SAMPLING

1. SAMPLING - kaedah persampelan untuk sesuatu kajian kebolehlaksanaan bergantung kepada keadaan geologi deposit yang ditemui. - sampel – suatu bahagian yang mewakili keseluruhan sampel atau deposit (representative sample) - tujuan sesuatu program persampelan dilakukan adalah untuk menentukan gred serta had sesuatu deposit

2. jenis dan bilangan sampel yang diperlukan untuk menganggarkan sesuatu deposit mineral bergantung kepada beberapa faktor: • jenis deposit mineral • Objektif program persampelan – tentukan kewujudan mineral, gred etc • Peruntukan kewangan bagi setiap program persampelan • Kebolehcapaian (accessibility) sesuatu deposit untuk proses persampelan

3. Pelbagai prosedur persampelan telah dibangunkan dan berbeza antara satu sama lain. Prosedur ini boleh dibahagikan kepada: • a) Persampelan saluran, serpih dan cekau • ( Channel, chip and grab sampling) • b) Persampelan secara pengerudian lubang • (long drill hole)

4. - Channel samples are those on which all solid material in a rectangular prism (or channel) or rock extending across a mineralized face is collected as chips and fine matter - Chip samples are those in which rock chips are collected along a line (at regular intervals with predetermined spacing) or in some well defined pattern from a face or other surface - Grab samples are collected relatively little effort compared to channel and chip samples either systematically or randomly from broken or solid ground. They should be without bias and represent highest level of confidence

5. Persampelan Saluran (Channel Sampling) - persampelan saluran penting bagi batu bonjol (outcrops), lubang (pits) dan kawasan yang telah terlucut (stripped areas) dan bawah tanah (underground workings). - persampelan ini dilakukan dengan memotong secara seragam suatu alur (grooves) yang mempunyai kedalaman dan lebar yang telah ditetapkan, merentasi jasad bijih. Pada kebiasaannya persampelan dilakukan secara normal kepada trend penstrataan (stratification) dengan mengumpul semua serpihan dan debu yang terdapat sepanjang alur berkenaan.

8. - Bagi mengelakan kepincangan (bias) dalam persampelan, jurutera perlu membuat potongan alur yang jelas terhadap permukaan mineral berkenaan. - Persampelan jenis ini memerlukan tenaga kerja yang banyak dan kadangkala tidak ekonomik kecuali dalam keadaan tertentu.

9. CHANNEL SAMPLING

13. Persampelan Serpih (Chip Sampling) - Persampelan jenis ini sering digunakan bagi mengantikan persampelan saluran. - dilakukan dengan memecahkan sebahagian kecil zon pemineralan. Serpihan diambil sepanjang zon pada jarak yang sama. Saiz serpih mungkin mempunyai saiz yang lebih kurang sama. - penting untuk ujian pilot

16. - persampelan ini sesuai untuk bijih keras dan seragam di mana, persampelan alur tidak dapat dilakukan (sukar untuk membuat alur pada batuan) - kepincangan dalam persampelan boleh dikurangkan dengan membuat suatu grid dan mengambil serpih yang mempunyai saiz yang sama.

17. Persampelan Cekau (Grab Sampling) - sampel diambil daripada longgokan batuan pecah, atas lori atau langkau bijih (skip of ore) - Jika sampel diambil dari atas lori atau talisawat penghantar, ia perlulah sistematik, contohnya; sampel diambil dari lori yang ke-10. Contoh pada talisawat penghantar, setiap 5 minit

18. Persampelan Lubang Gerudi (Drill Hole Sampling) - Persampelan mineral pada masa sekarang untuk tujuan eksplorasi dan pembangunan lombong kebanyakkannya menggunakan keadah penggerudian - kebanyakkan kaedah persampelan yang dibincangkan sebelum ini (saluran, cekau, serpih) kurang kebolehharapan (reliable). Ini menyebabkan industri pada masa sekarang bergantung penuh kepada sampel yang diambil secara gerudi. - rotary, percussion dan auger digunakan bagi sampel halus yang longgar

20. - Umumnya ada dua jenis sampel gerudi : solid core dan serpih batuan terpotong pada kehalusan berbeza - Pengerudian intan (Diamond Drilling) paling banyak digunakkan - menghasilkan teras batuan pada kedalaman berbeza. Kelebihan kaedah ini ialah ia dapat memberikan spesimen batuan atau mineral yang dapat digunakan untuk penentuan cerakinan (assay)

21. - walau bagaimanapun, kos untuk pengerudian intan tinggi - Dalam penentuan kaedah yang sesuai yang boleh digunakan untuk persampelan bergantung kepada keadaan dan kedudukan deposit, kos dan jumlah sampel yang diperlukan.

22. Persampelan Pukal (Bulk Sampling) - sampel dalam kuantiti yang banyak (diambil berdasarkan prinsip persampelan yang betul) untuk digunakan pada ujian loji pilot (pilot plant test) Persampelan Tanah Buangan (Muck Sampling) - persampelan dilakukan ke atas mineral yang telah dipecahkan ketika lombong beroperasi - dilakukan pada muck pile selepas operasi letupan

23. Ralat Persampelan (Sampling Error) • Kebanyakan sampel yang diambil akan terdedah kepada ralat, walaupun persampelan telah dilakukan dengan penuh berhati-hati dan mengikut prosedur yang telah ditetapkan • (It can never be 100% accurate !) • - ralat persampelan mempunyai hubungkait dengan struktur mineral, taburan mineral tersebut, dan teknik atau mekanisma yang digunakan untuk mengambil sampel

24. Terdapat beberapa sebab yang menjadikan sampel yang diperolehi tidak tepat, ini termasuklah: a) Faktor manusia – seorang pencerakin atau pengambil sampel yang terbaik akan melalukan kesilapan tanpa diketahui b) Kesilapan mengurangkan saiz sampel yang diperolehi merupakan punca utama ralat. Sampel yang kasar perlu dikisar atau dipecah bagi mendapatkan mineral berharga

25. c) Sampel tercemar (Contamination) - Sampel dicemari oleh bahan asing (mungkin mineral berharga atau reja) - kehilangan sampel Perkara-perkara ini disebabkan oleh kecuaian atau kesilapan dalam menganalisa sampel. Bagi menghindar perkara ini berlaku, sampel yang diperolehi perlu diawasi dan dianalisa mengikut kaedah yang paling teratur dan berhati-hati. d) Ralat dalam teknik dan penilaian keputusan. - sampel yang dianalisa mempunyai kepentingan pasa masa akan datang

26. - ketepatan (accuracy) sesuatu program persampelan ialah ukuran hampirnya sesuatu prosedur atau kaedah kepada nilai sebenar. - saiz sample yang diambil perlulah mencukupi - analisa makmal kadangkala berbeza antara satu sama lain. Perlu selalu menganalisa keputusan – replicate

27. - Dalam mana-mana perniagaan, adalah penting bagi kita memilih alternatif yang bukan sahaja secara teknikal boleh berjaya, tetapi kita perlu memilih yang dapat memberi keuntungan/pulang maksimum. - antara kajian dan aktiviti yang diperlukan bagi membantu pemilihan alternatif yang terbaik, termasuklah i) Penentuan cutoff grade ii) Anggaran simpanan bijih (ore reserves) iii) Production forecast (long term & short term) bagi mengoperasi , membangun dan mengembangkan operasi lombong iv) Penilaian kaedah pengangkutan bahan v) Penilaian peralatan

28. - Analisis yang effektif dapat dilakukan dengan memperolehi maklumat berikut: a) Perancangan perlombongan (mine planning) dan Aspek Operasi - Data pengerudian, kriteria metullurgi, kecekapan peralatan, sumber air, bentuk deposit dsb b) Potensi pasaran – projected supply & demand c) Alam sekitar – modal dan kos operasi mengambilkira aspek alam sekitar

29. d) Buruh – sumber buruh terlatih & mahir e) Pengangkutan – pembinaan jalaraya , jalan kereta api dsb f) Kerajaan Pusat/Kerajaan negeri – cukai, kestabilan politik g) Royaliti – pembayaran kepada pihak berkenaan, kerajaan atau swasta h) Tenaga – kos tenaga dan sumber i) Kos modal j) Infrastruktur