İŞLETME BİLİMİNE GİRİŞ

1. İŞLETME BİLİMİNE GİRİŞ 3.Ders Yrd. Doç. Dr. Recep KILIÇ www.recepkilic.net E mail: krecep@balikesir.edu.tr Twitter/krecep

2. İşletmelerin Ekonomik Birleşmeler Bakımından Sınıflandırılması • İşletmelerin Ekonomik ve Hukuki Bağımsızlıklarını Koruyarak Birleşmeleri • Karteller • Fiyat Kartelleri • Üretimin Sınırlandırılmasına Ait Karteller • Satış Kartelleri • Pazarın Sınırlandırılmasına Ait Karteller • Şart Kartelleri • Uluslararası Karteller

3. Karteller Aynı dalda üretim yapan işletmelerin aralarındaki rekabeti kaldırarak daha çok kar elde etmek amacıyla yaptıkları anlaşmalardır Kartele dahil olan işletmeler anlaşma gereğince anlaştıkları konuda birlikte hareket ederler Kartele girmeyen işletmelere karşı ortak rekabet ederler

4. Karteller (Devam) Kartele giren işletmelerin hukuki ve ekonomik bağımsızlıkları devam eder Ancak menfaatleri gereği bazı ekonomik kısıtlamalara uymak durumunda kalabilirler Anlaşma konularına göre sınıflandırılırlar

5. Fiyat Kartelleri Kartele dahil olan işletmeler kendi aralarında anlaştıkları fiyat üzerinden satış yaparlar Genellikle fiyatları düşürerek rakip işletmeleri piyasadan silerler ve sonra fiyatları birlikte yükseltirler Kartele giren işletmeler anlaşmayı sabit bir fiyat için yapabilecekleri gibi belirli iki limit arasındaki bir fiyat konusunda da anlaşabilirler

6. Üretimin Sınırlandırılmasına Ait Karteller Talebin az ve üretimin fazla olduğu dönemlerde fiyat düşmelerini önlemek için kartele dahil işletmeler kendi aralarında üretim kotalarını tespit ederek piyasadaki arz miktarını kontrol altına alırlar

7. Satış Kartelleri Kartele giren işletmeler aralarında anlaşarak mallarını bağımsız olarak satmazlar Kendilerinin kurdukları bir merkezi satış kurumu aracılığıyla satış yaparlar Bunun sonucunda da piyasaya hakim olurlar Fiyatların tespitinde ise maliyetleri en yüksek olan işletmelerin fiyatlarına dikkat ederek anlaşırlar Mallar ayrı ayrı işletmeler tarafından değil, tek elden pazarlanır

8. Pazarın Sınırlandırılmasına Ait Karteller İşletmeler aralarında anlaşarak her birinin satış yapacağı pazarı tespit ederler Her işletme ancak anlaşmada belirtilen ve kendi payına düşen bölgede satış yapabilirler

9. Şart Kartelleri İşletmeler aralarında anlaşarak, müşterilere uygulayacakları iskonto, ödeme vadesi, komisyon vb. Konuları birlikte tespit edebilirler

10. Uluslararası Karteller Çokuluslu işletmeler veya gelişmiş ülkelerin büyük işletmeleri kendi aralarında anlaşırlar ve az gelişmiş ülkelerden alacakları hammadde ve onlara satacakları sanayi mallarının fiyatlarını arzu ettikleri gibi belirleyebilirler

11. İşletmelerin Ekonomik ve Hukuki Bağımsızlıklarını Koruyarak Birleşmeleri (Devam) Holding Konsern Konsorsiyum

12. Holding Bir veya birden fazla işletmenin pay senetlerini elinde bulundurarak onların denetimine sahip olan şirkettir Denetimi elde bulundurulan yavru şirketler, yasal olarak düzenleştirilmiş bir bütünün parçalarını meydana getirirler Bağlı şirketlerin düzenleştirilmesini ana şirket yapar

13. Holding (Devam) Bu ana şirket kendine bağlı yavru şirketlerin paylarını ve denetimini elde bulundurur Tek kademeli holding: Holdinglerin kendilerine bağlı şirketin denetimini ellerinde bulundurma durumları Çok kademeli holding: Bir şirketin denetimini onun bağlı olduğu bir başka holdingin denetimini ele geçirerek yapmak

14. Konsern İki veya daha fazla işletmenin tasarruf amacı ile ekonomik ve hukuk açısından bağımsız kalarak mali yönden birleşmeleridir. Bu tip işletmeler , hisse senetlerini birbirleriyle değiştirerek aralarında ortaklık oluştururlar. Karlarını artırmayı amaçlarlar. İşletme sayısı kartele giren işletmelerden azdır ve birbirleriyle sıkı ilişki içindedirler Finansal ve örgüt yapılarında değişiklikler yaparak rekabete elverişli hale gelirler Konsern üyeleri arasında bir iş bölümü yapılır ve konserne giren işletmeler ekonomik bağımsızlıklarını büyük ölçüde kaybederler fakat hukuki bağımsızlıklarını korurlar

15. Konsorsiyum Belirli bir işi gerçekleştirmek için işletmelerin anlaşarak geçici bir süre için yaptıkları işbirliğidir Ör: Büyük bir köprü, yol vb. yatırımı gerçekleştirmek için birden çok işletme teknik ve mali imkanlarını birleştirirler İş gerçekleştirildikten sonra anlaşma kendiliğinden sona erer

16. İşletmelerin Hukuki ve Ekonomik Bağımsızlıklarını Kaybederek Birleşmeleri Tröst Tam Birleşme (Merger)

17. Tröst • İki veya daha fazla işletmenin yönetimini belli bir grup altında toplamak amacıyla kurulurlar • Tröste dahil işletmelerin pay senetleri tröstün pay senetleriyle değiştirilir, tröst katılan işletmeleri ele geçirir • Tekelleşmeye neden olduğu için ülkemizde yasalarla engellenmiştir

18. Tam Birleşme (Merger) Birden çok işletmenin birleşerek tek işletme haline gelmesidir Bir işletme diğerini satın alır veya ikisi birleşerek yeni ve büyük bir işletme meydana getirirler Birleşme sayesinde giderlerini azaltabilirler, finansal güçlerini artırabilirler Pazarda tekelci bir güç oluştururlar Uzmanlaşma düzeylerini artırabilirler

19. İşletmelerin Büyüklüğü ve Kapasite • İşletmelerin Büyüklüğünü Belirlemede Kullanılan Kantitatif Ölçüler • Satışlar • Sermaye Miktarı • Kullanılan makine sayısı ve gücü • Harcanan enerji miktarı • Toplam yatırım miktarı • Belirli bir sürede kullanılan hammadde ve malzeme miktarı • Yerlerin sığdırma hacmi • İşlenen ve kullanılan arazinin genişliği • Belirli bir süre için ödenen ücret ve aylıklar

20. İşletmelerin Büyüklüğünü Belirlemede Kullanılan Kantitatif Ölçüler • İşletmelerin yönetim şekillerinin ölçü alınması • Merkezcil yönetim (Ör: Küçük işletmelerde kullanılabilir • Merkezcil olmayan yönetim (Ör: Büyük işletmelerde kullanılabilir) • Hukuki yapıları • Ör: Genellikle tek kişi işletmeleri sermaye şirketlerinden daha küçüktürler

21. İşletmelerin Büyüklüğü ve Kapasite (Devam) • Büyük İşletmelerin Yararları • Makine ile üretime ve kitle üretimine kolayca imkan verirler ve ürünler ile geniş bir tüketici grubunun ihtiyacını karşılar • Ürünlerde standartlaşma kolayca temin edilir • Ar&Ge faaliyetleri için harcamada bulunmak ve bu faaliyetleri organize ederek yeni ürünler geliştirmek mümkündür

22. Büyük İşletmelerin Yararları (Devam) • Yüksek nitelikli profesyonel yönetici istihdam edilebilir • Uzmanlaşma olgusu bütün üretim faaliyetlerinde uygulanabilir • Çok sayıda personel çalıştırıldığı için ülkenin istihdam sorununa belirli ölçüde çözüm getirilir • Seri ve kitle üretim yaptıkları için ülkenin doğal kaynaklarının geliştirilmesinde önemli bir etken durumundadır

23. Büyük İşletmelerin Yararları (Devam) • Örgütlenme, üretim ve yönetimde modern teknikler uygulanabilir • Dünyadaki hammadde, ürün ve sermaye pazarlarındaki gelişmeler sürekli olarak takip edildiğinden risklerini mümkün olduğu kadar aşağıya indirirler • Personeline eğitim, yetişme ve yükselme olanakları sağlarlar

24. Büyük İşletmelerin Sakıncaları Ekonomik kriz dönemlerinde sabit giderlerini kolayca kısma imkanı olmadığı için ürünlerinden elde ettikleri karlar azalır ve ortadan kalkar. Bu durum işletmeleri büyük risklerle karşı karşıya bırakır Örgütlenme ve örgütlerini yeniden düzenlemeleri maliyetleri yüksektir Kaçınılmaz olarak bürokratik bir örgüt yapısı içine girerler

25. Büyük İşletmelerin Sakıncaları (Devam) Ekonomik kriz dönemlerinde üretimi yavaşlatma kararı almaları halinde bu durum bunalımı hızlandırıcı etki yapar Kolayca tekelleşmeye gidebilirler Kolayca siyasal güç haline gelebilirler

26. Küçük İşletmelerin Yararları Talepteki değişmelere karşı yapıları esnektir Pazarda kolaylıkla tüketicilerle ilişki kurarlar Uygulanan üretim teknolojisi genellikle mekanik değil, nitelikli emeğe dayanmaktadır Ürünlerinde miktardan çok nitelik önemlidir

27. Küçük İşletmelerin Yararları Küçük bir sermaye ile kurulabilirler Kuruluş yeri sorunları basittir İşletme örgütünde çalışanlar birbirlerini kolayca tanıyabileceklerinden, kişisel ve aile ilişkilerini kolayca kurabilirler Örgütlenme maliyetleri azdır

28. Küçük İşletmelerin Sakıncaları Ürün geliştirme ve çeşitlendirme, yeni ürün bulma imkanları sınırlıdır Otofinansman imkanı sınırlı olduğu için üretim teknolojilerini kolay değiştiremezler Gelişme ve birleşerek büyüme imkanları sınırlıdır Ülkenin istihdam hacmine katkıları ve doğal kaynakları geliştirme bakımından etkileri sınırlıdır

29. Küçük İşletmelerin Sakıncaları Uzman personel istihdam etme imkanları zayıftır İşgücü, eğitim faaliyetleri bilimsel olmaktan çok görgüye dayanır Küçük işletmelerin sahipleri çoğunlukla geleneklere aşırı bağımlılık gösteren kişilerdir. En büyük amaçları yeterli gelir temin ederek bağımsız yaşamaktır

30. İşletmelerin En Uygun Büyüklüğü Optimal işletme büyüklüğü, ortalama maliyet masraflarının en düşük olduğu büyüklüktür İş bölümü ve uzmanlaşmanın, ileri düzeyde teknoloji kullanmanın ve makineleşmenin çok yaygınlaştığı büyük işletmelerde, büyüklükten önemli tasarruflar elde edilir

31. Kapasite • Teorik Kapasite • Planlanan ve teorikolarak kağıt üzerinde yazılan, makinelerin ve tesislerin hiçbir kesintiye, aksamaya uğramadan iyi yetişmiş personel elinde çalıştığı takdirde birim zamanda üretebileceği en yüksek mal ve hizmet miktarıdır • Pratik Kapasite • Üretim faaliyetleri tamir vb. nedenlerle aksar. Üretim kesintileri düşüldükten sonra gerçekleştirilen üretim miktarı • Fiili Kapasite • Talep azlığı vb. nedenlerle pratik kapasitenin altında gerçekleştirilen üretim kapasitesi

32. Kapasite (Devam) • Boş (Aylak) Kapasite • Pratik kapasitenin zor şartlar ve düşük talep nedeniyle kullanılamayan bölümü • Çalışma Derecesi • Çalışma Derecesi = Fiili Kapasite = % Pratik Kapasite • Optimal (En uygun) Kapasite • Birim başına değişir ve değişmez giderler toplamının en düşük olduğu kapasite. Genellikle pratik kapasiteye yakındır

33. İşletmelerin Büyüklüğü ve Kapasite (Devam) • İşletmelerin Büyümeleri • Ülkedeki ekonomik büyüme • İç Büyüme: Mevcut iş genişletilerek yapılan büyüme • Dış Büyüme: Aynı konuda faaliyet gösteren bir başka işletmenin satın alınması • Yatay Büyüme: Aynı konuda faaliyet gösteren bir işletmenin satın alınması, aynı konuda üretim yapan yeni tesislerin kurulması • Dikey Büyüme: Bir işletmenin kendisine mal satan veya kendisinin mal sattığı bir kuruluşu satın alması, kurması ve bu kuruluşla birleşmesi

34. Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin (KOBİ) Artan Önemi Serbest meslek erbabı olmanın, iş adamlarının ve işletmeciliğin önemi vurgulanmalıdır Özellikle iyi yetişmiş, yetenekli gençler iş hayatına yönlendirilmelidir Yeni işletmelerin kurulması ile ilgili işlemler sadeleştirilmelidir Küçük işletmelerin sermaye ihtiyacının temin edilmesi amacıyla etkili finans teknikleri geliştirilmelidir

35. Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin (KOBİ) Artan Önemi • Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı