Қазақстан тарихы жене елеуметтік – саяси пендер кафедрасының аға оқытушысы: Нұрмаханова Н.Ж

1. «XVIII ғасырдың екінші жартысы мен XIX ғасырдың бірінші жартысындағы неміс медениеті мен философиясының өзіндік ер түрлілілгі» Қазақстан тарихы женеелеуметтік– саяси пендер кафедрасының аға оқытушысы:Нұрмаханова Н.Ж

2. Мақсаты: Студенттер осы деріс тақырыбын игергеннен соң XVIII ғасырдың екінші жартысы мен XIX ғасырдың бірінші жартысындағы неміс мәдениеті н жене философиясының өзіндік әр түрлілігін білуге қабілетті. Дәрісжоспары: 1 И. Кант философиясы. а)И.Канттыңтранценденталдықфилософия танымтеориясыретінде. ә)Канттыңпайыммен зердетуралыілімі б)МоральдықерікКанттыңборышэтикасыретінде.Категориялықимператив түсінігі. в)Канттыңқұқықфилософиясы а)Гегельдіңдиалектика туралыілімі ә)Диалектиканыңпринциптері.Дамуұғымы б)Диалектиканыңнегізгікатегориялары мен диалектикалықдамудыңзаңдары в)Гегельдіңқұқықжәнесаясатфилософиясы 3.Л. Фейербахтыңантропологиялықілімі а)Л.Фейербахтыңхристиан дінінсынауы ә) Л.Фейербахтыңмахаббаттұғырнамасы

3. № 2 мәселелі сұрақ Абсолютті рух - мәңгі шын ақиқат, рухтың ең жоғарғы көрінісі. Абсолюттырухтың көрінісберетінсалаларының: өнер, дін, .......қайсысыжоқ № 1мәселелі сұрақ • № 3 мәселелі сұрақ Фихтефилософиясының өзекті ойы - бастапқыда түсініксіз естілетін «Бүкіл дүние -Менмін» пікірі. Бұғанұқсас ой Юм философиясында да бар: «Бүкілдүние - меніңсезімдерімніңжиынтығы» Ойланыпкөріңзші Фихте пікірі мен Юм пікірініңұқсастығы, айырмашылығынеде? И.Канттыңкатегориялық императив ұғымының мәнін, сырын ашыңыз.

4. Немісклассикалықфилософиясы • XIX ғасырдағынемісфилософиясы - елемдікфилософиядағыбірегейқұбылыс. Немісфилософиясыныңбірегейлігіоның 100 жылданастамуақытішіндемынадайжетістіктергеқолжеткізуінде: • адамзаттығасырларбойытолғандырғанмеселелердітереңзерттеп, философияныңалдағыдамуынанықгапберді; • өзбойынасолкезеңдегібарлықбелгілібағыттарды: субъективті идеализм мен тұрпайы материализм жене иррационализмді - біріктіруінде; • елемдікфилософияның «алтын қорына» енгенондағанкөрнектіфилософтардыашты:НемісклассикалықфилософиясыХУІІІғ. соңы мен ХІХғ. біріншіжартысындакеңтарады. Оныңнегізінсолзаманның 5 көрнектінеміс философтарыныңтворчествосықүрады: • Иммануил Кант (1724-1804); • Иоганн Фихте (1762-1814); • Фридрих Шеллинг (1775-1854); • Георг Гегель (1770-1831); • Людвиг Фейербах (1804-1872). Немісклассикалықфилософиясында 3 бастыфилософиялықбағыт бар: • 1. обьективті идеализм (Кант, Шеллинг, Гегель); • 2. субъективті идеализм (Фихте); • 3. материализм (Фейербах).

5. НемісклассикалықфилософиясыныңнегізінқалаушыИммаиуил Кант (1724-1804) - Кенигсберг университетінің профессоры, неміс (прус) философы болды. И.Канттворчвоствосын 2 кезеңге бөліп қарастыру қабылданған: 1. сынғадейінгі(XVIII ғасырдың 70 жылдарынадейін); 2. сыни- (XVIII ғасырдың 70 жылдарынан - 1804 жылғадейін). 1.«Сынға дейінгі» кезеңдеИ.Канттыңфилософиялыққызығушылығы - жаратылыс пен табиғатмеселесінебағытталды. 2.«сыни» кезеңөзатауынКанттын осы кезеңішіндежарықкөргенфилософиялықеңбектерінде (барлыгы 3) қайталанатын «сын» сөзінебайланыстыалады. Олар: «Таза ақылға сын»; «Практикалық ақылға сын»; «Пайымдау кабілетіне сын». Канттыңекінші, «сыни» кезеңініңфилософиялықзерттеулерінегізіндетаныммеселесіжатыр. Кант өзінің «Таза ақылға сын» кітабындаагностицизмді (қоршағандүниенітанумүмкінеместігін) жақтайды. Кант - танымдағықиыншылықгардыңсебебі -(айналадағышындүние) - объектідеемес, керісінше, танымсубъектісінде - адамға, делірегі, оның, ақылындадеп түсінді. «Адам ақылының танымдық мүмкіндіктері (қабілеттері) шектеулі (яғни ақыл берін тануы мүмкін емес»).Адам ақылыөзініңтанымдықмүмкіндіктерішеңберіненшыққанбойдашешілмесқайшылықтарға тап болады. Кант ондайшешілмесқайшылықтардыантиномиялардепатаған, ондайқайшылыктар саны 4: І-антиномия - кеңістіктіңшектеулілігі. ДүниеніңуақытішіндеДүниеніңбасталу бастамасы, басталууақытыуақытыжоқжене бар жене (ол) кеңістіктешектеулі. (ол) шексіз. ІІ-антиномня - қарапайым женекүрделі. Тек қарапайымэлементтерДуниедеқарапайым жене қарапайымэлементтерденнерсежоқ. кұралғандарғанатіршілікетеді. III- антиномия - бостандық пен себептілік. Бостандық деген жоқ, Табиғат заңдары бойынша дүниенің бері қатаң себептілікқанаемес, себептіліккүшімен бостандық та бар. іскеасады. IV- антиномия - Құдайдың болуы. Құдайжоқ. к Тіршілік Құдайбар.Ол бүкілтіршіліктіңсебебі, абсолютті - себебіжене сөзсізқажетнерсе. қажетті нерсежоқ Дүниені тану процесінде ақыл екі кедергіге тап болады: 1. шешілмесішкіқайшылықтар - антиномиялартудыратынақылдыңөзіндікішкікедергісі; 2. сыртқыкедергі - «өзіндікзаттың» танылмайтын ішкімені. Қоршаған дүниенің - «өзіндік заттардың» бейнелерін қабылдайтын адам санасы.

6. Канттаным ерекетініңнетижесі ретінде білімді жіктеп, 3-ке бөледі: 1. Апостериорлықбілім - адамныңтежірибе нетижесіндеалатынбілімі. Бұл білімтүріайқынемес, болжамдықсипатта. Сондықтан оның ісжүзінде (практикада) тексеріпотыруқажет, өйткені мұндай білімердайымшын бола бермейді. Мысалы, барлықметалдардыңбалқитынынадамөзтежірибесіненбіледі, бірақ теория жүзіндебалқымайтынметалдарболуымүмкін. Немесе «барлықаққулар – ақ» болғанымен, кейдетабиғатта қараақкуларкездесуі де мүмкін. Демек, тежірибелік(эмпириялық, апостериолық) білімтүгелдейшынемес, жене сондықтанжалпы бола алмайды. 2. Априорлық білім ( «приори» - тежірибе; «а»- дейін) - тежірибеге дейінгі, ақылда бастапқыдан бар, делелді қажет етпейтін білім. Мысалы «Адам өміріуақытішіндежалғасады», «Барлықденелердіңсалмағы бар». Айтылыпотырғанқағидалардыңкез-келгенітежірибеарқылытексергенде де, тексерусіз де айқын, шын. Өйткенікөлемсізнемесесалмақсыздене, уақыттатіршілікетпейтінадамөміріболуымүмкінемес. Сондықтанаприорлық(тежірибегедейінгі) білімғанаабсолюттіайқынерісенімді, қажеттіжене жалпысапагаие. • 3. «Өзіндікзат» - Канттыңбүкілфилософиясындағыорталықұғымдардыңбірі. • «Өзіндікзат» - нерсеніңішкі, ақылешқашан таниалмайтынмені. Кант танымпроцесінмынадай схема туріндебейнелейді: • бастапқыдасыртқыдүниеадамтанымынаесеретеді («аффициацияланады»); • адамныңсезіммүшелеріаффициацияланғансыртқыдүниебейнелерінқабылдайды; • сананыңсезіммүшелеріарқылыалынғанбейнелері, сезімдеріжүйегекелтірудіңнетижесіндеадамақылындақоршағандүниеніңтұтаскартинасыпайдаболады; • сезімдерарқылықалыптасатын тұтасбейненіңшындүниеменортақештеңесіжоқ, ол - сыртқыдүииеніңақыл-сезімгекерінгенелесіғана; • ақыл мен сезімменінемес, елесінғанакабылдайтынреалдыдүние «өзіндікзат» болыптабыладыжене ешбіртанылмайды; • адамақылықоршаған дүниедегізаттар мен құбылыстардың — «өзіндікзаттардың» бейнелерінғанақабылдайалады.

7. Кант пікірінше, адам санасы мынадай құрылымнан тұрады: Сезім - сананыңбіріншідеңгейі. Сезімдікформаларғауақыт пен кеңістікжатады. Сезімдерарқылыалынған меліметті сана уақыт пен кеңістіктеқабылдап, жүйелейді. Пайымдау – сананың екіншідеңгейі. Пайымдауформалары - категориялар -соларарқылы «координата жүйесінде» - кеңістік пен уақыттаорналастырылғанбастапқысезімдердіжүйелеу ары қарайжалғасатынбарыншажалпыұғымдар сан, сапа, мүмкіндік, мүмкінеместік, қажеттілік, т.б.). Ақыл – сананың жоғарғыдеңгейі. Ақылформаларынааяқталғанжоғары идеяларжатады. Мысалы: Құдай идеясы; жанидеясы; дүние меніидеясы; т.б. Философия, Кант пікірінше осы жоғарыидеялартуралығылым. Канттың философиядағыүлесі - категориялартуралыілімболды. Категориялар - бүкілтіршіліктісипаттауға, түсіндіругеболатынбарыншажалпыұғымдар. Яғни, қоршағанортада осы категорияғаенбейтін, осы белгілерге, сипаттарғаиеемесзаттар мен құбылысжоқ. Яғни, дүниедегінің бәрі санға, сапаға, қатынасқа, модальдылыққаие. Категориялар: 1. сан - даралық, көптік, тұтастық; 2. сапа-реалдылық, терістеу, шектеу; 3. қатынас — субстанционалдық акциденция; себеп пен салдар; өзараәрекеттесу; 4. модальдылық - мүмкіндік пен мүмкінсіздік; мүмкінеместік; тіршілік пен бейтіршілік ; қажеттілік пен кездейсоктық.

8. «Практикалық ақылға сын» еңбегінде қарастырылатын басты сұрақтар:1. Мораль қандай болу керек? 2. Адамныңморальдық (адамгершілік) тертібідеген не? Осы сұрақтар бойынша Кант ұсынатын тұжырымдар: 1. таза адамгершілікбүкіладамзатмойындайтын, ербірадамөзінікіретіндеқабылдайтын, ізгілік - қоғамдық сана; 2. таза адамгершілік пен шынөмір(ерекеттер, мүдделер, ниеттер, т.б.) арасындатерең қайшылықтар бар; 3. таза адамгершіліккежакын болу үшінадамтертібісыртқыжағдайлардантеуелсізболып, тек канаморальдық заңғабағынуытиіс. Кант «категориялық императив» депатап, ұсынатынморалдықзаң («Поступай так, чтобы максима твоего поступка могла быть принципом всеобщего законодательства») (категориялық императив) казіргікездебылайтүсініледі: 1. адамөзініңерекеттерібасқаларгаүлгіболатындай тертіпұстануытиіс; 2. адамбасқаадамғақұралретіндеемес, максатретінде (өзісияқты ой-санасы, мақсат-ниеті бар бірегейтүлғадеп) қарауы кажет. И. Канттыңсаяси-елеуметтіккөзқарастары: 1. адамбастапқыданзалымболыпжаратылған; 2. моральдық тербие жене моральдыкзанды (категориялықимперативті) қатаңсақтау- жаманшылықтан, залымтабиғаттанарылудыңжолы; 3. ербіржекекоғамдағы жене мемлекеттер мен халықтарарасындағыдемократияны жене құқықтықтертіптіжақтады; 4. соғыстыауыр кылмыс жене адамзатадасушылығыдепайыптады; 5. келешекте «жоғарыда бейбітшілік» заманытуады - соғыстарғақүқықтықжолментиымсалынадынемесесоғысэкономикалык тұрғыданпайдасызшығынболады.

9. Георг Вильгельм Фридрих Гегель (1770-1831) - алдымен Гейдельберг, содансоң Берлин университетінің профессоры, Германияның ғанаемес, Европаныңбеделді философы, немісклассикалықфилософиясыныңкөрнектіөкілі. Гегель философиясындағыорталықмәселеАбсолютті идея, бұл: 1. тіршілікте бар жалғызшынреалдылық; 2. қоршағандүние, оныңзаттары мен кұбылыстарыныңалғашқысебебі: 3. өзіндіксанасы мен жаратуқабілеті бар елемдікрух. Гегель онтологиясындағыкелесіөзектіүғым - жаттану. Абсолюттірухөзінен-өзімынатүрлердежаттанады: 1. қоршаған дүние; 2. табиғат; 3. адам; 4. адам ерекеті мен ойлауы арқылы жаттанган абсолютті рух өзіне-өзі қайтып оралады. Яғни, Абсолютті рухтың айналысы: елемдік (Абсолютті) рух — жаттану —> қоршаған дүние жене адам —► адам ерекеті мен ойлауы —> рухтың адам ерекеті мен ойлауы арқылы өзін-өзі іске асыруы — Абсолютті рухтың өз-өзіне қайта оралуы. Жаттануұғымынамыналаркіреді: 1. материяныңауаданжаралуы; 2. объективті (қоршағандүние) мен субъективті (адам) арасындағы күрделікатынас -адамерекетіарқылыелемдікрухөзін-өзіжаттандырады; 3. адамныңқоршағандүниені бұрысқабылдауы. Гегель онтологиясында адам үлкенрөлатқарады. Адам - абсолютті идеянытаратушы. ер адамның санасы - елемдікрухтыңбөлшегі. Тек қанаадамдаабстрактылы жене бейтұлғалық елемдікрухерікке, тұлғаға, мінезге, ивдивидуалдыққаиеболады. Соңдыктан, адам - елемдікрухтың «соңғы рухы». Адам арқылыелемдікрух: 1. өзінсөз, тіл, қолқимылдары арқылыкөрсетеді; 2. зандылықтарнегізінде максатты түрдеқозғалады (адамерекеті, тарихбарысында); 3. адамныңтанымдықерекеті арқылыөзінтаниды; 4. адамжасаған, жасайтынматериалдық жене рухани медениеттүріндеөзінжасайды. Гегельдіңфилософияғақосқантарихиүлесі – оның алғашболып диалектикаұғымынашықнегіздеуінде. Диалектика, Гегель пікірінше, елемдікрух пен олжаратқан дүниеніңтіршілікетуі мен дамуының негізгізаңы. Диалектиканың менімынада: 1. Барлығында - елемдікрухта, адамда, қоршағандүниезаттары мен құбылыстарында, процестерінде қарама-қарсыбастамалар бар (мысалы, күн мен түқ, жылумен суық, жастық пен қарттық, байлық пен кедейлік, ақ пен қара, соғыс жене бейбітшілік, т.б.); 2. аталғанбастамаларбіртұтасболмыстың жене елемдікрухтыңбастамалары, оларөзарақайшылықтаболуменқатар, менібір жене өзараерекеттеседі; 3. қарам-қарсылықтардыңбірлігі мен күресі – дүниедегініңберініңтіршілігі мен дамуының негізі.

10. Гегельдің философиялық жүйесі

11. Рух, Гегель пікірінше, 3 түрлі: 1. субъективтірух; 2. объективтірух; 3. абсолютті рух, Субъективтірух- ербірадамныңсанасы, жаны(«өзіндікрух»); Объективті рух - рухтың екінші сатысы, түтас алғанда «қоғам рухы». Объективті рухтың көрініс беретін саласы қүқық - жоғарыдан берілген, (бостандық идеясы адаммен бірге жаратылатындықтан, бастапкыда идея түрінде тіршілік еткен), адамдар арасындағы қатынастардың реті. Құқық - бостандық идеясының жүзеге асқан түрі. Объективті рухтың кұқықтан баска көрініс беретін салалары: адамгершілік, азаматтық қоғам, мемлекет Абсолютті рух - меңгішын ақиқат, рухтың ең жоғарғы көрінісі. Абсолюттырухтың көрінісберетінсалалары: өнер, дін, философия. Өнер - адамның абсолютті идеяны тікелей бейнелеуі. Гегель пікірінше, адамдар арасында абсолютгі идеяны көре жене бейнелей алу - тек талантты, ұлы адамдардың колынан келеді жене сонысымен олар өнерді жасаушыларға айналады. Дін - өнердің антитезисі. Егер өнер - ұлы адамдар «көре», «бейнелей» алған абсолютті идея болса, дін - Кұдайдың адамға ашқан абсолютті идеясы. Философия - өнер мен діннің синтезі, абсолютті идеяны түсіну мен дамудың жоғарғы сатысы. Философия - Кұдай берген жене¥лыадамдар-философтар ұғына алған білім. Философия - барлық ақикаттың толық ашылуы, Абсолютті рухтың өзін-өзі тануы, абсолютгі идеяның басы мен аяғының бірігуі, жоғары білім.

12. Иоганн ГотлибФихте (1762-1814) Фихте өз философиясының өзекгіұғымы «Мен - концепцияны» тұжырымдады. «Мен - концепцияны» негіздеуге итермелеген себеп – Кант философиясындағы кайшылықтар. Кант философиясындағы басты қайшылық – оның философиялык жүйесін танушы субъект (адам) пен танылмайтын дүние («өзіндік зат») болып 2 -ге бөлінуі деп санады. • Фихте өзұстазы Кант творчествосынбылайшадамытты: • 1. акылтаниалмайтынсыртқыдүниені - «өзіндікзат» идеясынтерістеді; • 2. адамдағыішкі, субьективті «Менді» бүкілдүниеніқамтып тұрғанжалғызреалдылықдепжариялады.Ол • болмыстысубьективтіойлардыңішіне, яғнисубьектіі (адамды) объектігеауыстыруарқылыболмыс пен ойлаудыбіріктірді); • 3. дүниедегі, айналадағытіршілік — тек субьективті «Мен» ішіндежүріпжатырдепсанады; • 4. ойлаудан, «Меннен» тыс, дербес, өзбетіншетіршілікететіндүние жоқ; • 5. «мен» - адам санасы ғанаемес, ол — қозғалыс, жаратушыкүш, қоршағандүние сиып тұрғанорын, жоғарғы субстанция • (Декарт пен Спинозафилософиясындағыжоғарғы субстанция - Құдай аналогиясы).Фихтенің «Мені» - қоршаған дүниемен күрделі қатынаста. Олқатынасты Фихте «тезис - антитезис - синтез диалектикалық схема бойьнша былай сипаттайды: 1. Абсолютті мен депөзінтүсінеді («Мен» дегеніміз - мен);2. Абсолютті «Мен» - «Мен- еместі» - сыртқы, шындүниені (антитезисті) жасайды;3. Абсолютті «Мен» (жоғарғысубстанцияныңорны) ішінде «Мен» (белсендібастама, субьект, адам санасы) жене «Мен - емес» (пассивтібастама - қоршаған дүние) екеуіөзара «Абсолютгі Мен» - субьективтірухішіндегі «Мен» (адам) жене «Мен-емес» қоршағандүниеніңөзараерекеттесупроцесібылайжүреді: 1. практикалық (ерекеттесудіңнегізгітүрі): «Мен-емеске» қарайбағьтталғанқозғалыс - «Мен» - «Мен-еместі» жаратады, анықтайды;2. теориялық (өзараерекеттесудіңсирекболатын, эмпириялық, екіншітүрі}: «Мен-еместен» «Менге» бағытталғанқозғалыс — қоршағандүниедегі тежірибе, акпараттың «Менге» - нақтысанағаберілуі.Иоганн Фихте философиясы грек софистикасынан, антикалықскептицизмненбастауалып, Юм, Беркли философиясында көріністауып, Кант философиясындаөздамуының жоғарғышегінежеткенсубъективтіидеализмдіаяқтады. • ерекеттеседі.

13. Жоғары субстанция Өзара ерекеттесу

14. Фихтефилософиясының өзекті ойы - бастапқыда түсініксіз естілетін «Бүкіл дүние -Менмін» пікірі. Бұғанұқсас ой Юм философиясында да бар: «Бүкілдүние - меніңсезімдерімніңжиынтығы». Мұндай пікірлердіайтылған күйіндеқабылдауғаболмайды. Өйткеніолайетусолипсизмгеекеліптірегенболареді. Солипсизм (латынныңsolis - жалғыз, ірsе - мен өзім) - «мен бармын, дүние — жоқ, ал көрініп, бар сияқты болыптұрғантіршілік — адамтүсінеенетінбейнелергеұқсас, иеніңөзімніңсезімдерімтуғызатынелестер, жалғанбейнелер, иллюзия» депсанайтынфилософиялықбағыт. Солипсистікойдынегіздеуқиын, өйткені оның пайдасына қызмет ететін делелжоқ, ал қарсы аргумент - өтекөп.Фихте философиясының өзекті ойы - бастапқыда түсініксіз естілетін «Бүкіл дүние -Менмін» пікірі. Бұғанұқсас ой Юм философиясында да бар: «Бүкілдүние - меніңсезімдерімніңжиынтығы». Мұндай пікірлердіайтылған күйіндеқабылдауғаболмайды. Өйткеніолайетусолипсизмгеекеліптірегенболареді. Солипсизм (латынныңsolis - жалғыз, ірsе - мен өзім) - «мен бармын, дүние — жоқ, ал көрініп, бар сияқты болыптұрғантіршілік — адамтүсінеенетінбейнелергеұқсас, иеніңөзімніңсезімдерімтуғызатынелестер, жалғанбейнелер, иллюзия» депсанайтынфилософиялықбағыт. Солипсистікойдынегіздеуқиын, өйткені оның пайдасына қызмет ететін делелжоқ, ал қарсы аргумент - өтекөп.Фихте философиясында қарастырылатын келесі сұрақ - бостандық меселесі. Фихте пікірінше, бостандық - жалпықажеттіліккеөзеркіменбағыну. Адамзаттарихы -бостандықтыңтаралу, орнығупроцесі. Жалпыбостандықтыңнегіз: - баршаның жекеменшіккеиеболуы. Өмірініңсоңында Фихте ұшқарысубъективті идеализм позициясынаншектеуліобъективтіидеализмгеойысты: адамсанасынантысобъективтіреалдылықты - жоғарырухтымойындайбастады.

15. Фридрих Вильгельм Йозеф Шеллинг (1775-1854) Шеллинг философиясыныңбастымақсаты - «абсолютті», яғниболмыс пен ойлаудың бастауынүғыну жене тусіндіру. • Өздамуында Шеллинг философиясы 3 негізгікезеңненөтті: • 1. натурфилософия; • 2. практикалык философия; • 3. иррационализм • Шеллингтің табиғат философиясының мені: • 1. бұғандейінгітабиғаттүсіндірмелері (Фихтенің «Мен-емесі», Спинозаныңсубстанциясы) ақиқатемес, өйткенібіріншіжағдайда (субьективтіидеалистер, Фихте) табиғатадамсанасынаншығарылады, ал одан басқаконцепцияларда (Спинозаныңтеориялыксубстанциясы, т.б.) табиғаттыңшектелгентусіңдірмелерінбереді (яғнифилософтартабиғатты қандай да біршеңбергеендіруге) тырысыпбағады; • 2. табиғатдегеніміз «абсолют» - берінқамтып, өзбойына ендіріп, қамтып жататындүниенің бастауыерібастапқысебебі; • 3. табиғат- объективті мен субъективтініңбірлігі, меңгіақыл; • 4. материя мен рух - бір, олартабиғаттыңқасиеттері, меңгіабсолютті ақылдыңтүрлікүйлері; • 5. табиғатжанды, тұтасорганизм (тірі жене өлітабиғат, материя, электр, жарық, өріс, т.б. - барлығыбір); • 6. табиғаттағыполярлылык – оның қозғаушыкүші (ішкіқарама - қарсылықтар жене олардыңөзараеректтесупроцесі - мысалы, магнит өрістері, электрдің плюс, минус зарядтары, обьективті мен субъективті, т.б.)- Шеллингтің практикалық философиясында тарих барысы, оның саяси-елеуметтік сипаты, т.б. сұрақтар карастырылады.Шеллинг пікірінше, адамзаттың басты меселесіжене философиясының негізгі пені — бостандық меселееі. • Бостандыққа, еркіндіккеұмтылыс - адамжаратылысынанбіргеберілген жене тарихипроцестіңбастымаксаты болып табылады. Бостандықидеясыніскетолықасырғанда адамдар «екіншітабиғатты» - құқықтық құрылымдыжасайды. Оданеріқұқықтық құрылым мемлекеттенмемлекеткетаралуы нетижесіндебүкіладамзатбүкілелемдікқұқықтық құрылымға жене бүкілелемдікқүқыктықмемлекеттер федерациясына айналуғатиісШеллингбостандық жене жаттану меселелерібойыншамынадайтұжырымдаржасады: • тарихбарысыкедейсоқтықтардан -тұрады, тарихтыкездойсоқтықбилейді; • тарихтағыкездейсоқоқиғалар да, адамның мақсатты ерекеттері де ешкімқарсы тұраалмайтынкатаңқажеттіліккебағынышты; • теория (адамниеттері) мен тарих (реалдыөмір) көбінебір-бірінеқарама-қарсы жене екеуініңөзараортақештеңесі де жоқ; • тарихпарақтарындабостандық пен еділеттілікүшін күресбұрынғыдан да ауырқанау мен еділетсіздіккежеткізетінкезеңдер, жағдайларжиікездеседі.

16. Людвиг Фейербах (1804-0872) Людвиг Фейербах философиясы – неміс классикалық философиясының соңы. Л.Фейербахфилософиясы - немісклассикалық философиясының соңыжене материализмгеөтудің басы. 1. атеистікпозицияныұстанады; 2. Құдай меселесінантропологияментығызбайланыстақарастырады. Л .Фейербахтыңатеистік - антропологиялықтеориясыныңнегізгіқағидалары: Құдай - дербесреалдылықемес; Құдай — адамсанасыныңтуындысы; дін - мифологиялық-фантастикалык идеология жэнеоныңшындүниеге ешқатысыжоқ; дінніңтаралуынаадамныңнадандығы, онынөмірініңауыр жағдайлары , себепболуда; дінніңтамырлары - адамныңсырткыдүниеаддындағышарасыздығы , оғантеуелділігі мен қорғансыздығында; құдіретгі де парасаттытіршілікҚұдайтуралы ой - адамныңқорқыныштары мен аффектілерінбесендетіп, адамғажұбанышбереді; Құдай - адамкөргісікелген, өзіжасағанмінсіз образ; Құдай — жаратушыемес, Ол — адамақылыныңжаратқаны. Сондықтаннағыз жаратушы- адам.Фейербахтыңсаяси-елеуметтіккөзқарастарыньңмені: 1. адам - ерік, еркіндік, ақыл, сезім, тілектері бар ерекшебиологиялықтіршілікиесі; 2. адамныңөзінін «Менін» іскетолықасыраалуы - «Сенмен» (басқаадамдармен) қатынасынабайланысты. Өйткеніадамқоғамдаөмірсүреді; 3. дін - қоғамдағыадамдарарасыңдағыбайланыснегізіболуытиіс; 4. ондайдін - ойданшығарылғанқұдірет - Құдайғадегенсенімгеемес, басқакағидаларғасүйенуітиіс; 5. дестүрлідіндерді (христиандық, мұсылмандық, т.б.) ысырыптастап, адамтабиғатынасейкескелетінсүйіспеншілікдініменалмастыруқажет (адамныңадамғамахаббаты, жанұядағымахаббат); б. бақытққаұмтылу- адамөмірініңмағынасынаайналуытиіс.

17. НАЗАРЛАРЫңЫЗҒАРАХМЕТ!!!