W Y K Ł A D S I Ó D M Y

1. W Y K Ł A D S I Ó D M Y A m e r y k a ń s k i e p r a w o a d m i n i s t r a c y j n e

2. PRAWO ADMINISTRACYJNE PRAWO ADMINISTRACYJNE = ZBIÓR NORM PRAWNYCH OKREŚLAJĄCYCH: • FORMY ORGANIZOWANIA SIĘ OBYWATELI W STOWARZYSZENIA, W KTÓRYCH MOGĄ OSIĄGAĆ WYZNACZONE SOBIE CELE SPOŁECZNE, GOSPODARCZE, ZAWODOWE CZY POLITYCZNE • FORMY ZASPOKAJANIA POTRZEB ZBIOROWYCH OBYWATELI (OŚWIATOWYCH, ZDROWOTNYCH) PRZEZ PAŃSTWO • FORMY ROZSTRZYGANIA INDYWIDUALNYCH SPRAW OBYWATELI (UDZIELANIE KONCESJI, LICENCJI) • KSZTAŁT ADMINISTRACYJNY PAŃSTWA ORAZ KOMPETENCJE JEDNOSTEK ADMINISTRACYJNYCH

3. KSZTAŁT ADMINISTRACYJNY STANÓW ZJEDNOCZONYCH OKRĘGI ADMINISTRACYJNE WŁADZA LOKALNA KOMPETENCJE JEDNOSTEK ADMINISTRACYJNYCH ROLA AGENCJI ADMINISTRACYJNYCH W AMERYKAŃSKIM SYSTEMIE PRAWNYM AGENCJE FEDERALNE I STANOWE „CZWARTA GAŁĄŹ WŁADZY” KONTROLA AGENCJI ADMINISTRACYJNYCH NAJWAŻNIEJSZE AGENCJE PRAWO ADMINISTRACYJNE

4. ZASADA FEDERALIZMU PODZIAŁ PAŃSTWA NA RZĄD CENTRALNY (FEDERALNY) ORAZ RZĄDY LOKALNE (STANOWE) FEDERALIZM WERTYKALNY – OKREŚLA RELACJE POMIĘDZY FEDERACJĄ A STANAMI FEDERALIZM HORYZONTALNY – OKREŚLA RELACJE POMIĘDZY STANAMI OPRÓCZ RZĄDÓW FEDERACJI I STANÓW ISTNIEJĄ RZĄDY LOKALNE, KTÓRE OBEJMUJĄ MNIEJSZE TERYTORIUM I DZIAŁAJĄ NA PODSTAWIE PRAWA LOKALNEGO

5. FEDERALIZM OKRESY FEDERALIZMU AMERYKAŃSKIEGO: WZROST WŁADZY FEDERALNEJ (1803-1888): MARBURY v. MADISON, McCULLOCH v. MARYLAND, GIBBONS v. OGDEN DUAL FEDERALISM (1888-1937): LOCHNER v. NEW YORK, GITLOW v. NEW YORK, U.S. v. BUTLER, SCHECHTER POULTRY v. U.S. OGRANICZENIA KOMPETENCJI STANÓW (1937-1995): WEST COAST HOTEL v. PARRISH, U.S. v. DARBY, LATA 60. -14 POPRAWKA DUAL FEDERALISM (1995-???): UNITED STATES v. LOPEZ, PRINTZ v. UNITED STATES, N.F.I.B. v. SEBELIUS DUAL FEDERALISM (-1937) v. COOPERATIVE FEDERALISM ( 1937-)

6. JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE WŁADZ LOKALNYCH HRABSTWA (COUNTIES) MUNICYPALITETY (MUNICIPALITIES) GMINY (TOWNS) PARAFIE (PARISHES) MIASTECZKA (BOROUGHS) ISTNIEJE PONAD 80 TYSIĘCY JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH

7. HRABSTWA • RZĄDY LOKALNE MNIEJSZE OD STANÓW, ALE WIĘKSZE OD MUNICYPALITETÓW • W 48 STANACH NOSZA NAZWĘ COUNTIES, NA ALASCE BOROUGHS, A W LUIZJANIE PARISHES • POSIADAJĄ RÓŻNE KOMPETENCJE, NA PRZYKŁAD: * USŁUGI SOCJALNE * STOSOWANIE PRAWA * ORGANIZOWANIE WYBORÓW • PIERWSZE HRABSTWA POWSTAŁY W XVII WIEKU NA TERENIE KOLONII VIRGINIA I MASSACHUSSETTS • OBECNIE ISTNIEJE PRAWIE 3150 HRABSTW • RÓŻNIĄ SIĘ KOMPETENCJAMI, WIELKOŚCIĄ ORAZ ZALUDNIENIEM (MOGĄ MIEĆ TE SAMĄ NAZWĘ!)

8. HRABSTWA • hrabstwo powstaje na mocy decyzji władz stanowych • na terenie hrabstwa może być kilka municypalitetów, jeden municypalitet może obejmować więcej niż jedno hrabstwo (np. Houston, Chicago, Atlanta, Columbus) • największe hrabstwo: North Slope Borough (AL), najmniejsze Kalawao County (HW) • największe hrabstwo in-land to Bernardino County (CA), najmniejsze: Arlington (VA) • najwięcej hrabstw znajduje się w stanie Texas (około 250), najmniej w stanie Delaware (3) • najwięcej mieszkańców ma hrabstwo Los Angeles County (>7,5 miliona), najmniej Loving County (TX, kilkadziesiąt osób)

9. HRABSTWA W ORZECZNICTWIE SĄDÓW • MIAMI-DADE COUNTY (FL): WYBORY PREZYDENCKIE (BUSH v. GORE [2000]) • LOS ANGELES COUNTY (CA): NAJWIĘKSZE ODSZKODOWANIE ZASĄDZONE PRZEZ ŁAWĘ PRZYSIĘGŁYCH (PRAWIE 5 MLD USD) • DRY COUNTIES: ZAKAZ SPRZEDAŻY ALKOHOLU (GRANHOLM v. HEALD [2005] I 21 POPRAWKA DO KONSTYTUCJI) • SHELBY COUNTY (AL): NIEKONSTYTUCYJNOŚĆ VOTING RIGHTS ACT (SHELBY COUNTY v. HOLDER [2013]) • PRINCE EDWARD COUNTY (VA): DESEGREGACJA RASOWA W SZKOŁACH (GRIFFIN v. COUNTY SCHOOL BOARD OF PRINCE EDWARD COUNTY 1964)

10. MUNICYPALITETY • JEDNOSTKI MIEJSKIE MAJĄCE ODRĘBNĄ WŁADZĘ, PODLEGŁYCH SOBIE MIESZKAŃCÓW, JURYSDYKCJĘ NAD OKREŚLONYM TERENEM • NOSZĄ RÓŻNE NAZWY: CITIES, TOWNS, VILLAGES, JEST OKOŁO 20 TYSIĘCY TAKICH JEDNOSTEK • POSIADAJĄ SZERSZE KOMPETENCJE OD HRABSTW: * EDUKACJA * KOMUNIKACJA * ZDROWIE * BEZPIECZEŃSTWO • OBEJMUJĄ NIEMAL 80% MIESZKAŃCÓW U.S.A. • ABY POWSTAŁ MUNICYPALITET, MUSI ODBYĆ SIĘ REFERENDUM, A PÓŹNIEJ STAN NADAJE KONCESJĘ MIASTU (CHARTER), ODBYWAJĄ SIĘ WYBORY

11. MUNICYPALITETY ISTNIEJĄ TRZY FORMY WŁADZ MIEJSKICH: • BURMISTRZ I RADA (MAYOR & COUNCIL) * BURMISTRZ WYBIERANY, RADA MIANOWANA * BURMISTRZ NA CZELE EGZEKUTYWY, MIANUJE SZEFÓW DEPARTAMENTÓW, ODPOWIADA ZA BUDŻET * VETO ORDYNANSÓW WYDAWANYCH PRZEZ RADĘ * STRONG MAYOR LUB WEAK MAYOR • KOMISJA (COMMISSION) * 3 – 7 URZĘDNIKÓW MAJĄCYCH UPRAWNIENIA LEGISLACYJNE I WYKONAWCZE * POCHODZĄ Z WYBORÓW * KAŻDY JEST SZEFEM DEPARTAMENTU RZĄDOWEGO • URZĘDNIK ZARZĄDZAJĄCY (CITY MANAGER) * URZĘDNIK JEST MIANOWANY PRZEZ RADĘ I POSIADA KOMPETENCJE WYKONAWCZE (LAW ENFORCEMENT) * RADA POCHODZI Z WYBORU

12. MIASTA W ORZECZNICTWIE SĄDÓW • SHUTTLESWORTH v. CITY OF BIRMINGHAM (1969): PRZEKROCZENIE UPRAWNIEŃ WŁADZ MIEJSKICH • MOORE v. CITY OF EAST CLEVELAND (1977): ORDYNANSE DZIELĄCE NA STREFY MIEJSKIE NIEKONSTYTUCYJNE • CITY OF AKRON v. AKRON CENTER FOR REPRODUCTIVE HEALTH (1983): DOPUSZCZALNE OGRANICZENIA ABORCJI • CITY OF BOERNE v. FLORES (1997): ORDYNANS MIEJSKI KONSTYTUCYJNY, USTAWA KONGRESU NIEKONSTYTUCYJNA

13. AGENCJE ADMINISTRACYJNE JEDNOSTKI RZĄDOWE (FEDERALNE I STANOWE) POSIADAJĄCE KOMPETENCJE DELEGOWANE PRZEZ KONGRES, DZIAŁAJĄCE W RAMACH WŁADZY WYKONAWCZEJ AGENCJE SĄ CZĘSTO NAZYWANE ‘CZWARTĄ GAŁĘZIĄ WŁADZY’ PONIEWAŻ POSIADAJĄ KOMPETENCJE FORMALNIE NALEŻĄCE DO INNYCH GAŁĘZI WŁADZY AGENCJE SĄ TWORZONE W CELU OCHRONY INTERESU JEDNOSTEK (OBYWATELI STANÓW ZJEDNOCZONYCH), A NIE GRUP INTERESU

14. AGENCJE ADMINISTRACYJNE WYKONAWCZE NIEZALEŻNE SĄ ELEMENTEM WŁADZY WYKONAWCZEJ NIE SĄ W STRUKTURACH WYKONAWCZYCH PODLEGAJĄ KONTROLI SZEFÓW DEPARTAMENTÓW RZĄDOWYCH ICH KONTROLA JEST OGRANICZONA CZŁONKOWIE MIANOWANI PRZEZ PREZYDENTA ZA RADĄ I ZGODĄ SENATU CZŁONKOWIE POWOŁYWANI PRZEZ ZWIERZCHNIKÓW HUMPHREY’s EXECUTOR v. UNITED STATES (1935)

15. HISTORIA PIERWSZE AGENCJE FEDERALNE POWSTAŁY W 1789 ROKU (IMPORTU TOWARÓW, RENTY DLA INWALIDÓW WOJENNYCH) PIERWSZĄ NIEZALEŻNĄ AGENCJĄ ADMINISTRACYJNĄ BYŁA MIĘDZYSTANOWA KOMISJA HANDLU (1889) NAJWIĘCEJ AGENCJI POWSTAŁO W LATACH 30. XX w. W WYNIKU OKRESLONYCH POTRZEB SPOŁECZNO-GOSPODARCZYCH (NEW DEAL I ORZECZNICTWO SĄDU NAJWYŻSZEGO) ADMINISTRATIVE PROCEDURE ACT (1946) LATA 50., 60. I 70. XX w.: ROZROST BIUROKRACJI FEDERALNEJ OBECNIE DZIAŁA PONAD DWADZIEŚCIA NIEZALEŻNYCH AGENCJI I KILKADZIESIĄT AGENCJI WYKONAWCZYCH

16. KOMPETENCJE AGENCJI ROLA PRAWOTWÓRCZA CZYNNOŚCI DOCHODZENIOWO-ŚLEDCZE TWORZENIE NORM PRAWNYCH, REGUŁ POSTĘPOWANIA, NADAWANIE LICENCJI EGZEKUCJA PRAWA, PROWADZENIE DOCHODZENIA UPRAWNIENIA QUASI-SĄDOWE PROWADZENIE PRZESŁUCHAŃ, WYDAWANIE ORZECZEŃ

17. CENTRAL INTELLIGENCE AGENCY STWORZONA W 1947 ROKU NIEZALEŻNA AGENCJA ADMINISTRACYJNA CEL: WSPIERANIE PREZYDENTA W SPRAWACH BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO I WYWIADU KOMPETENCJE: • MONITOROWANIE ZAGROŻENIA ZEWNĘTRZNEGO • WDRAŻANIE NOWEJ TECHNIKI WYWIADOWCZEJ • WYWIAD MIĘDZYNARODOWY NADZÓR DIRECTOR OF NATIONAL INTELLIGENCE

18. FEDERAL BUREAU OF INVESTIGATION STWORZONE W 1908 ROKU (REFORMY 1935) WYKONAWCZA AGENCJA ADMINISTRACYJNA (DEPARTAMENT SPRAWIEDLIWOŚCI) CEL: WSPIERANIE DZIAŁAŃ DOCHODZENIOWO-ŚLEDCZYCH RZĄDU FEDERALNEGO KOMPETENCJE: • ŚLEDZTWO W PRZYPADKU NARUSZENIA PRAWA FEDERALNEGO • PRAWO KARNE, CYWILNE, KWESTIE BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA • MONITOROWANIE ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNEGO

19. ENVIRONMENTAL PROTECTION AGENCY STWORZONA W 1970 ROKU NIEZALEŻNA AGENCJA ADMINISTRACYJNA CEL: OCHRONA ŚRODOWISKA NATURALNEGO I ZDROWIA AMERYKANÓW KOMPETENCJE: • MONITOROWANIE DZIAŁAŃ ZMIERZAJĄCYCH DO OCHRONY ŚRODOWISKA • USTALANIE NARODOWYCH STANDARDÓW OCHRONY PRZYRODY • NAKŁADANIE SANKCJI ZA NARUSZENIE REGUŁ OCHRONY ŚRODOWISKA

20. FOOD & DRUG ADMINISTRATION STWORZONA W 1906 ROKU WYKONAWCZA AGENCJA ADMINISTRACYJNA (DEPARTAMENT ZDROWIA) CEL: DBANIE O WŁAŚCIWY POZIOM ZYWNOŚCI I LEKÓW NA TERENIE U.S.A. KOMPETENCJE: • ZATWIERDZANIE PRODUKTÓW ŻYWNOŚCIOWYCH DO OBROTU • BADANIE LEKÓW I KOSMETYKÓW ZANIM WEJDĄ DO OBROTU • USUWANIE SZKODLIWYCH SUBSTANCJI

21. INTERNAL REVENUE SERVICE STWORZONA W 1862 ROKU WYKONAWCZA AGENCJA ADMINISTRACYJNA (DEPARTAMENT SKARBU) CEL: „Provide America's taxpayers top quality service by helping them understand and meet their tax responsibilities and by applying the tax law with integrity and fairness to all.” KOMPETENCJA: ŚCIĄGANIE PODATKÓW W 2013 ROKU AGENCJA ZEBRAŁA NIEMAL TRZY TRYLIONY DOLARÓW 

22. U.S. POSTAL SERVICE STWORZONA W 1971 ROKU (WCZEŚNIEJ URZĄD POSTMASTER GENERAL) NIEZALEŻNA AGENCJA ADMINISTRACYJNA CEL: ZAPEWNIENIE NAJWYŻSZEJ JAKOŚCI USŁUG POCZTOWYCH KOMPETENCJE: • MONITOROWANIE POCZTY ZEWNĘTRZNEJ I WEWNĘTRZNEJ • OKREŚLANIE CEN USŁUG POCZTOWYCH • USTALANIE NORM BEZPIECZEŃSTWA DOTYCZĄCYCH PRZESYŁEK POCZTOWYCH