwe Nb-wet (II) Geef tegenwicht aan neiging om bestaande activiteiten en groei ‘heilig’ te verklaren en om effecten op natuur te ‘kleineren’ ; Overweeg een nut & noodzaaktoets bij activiteiten van bepaalde aard/omvang /effecten; Zorg voor gedegen monitoring en toegankelijkheid actuele natuurgegevens; Verbeter toezicht en handhaving; Herzie de omgang met ‘eigendomsrechten’ in relatie tot natuur (!);

16. Lessen nieuwe Nb-wet (II) Werk concept betalen voor ecosysteemdiensten uit, ook t.b.v. financiering actieve benadering; Verwacht nog niet te veel van eigen verantwoordelijkheid & zorgplicht: ga er voor, maar codificeer best-practices en maak (handhaafbare) gedragscodes verplichtend (dus ook voor de agrarische sector); investeer in mogelijkheden kinderen om natuur te ervaren (onderzoek de positie van het recht - ‘kinderrecht natuur?’, onderwijs, tuinen, e.d.

17. Aansluiting bij 10-punten & Wet Mooi Nederland? Algemeen: Goede aansluiting, maar neem de tijd: ‘Haast’ en te snel focussen op juridisch detailniveau (langs de reguliere weg) kent risico van te weinig fundamentele verandering.