Phân tích thông tin theo giới

Phântíchthông tin theogiới T.S Karabi Baruah Ph.D Chuyên gia về giới, phát triển và HIV Khóa tập huấn “ Các dự án phát triển quan tâm đến bình đẳng giới” APMASS & WAP, AIT: Ngày 27 tháng 06 năm 2012 Đà Nẵng, Việt Nam

THU THẬP VÀ PHÂN TÍCH THÔNG TIN THEO GiỚI • Thu thập thông tin theo giới - Thu thập thông tin về kinh nghiệm, nhu cầu, sở thích, khả năng tiếp cận cơ hội hoặc nguồn lực của nam và nữ để có được bức tranh chính xác về tình hình ở một địa phương • Phân tích giới là xem xét sự tương quan giữa nam và nữ và các yếu tố ảnh hưởng đến cơ hội cũng như cản trở đối với nam, nữ, tại địa phương, khu vực và cả toàn cầu. Source: Hovorka, IDRC, 1998.

Thu thậpthông tin theogiới (GDD) • Thu thập thông tin theo từng giới (còn gọi là thông tin chia tách theo giới tính )* GDD • Tuy nhiên GDD không chỉ là thu thập số liệu về nam giới và nữ giới ** • GDD đòi hỏi quy trình thu thập thông tin quan tâm đến các vấn đề nhạy cảm giới để nắm được thông tin tiềm ẩn hay các vấn đề không được chia sẻ. 3

Tạisaocầnthông tin theogiới • Nắm bắt nhu cầu, khả năng đóng góp và quyền lợi của từng giới • GDD cần được đi kèm với số liệu liên quan đến các biến tố khác như (tuổi , dân tộc, vv) để thể hiện tính đa dạng về giới • Tăng cường hiệu quả và tính bền vững (dự án đáp ứng như cầu tốt hơn). • Thông tin chính xác hơn dẫn đến kết quả thực hiện tốt hơn (thu hoạch, thu nhập, vv) • Cả hai giới nam và nữ đều được hưởng lợi

Thông tin theotừnggiới • Không chỉ là nữ làm gì, nam làm gì, hay đặc tính của nữ là gì, nam là gì • Cần có số liệu để hiểu được tác động khác nhau đến từng giới, mức độ dễ bị tổn thương khác nhau hay cơ hội khác nhau cho từng giới * • Đặc biệt quan trọng cho việc theo dõi đánh giá • Vì vậy không thể thực hiện quy trình không quan tâm đến giới ! ( trung tính về giới)

GDD ở các giai đoạn khác nhau • GDD trong quá trình khảo sát ban đầu( để có thể đánh giá những thay đổi trên quan điểm giới) • Khác biệt về phân công lao động, thu nhập, tiếp cận và kiểm soát nguồn, nhận thức. • GDD trong quy trình ( đối với cả dự án và nhóm mục tiêu) • Sự khác biệt trong việc tham gia • GDD ở kết quả và tác động • Chú trọng đến tác động lâu dài của dự án và so sánh với số liệu khảo sát ban đầu

Các chỉ số nhạy cảm giới • “Chỉ số là một điểm số . Có thể là số liệu đo lường được, một con số, sự kiện, ý kiến hay nhận định nêu lên một điều kiện hay tình hình cụ thể, và đánh giá sự thay đổi của tình hình hay điều kiện đó qua thời gian” (CIDA) • “Chỉ số nhạy cảm giới có chức năng đặc biệt là chỉ ra được những thay đổi liên quan đến giới trong xã hội qua thời gian.” (ibid) • Chỉ số nhạy cảm giới cần được phát triển cùng với các chỉ số khác để đánh giá tiến bộ hay thành quả • Ai sẽ là người phát triển các chỉ số? Cần sử dụng phương pháp có sự tham gia 7

CÁC VÍ DỤ VỀ CHỈ SỐ Mức độ thu nhập từ các hoạt động nông nghiệp từ các vụ mùa do nam thực hiện – nữ thực hiện Mức độ tham gia của nam và nữ, đối với các nhóm công việc kinh tế xã hội, như nhóm có cùng công việc, công cụ, vv. Số (hay %) nam nữ tham gia các vị trí ra quyết định quan trọng, phân theo các nhóm kinh tế xã hội. Chi tiêu trung bình ở các hộ do nam làm chủ hộ/ nữ làm chủ hộ cho giáo dục/ y tế Chỉ số định lượng Chỉ số định tính • Thái độ của người trả lời ( các hợp phần dự án mới) đối với việc chia tách thông tin theo giới tính • Mức độ hài lòng của nữ giới và nam giới đối với việc tham gia thực hiện dự án • Cảm nhận về những thay đổi liên quan đến bình đẳng giới trong cộng đồng từ khi có dự án • Các phản hồi liên quan đến mức độ hữu ích của các đợt tập huấn và tài liệu tập huấn giới .

Các ví dụ về câu hỏi định lượng • Câu 1 (có/không, nêu một số ý kiến, chọn lựa câu trả lời) • phương án a • phương án b • phương án c • Câu hỏi 2 (có số cụ thể : có bao nhiêu việc/ năm/ số trẻ em/ thu nhập..? • _________ • Câu hỏi 3 ( Xếp hạng) • Bạn có đồng ý? Hoàn toàn không đồng ý Hoàn toàn đồng ý     

Các chỉ số định lượng có thể không giúp nắm bắt được các vấn đề về giới • Ví dụ: • Tăng thu nhập có thể che giấu sự tăng phụ thuộc vào chồng/vợ, hay chỉ số bằng nhau ở nam và nữ che giấu hoạt động không phục vụ cho nhu cầu của nữ giới

Các chỉ số định tính • “Chỉ số định tính có thể được định nghĩa là chỉ số về sự đánh giá hay cảm nhận về một chủ đề nào đó, ví dụ như mức độ tự tin khi một người có máy may xem nó là một phương tiện tự chủ về tài chính. (CIDA) • Chỉ số định tính chỉ phù hợp với các phương pháp có sự tham gia, chỉ số định tính không đo lường được sự vật hay con số, mà chỉ cho thấy quan điểm của người tham gia.

Các câu hỏi khảo sát có mang tính nhạy cảm về giới không? Câu hỏi không tách được thông tin theo giới ( vd: thu nhập của hộ gia đình, hay thu nhập của người trả lời) Các câu hỏi về lương hay thu nhập từ mùa vụ ngắn hạn (thường chủ yếu do nam giới thực hiện) để đánh giá hoạt động sinh kế Cho rằng người trả lời phỏng vấn nắm bắt được nhiều vấn đề hơn các thành viên khác ( khả năng tiếp cận đào tạo, nguồn..). Thường thì chồng và vợ có quan điểm khác nhau về mức độ ra quyết định, hay về bạo lực gia đình. Các vấn đề cần tránh Các vấn đề cần đưa vào • Các câu hỏi được thiết kế để hỏi các công việc khác nhau: • Ai gánh nước ( hoặc nhặt củi, cho gia súc ăn, chuẩn bị thức ăn) trong gia đình bạn? Phải đi bao xa để lấy nước? • Hoặc các công đoạn khác nhau về mùa vụ • Ai cày, gieo , cấy, nhổ cỏ dại, hái quả, xay xát, vv , giúp biết được hoạt động khác nhau của nam và nữ trong kinh tế. • Các câu hỏi về sự đa dạng của các hoạt động trong gia đình • Các câu hỏi về việc sử dụng thời gian ( để lấy thêm thông tin mà các câu hỏi khác không lấy được) • Các công việc lặt vặt khi hỏi về hoạt động lao động của nam và nữ

Ví dụ về các phương pháp thu thập thông theo quan điểm giới tốt và không tốt Khi khảo sát hộ, chỉ hỏi thông tin chủ hộ ( thường chủ hộ là nam, và nếu vậy chỉ biết được quan điểm của nam) Các cuộc phỏng vấn sâu với phụ nữ do nam phỏng vấn (tùy từng nơi, có nơi vẫn được, có nơi không thể được) Giao cho trưởng thôn chọn người khảo sát, hay chọn trên danh sách có sẵn (trưởng thôn thường là nam, nên chọn người theo mối quan hệ của mình, còn danh sách thì thường là danh sách chủ hộ) Có thể có một số nơi khi thảo luận nhóm có cả nam và nữ, thì nam nói còn nữ yên lặng (hoặc nam thường ở trung tâm, nữ ở bên ngoài) Không tốt Tốt • Phỏng vấn luân phiên nam và nữ, hoặc cả nam và nữ ( chọn cả vợ, chồng, hay bố, mẹ). • Phỏng vấn sâu với phụ nữ do phụ nữ thực hiện (có thể một số nơi thì phải ngược lại, nam phỏng vấn nam) • Chọn ngẫu nhiên với số lượng nam nữ cân bằng, hoặc tùy theo phương pháp chọn trong một số tình huống ( (vd khi hỏi về phân công lao động, ngành có nhiều nam hay nữ) • Tổ chức thảo luận nhóm nam riêng nữ riêng. Tuy nhiên, có thể có một số thảo thuận nhóm cả nam và nữ có thể giúp thấy được các quan điểm đối chiều hay tương đồng của hai giới)

Phân tích định tính • “Phân tích định tính được sử dụng để hiểu được các quy trình xã hội, tại sao và làm thế nào một tình huống cụ thể nào đó tồn tại, và làm thế nào để thay đổi trong tương lai. Phân tích định tính có thể và được thực hiện ở tất cả các giai đoạn của dự án, cùng với các chỉ số định lượng”(CIDA) • Theo dõi đánh giá về giới cần sử dụng phân tích định tính để đo lường “chất lượng” thay đổi và để hiểu các rào cản không thấy được khi phân tích định lượng.

Đánh giá thay đổi vai trò giới • Sản xuất tạo thu nhập • Các hoạt động gia đình • Cộng đồng • Ba lĩnh vực này được dự án tác động như thế nào? • Vai trò giới có thay đổi hướng đến bình đẳng giới không? • Các chỉ số về quy trình tích cực (vd số phụ nữ tham gia) có dẫn đến việc thay đổi vai trò giới ( chia sẻ việc gia đình) không? • Các chỉ số định tính và phân tích định tính có thể giúp giải thích các rào cản đối với vai trò giới bình đẳng ( định kiến, thiên kiến, vv). 15

Số liệu theo giới, đặc biệt khi thu thập bằng phương pháp định tính, cần được thiết kế quan tâm đến giới và người thu thập thông tin cũng cần có nhận thức về giới 16

Chọn phương pháp nào? • Phương pháp chọn có phù hợp với việc đánh giá không (số liệu nào cần thu thập, cần đánh giá số liệu hay quy trình, vv) • Phương pháp có thể đánh giá tốt nhất điều cần đánh giá không ( vd: tài sản hay nhận thức) • Các số liệu đã thu thập được có so sánh được không? • Có cần xem xét nhưng biểu hiện để chứng minh các chứng cứ thu thập được không? • Tính khả thi, chi phí hợp lý, phạm vi thực hiện và có khó khăn hạn chế gì không?

Thảo luận nhóm • Là kỹ thuật tốt để hiểu được thái độ và hành vi của nhóm mục tiêu • Câu hỏi thường là câu hỏi mở • Các câu trả lời có thể cho thêm thông tin về động cơ, tại sao có hay tại sao không, có thể giúp ích trong việc hiểu được các số liệu thu thập được qua khảo sát • Có thể đánh giá được một hành vi hay thái độ nào đó là hành vi thái độ chung của cả nhóm • Tuy nhiên, cũng không thể suy luận ý kiến cá nhân thành một ý kiến chung hay ý kiến nhóm này cho nhóm khác ( không phải là ý kiếnđại diện) • Có rủi ro về việc nhóm phỏng vấn đưa ra ý kiến cá nhân có thể ảnh hưởng đến kết quả khảo sát

Phỏngvấnsâu • Phỏng vấn sâu hay phỏng vấn bán cấu trúc là phương pháp ít nghiêm ngặt hơn để đạt được thông tin cần thiết so với phỏng vấn cấu trúc. • Người trả lời được phép trả lời dài, đôi khi có thể nói về thông tin không liên quan mà người phỏng vấn không hỏi • Thường sử dụng câu hỏi mở tuy nhiên có khi câu hỏi đóng cũng có thể được thêm vào • Có thể sử dụng mẫu ngẫu nhiên (chọn mẫu theo xác xuất ) nếu cần mẫu lớn, trừ trường hợp nghiên cứu tập trung vào một nhóm mục tiêu nhỏ và cụ thể, hay khó tìm được người tham gia. Trong trường hợp này, mẫu chủ đích (vd chỉ chọn người khuyết tật) hay mẫu thuận tiện như dùng phương pháp tích lũy nhanh, mẫu không theo xác xuất, đều có thể được sử dụng. Tuy nhiên, cần đề cập đến việc có thể có thành kiến ( ví dụ có quá nhiều người già hay người giàu trong mẫu, vv), hoặc mẫu thực hiện là đại diện của nhiều thành phần khác nhau.

Đoạnvăn, trườnghợpnghiêncứu, câuchuyệncuộcđời • Thường ít được dùng trong giám sát đánh giá • Cho thấy một cái nhìn rộng hơn về trải nghiệm của một con người, kể cả những thay đổi theo thời gian • Cho phép ta hiểu hơn về các chi phí và lợi ích xã hội từ quan điểm cá nhân. • Cho phép phương pháp đóng với các chủ đề nghiên cứu có thể giúp người phỏng vấn thu thập thông tin không thể tìm thấy bằng phương pháp khác • Tuy nhiên, có thể không đại diện được vì mỗi cuộc đời thường khác nhau. Có thể kiểm chứng chéo với các câu chuyện khác hoặc kiểm chứng ba chiều với các hình thức thu thập thông tin khác

Thu thậpthông tin nhạycảm • Thông tin liên quan đến giới có thể là thông tin về sự khác nhau, giống nhau, sự bất bình đẳng, về sự kiểm soát và trong một vài trường hợp có thể về xâm phạm hay bạo hành • Đòi hỏi mức độ tin cậy mà bản thân các câu hỏi không tạo ra được • Phụ nữ có khả năng phụ thuộc vào đối tác, các câu trả lời có thể bị ảnh hưởng • Trong một số trường hợp, người thu thập thông tin có hoàn cảnh tương tự có thể hữu ích ( phương pháp đồng đẳng) • Mặt khác, có thể người trả lời không muốn tiết lộ thông tin với người địa phương • Vì vậy, cần đánh giá lợi ích ( mức độ tin cậy, mối quan hệ), và hạn chế ( sợ bị tẩy chay) • Thu thập thông tin theo giới đòi hỏi một quy trình quan tâm đến các chuẩn mực đạo đức

Địa điểm thưc hiện – lưu ý nhạy cảm giới Cần thực hiện phỏng vấn/khảo sát ở nơi người trả lời cảm thấy yên tâm, thuận tiện và cởi mở; cần xem xét: • Địa điểm • Thời gian • Đi lại

Kếtluận • GDD đòi hỏi cả hai phương pháp định tính và định lượng, thu thập về dự án ( đầu vào và quy trình), cũng như về cộng đồng ( đầu ra và kết quả) • Đánh giá định lượng thường hạn chế trong việc xem xét chất lượng thay đổi hay kết quả về giới, vì vậy cần sử dụng phương pháp đánh giá định tính trong theo dõi giám sát giới. • GDD đòi hỏi thiết kế khảo sát nhạy cảm giới và người thu thập thông tin phải được đào tạo kiến thức giới.

Phân tích thông tin theo giới