Bài 4. Giới và M&E

1. Bài 4. Giớivà M&E Trungtâmnghiêncứuchínhsáchvàpháttriển (DEPOCEN) Giảngviên: NguyễnPhương Mai

2. Giới • Giớilàmộtthuậtngữdùngđểchỉvaitròcủacácbégái, phụnữ, bétraivànamgiớitrongxãhội. Vaitrògiớiđượchìnhthànhmangtínhxãhội, chịuảnhhưởngbởicácyếutốmôitrườngnhư: kinhtế-xãhội, chínhtrị, vănhóa, chủngtộc, giaicấp, cáctiêuchuẩnvàgiátrịvănhóakhác. Vìvậy, họhọcđượccáchứngxửvàphảituântheocácnhómđốichiếu, thiếtchế, áplựcđồngđẳngvàcácnhómkháctrongxãhội. • Bình đẳnggiớilàsựbìnhđẳngtrongviệctraoquyền, thamgiavàhiệndiệncủacácgiớitínhkhácnhautrongtấtcảcáckhíacạnhcuộcsốngcủahọ.

3. Tạisaolạilồngghépvấnđề giớitrongnhữngdự ánpháttriển • Phụ nữ đạidiệnchophầnlớnnhữngngườinghèo ở nôngthôn (lênđến 70%), đặcbiệtlànhữngtrườnghợpmàngườiphụnữlàphảigánhtráchnhiệmchủgiađìnhkhi có cuộchônnhânkhôngbềnvững, góachồng • Phụ nữ luônđóngvaitrò quantrọngtrongnhữngchínhsách an sinh, an ninhlươngthựcvà kinhtế hộ giađìnhnôngthôn ở mọivùngmiền. • Hỗtrợphụ nữ thường là nhữngbằngchứngchứng minh nhữngthànhcôngcủadự ánvà côngcuộcgiảmnghèo. • Nhiều nghiêncứu chỉ rarằngcảithiệnsự tiếpcậncủaphụ nữ đốivớicácnguồnlực, giáodục, quyềnnắmgiữ tàichínhvà giảmgánhnặngthờigiancủaphụ nữ sẽ tạorasự hiệu quả và tăngphúclợixã hội • Tănghiệu quả kinhtế củangườinghèo ở nôngthônphầnlớn là để phụ nữ nhậnratiềmlựckinhtế xã hộicủa họ mộtcáchđầyđủ hơn, cảithiệnquyềnsở hữucủaphụ nữ và nângcaochấtlượngđờisốnggiađình họ

4. Sự khácnhaugiữanữ giớivà namgiới • Phụnữvànamgiới: • Khác nhauvềvaitròvàtráchnhiêm; • Khácnhautrongkhảnăngtiếpcậncáccơhộivà nguồnlực • Nhậnđượccáchthứchỗtrợkhácnhau. • Nhu cầucủaphụnữvànamgiớithườngkhácnhau, đốimặtvớinhữngkhókhănkhácnhautrongviệcxóađóigiảmnghèo. Cácbiệnpháp can thiệpkhácnhaucótácđộngđếnđếnphụnữvànamgiớitheonhữngcáchkhácnhau, hơnnữanhậnthứccủahọvềcáchoạtđộng can thiệpcủadựáncũngkhácnhauvìhọcónhữngưutiênkhácnhau.

5. Hoạtđộngtheodõivà đánhgiá vàlồngghépvấnđề giới • Nếuhoạtđộngtheodõi, đánhgiákhôngnắmbắtđượcnhữngkhácbiệtvềgiới • Có thểdẫnđếncáctácđộngtiêucựcđếnphụnữ • Cóthểkhôngđạtđượckếtquảmongmuốnvìchúngtakhônggiảiquyếtđượccáckhókhăncủanamgiớivànữgiớimộtcáchthíchhợp. • Cóthểkhiếnchomộttronghaigiớikhônghàilòngvớidựán, vìhọcảmthấynhucầucủahọbịbỏ qua. • Cóthểbỏ qua cáckhácbiệtgiớigâytổnthươngvàđánhgiáthấptácđộngcủaáplựcbênngoàiđốivớiphụnữvàđànông. • Có thểmấtđicơhộitraoquyềnchophụnữ (cảithiệnsựtựtin,lòngtựtrọng, nângcaonănglựctổchứcvàlãnhđạo) bởivìchúngtakhôngxácđịnhđượccáckhảnăngcóthểdẫnđếnsựtraoquyềnchohọ.

6. Hoạtđộngtheodõivà đánhgiá vàlồngghépvấnđề giới • Giúpđolườngmứcđộ mà mộtdự ánđã giảiquyếtnhữngnhucầukhácnhaucủanữ giớivà namgiới, tácđộngđếnđờisốngcủa họ và tổngthể nềnkinhtế xã hội. • Giúp cảithiệnsự thamgiacủadự ántrongsuốt quá trìnhthựchiện, chophépđiềuchỉnhgiữakì và có thể là bàihọcchocácdự ántrongtươnglai

7. Bài 4. CáccôngcụthựchiệnM&E

8.  Cácphươngphápđịnhlượngđolườngkếtquảvàtácđộng • Phương phápđánhgiátácđộngđịnhtính • Nghiêncứuđịnhlượnglàhệthốngđiềutrathựcnghiệmvềnhữngyếutốđịnhlượngvàhiệntượngvàcácmốiquanhệcủachúng. • Phươngphápnghiêncứuđịnhlượnglàkỹthuậtnghiêncứuđượcdùngđểthuthậpdữliệuđịnhlượng – nhữngthông tin liênquanđến con sốvànhữngthứcóthểđolườngđược. • Phươngphápđịnhlượngtrảlờinhữngcâuhỏinhư: Cáigì? Baonhiêu? Khinào? Nhữngphươngphápnàyrấthữuíchđểxácđịnhsốlượngvàđưaranhững con sốtổnghợp. • Phươngphápđịnhtínhmanglạinhữnghiểubiếtsâusắcvềhành vi con ngườivànhữngnguyênnhândẫnđếnnhữnghành vi ấy. • Phươngphápđịnhtínhđượcsửdụngđểtìmhiểutạisaovànhưthếnào, khôngchỉlàcáigì, ở đâu, khinào.

12. Côngcụđịnhlượng • Tậphợpdữliệutừnhânviên/vănphòngdựánhoặcngườicungcấpdịchvụ - Khuyếnnghịthựchiệnđểgiámsáthoạtđộng (đầura) - Cóthểcungcấpthông tin vềtoànbộngườithụhưởng - Cungcấpthông tin cơbảnvềhiệuquảcôngviệc - Lànguồnthông tin quantrọngchomụcđíchgiảitrình (vídụ: chobiếtngânsáchđượcdùngvàoviệcgì)

13. Côngcụđịnhlượng • Tậphợpdữliệuvềngườithụhưởng: - Tốtnhấtkhingườithụhưởngđượclậpthànhcácnhóm (nếudựánthựchiệnvớitừnghộgiađìnhthìsẽrấtphứctạp) - Hiệuquảchoviệcgiámsátkếtquảvàtácđộng (VD: yêucầucácnhómthụhưởnglưutrữthông tin vềsảnxuấtnôngnghiệp/chănnuôi; sốlượngnôngsản, thunhập, v.v...) - Cóthểgiámsáttoànbộhoặcmộtbộphậnnhữngngườithụhưởngnóichung - Cóthểchobiếtnhữngthông tin mangtínhđịnhtính - Làmộtcôngcụtốtchoviệcgiámsáttácđộngnhưng chi phícao - ĐòihỏivấnđềquảntrịnguồnnhânlựcvàHệthốngquảntrịthông tin củadựán – MIS

14. Côngcụđịnhlượng • Điềutrađịnhlượng - Làphươngpháphiệuquảđểnắmbắtthông tin vềmộtlượngmẫunhỏ, mangtínhđạidiệncủanhómthụhưởng. - Cóthểthaythếviệcgiámsáttoànbộnhómthụhưởng - Cho phéptheodõicáckếtquảvàtácđộng - Tốtnhấtnếusửdụngnhiềulần - Yêucầukỹnăngchọnmẫuvàquảnlýđiềutraviên

15. Nghiêncứuđịnhtính • Cácnghiêncứuđịnhtínhnhằmtậphợpnhữngtìmhiểusâuvềhành vi của con ngườivànhữnglý do dẫnđếnnhữnghành vi đó. Do đó, phươngphápđịnhtínhđisâutìmhiểutạisaovàthếnào,khôngchỉlàcáigì. • Phươngphápnàyhiệuquảtrongviệcgiảithíchnhữngkhuynhhướng, nguyênnhânthànhcông hay thấtbại, tácđộngcủanhữngyếutốbênngoàitrongquátrìnhthựchiệndựán; cũngnhưthấuhiểunhậnthức, cảmxúc, suynghĩvàmốiquantâmcủanhữngngườithụhưởng. Phươngphápnàysẽhữuhiệunhấtkhikếthợpvớiđiềutrađịnhlượngvìsẽgiúpdiễngiảicácpháthiệntrongkhảosátđịnhlượng.

16. Phỏngvấnđốitượngchủ chốt • Địnhnghĩa: Nghiêncứuđốitượngchủ chốtlàmộtnghiêncứusâuvềmộtđốitượngcụthể (vídụ: mộtngười, mộtnhómhoặcmộtsựkiện) tậptrungnhấnmạnhcác –nhântốliênquanđếnvấnđềđangnghiêncứu • Đối tượngphỏngvấnchủ chốt: làmộtngườicóthểcungcấpthông tin chi tiếtvàquanđiểmvềmộtchủđềnhấtđịnhdựatrênkiếnthứcđãcó • Cách thứctiếnhành: Ngườithuthậpthông tin sẽ tiếnhànhphỏngvấnđốitượngchủ chốtdựatrênhướngdẫnphỏngvấn (đã đượcxâydựngtừ trước) • Đây là phươngphápnàytốtnhấttrongtrườnghợpthông tin cótínhnhạycảmvà bí mật

17. Phỏngvấnđốitượngchủ chốt • Lợiích: • Hiệuquảtrongviệctìmnhữnggiảipháp, đềnghị, những ý tưởngmới • Dễ thựchiện, tốnít chi phínhưngđòihỏikỹnăngthuyếtphục. • Hạn chế: • Thông tin thuđượccóthểbịsailệchnếunhưđốitượngchủchốtkhôngđượclựachọnđúng. • Thông tin thuthậpcóthểkhôngđủbằngchứngvềmặtsốlượng cầnsửdụngphươngphápnàykếthợpvớikhảosátdiệnrộng

18. Phỏngvấnđốitượngchủ chốt • Thông tin mởthườngkhóvàmấtnhiềuthờigianđểtổnghợpvàđểcóđượckếtquảrõràng. Đồngthời, phươngphápnàycũngkhóđểgiữchocuộcphỏngvấnđiđúngtrọngtâm, do đókhó so sánhgiữacáccuộcphỏngvấnvớinhaumộtcáchchínhxác • Phỏngvấnđốitượngchủchốtcũngthườngkhóthựchiệnvàcầnnhiềukỹnăngcủangườiphỏngvấn. Ngườiphỏngvấncầnchuẩnbịkỹđểcóthểthuđượcnhiềuthông tin nhấttừcuộcphỏngvấ

19. Thảoluậnnhómchuyênsâu • Địnhnghĩa: thảoluậnnhómchuyênsâu là phươngphápthuthậpthông tin địnhtính chi tiếttừnhómngười có cùngchungđặcđiểmnàođó • Đối tượngthảoluậnnhómchuyênsâu: Là cácnhómngười có sự hiểubiếtvề vấnđề đangcầnthảoluận • Cách thứctiếnhành: Ngườitổ chứcthảoluận sẽ là ngườinêuracácvấnđề (đã liệtkêvà nêutronghướngdẫnthảoluậnđượcxâydựngtừ trước) để nhómngườicùngthảoluận, đưara ý kiến. Ngườithuthậpthông tin cầnghichépnhữngnội dung thảoluậnmộtcáchchắtlọcvà khôngbỏ sótthông tin

20. Thảoluậnnhómchuyênsâu • Lợiích: • Cho phéptìmhiểusâuxabêntronghành vi, tháiđộ, cảmxúc, nhậnthứcvàquanđiểmcủanhữngngườithụhưởngtừdựán • Tươngđốidễtổchứcvà chi phíthấp, giảmnguycơvềđịnhkiếnphỏngvấnnhiềungườicótínhđạidiện • Hạn chế: • Có thể bị chi phốibởimộtsố người có tiếngnóihơn. • Ngườitổ chứccần có khả năngđiềuphốivà ghichép

21. Xâydựnghướngdẫnchophỏngvấnsâuvà thảoluậnnhóm • Xácđịnhrõ thông tin cầnthuthập • Xác địnhchủ đề phỏngvấn/ thảoluận • Nghiêncứukhungdự án • Lựachọnphạm vi, cácvấnđề chủ chốtvà xâydựngchủ đề

22. Xâydựnghướngdẫnchophỏngvấnsâuvà thảoluậnnhóm • Xácđịnhđốitượngphỏngvấnvà thànhviênnhómthảoluậnchuyênsâu • Xácđịnhcácnhómliênquanđếnhoạtđộngcủadự án • Thamkhảo ý kiếncủatrưởngthôn, cánbộ địaphươngđể giúpchọnđốitượngchủ chốthoặcnhómđốitượngthamgiathảoluận • Thử nghiệmhướngdẫnphỏngvấn • Đểđảmbảocáccâuhỏilàthíchhợpvàchínhxác, vàcáccâuhỏinàycóíchtrongcácphântích

23. Thựchànhphỏngvấnsâu/thảoluậnnhóm • Chiathành 5 nhóm(5 người/nhóm) • Đóngvai: • 1 cánbộdựán: ngườiphỏngvấn (Anh/ChịBỉ) • 1 ngườidân: ngườiđượcphỏngvấn (Anh/ChịDân) • 1 cánbộchínhquyềnđịaphương (ngườiđượcphỏngvấn) (Anh/ChịTớ) • 1 tổtrưởng/trưởngthôn (ngườiđượcphỏngvấn) (Anh/ChịTrưởng) • 1 ngườiquansát, hỗtrợ (Anh/ChịPhó)

24. Địnhtính HAY Địnhlượng • Cácphươngphápđịnhlượngdựatrênnhững con sốcótínhkháchquantrongkhiphươngphápđịnhtínhthìkhámphábảnchấtcủavấnđềvàcótínhchủquan. • Thôngtin địnhtínhcóthểđượcsửdụngmộtcáchđịnhlượng (hoặcphươngphápđịnhtínhcóthểđượcchuyểnhoáthànhthông tin địnhlượng)  Cảhaiphươngphápđềucầndữliệu/ thông tin cóhiệulực/ đáng tin cậy.  Mặcdùsốlượngmẫunhỏ, cácphươngphápđịnhtínhvẫncóthểtạoranhữngthông tin cótínhđạidiệnvà do vậycóthểtạoranhữngthông tin tổnghợp (mẫuđạidiện)  Tấtcảdữliệuđịnhtínhcóthểđượcmãhoámộtcáchđịnhlượng  Nhiềudữliệuđịnhlượngthựcralạilànhữngphánđoánmangtínhđịnhtínhcủangườitrảlờiphỏngvấn (Vd. Câuhỏi“Việcthayđổithủtụccôngchứngcóhiệuquảnhưthếnào?” cóthểcóhiểukhácnhau ở nhữngthờiđiểmkhácnhau)

25. Cảhaiphươngphápcóthểđượcsửdụngmộtcáchkếthợp (chẳnghạnPhươngphápthảoluậnnhómchuyênsâucóthểđượctổchứccùngvớimộtcuộcđiềutrađịnhlượng), hoặccũngcóthể “mượn’ mộtsốyếutốcủaphươngphápkhác. Vídụnhưkhi: - DùngphươngphápchọnmẫungẫunhiênvàchọnmẫutheocụmđểxácđịnhnêntổchứcThảoluậnnhómchuyênsâu ở xãnào. - Phỏngvấnngườichủchốthoặcthảoluậnnhómchuyênsâuđểướclượngthayđổiđịnhlượng

26. Phântích, xửlýkếtquảnghiêncứuđịnhlượng • Việcghichépđầyđủtrongquátrìnhphỏngvấnsẽhỗtrợchoviệcphântích. Ngaysaumỗicuộcphỏngvấnnênviếtragiấynhữngsuynghĩcủabạn: tómtắtnội dung, ấntượngcủabạnvềcảmxúccủangườiđượcphỏngvấn, vàbấtcứthứgìkháccóliênquantừcuộcphỏngvấn. • Do kếtquảcủamỗicuộcphỏngvấnthườnglàcácbảnviếttaydài, nênbướcđầutiênlàchuẩnbịcácbảntómtắtdướidạngvănbảnđiệntửđểchắtlọcthông tin theocácphần, vấnđềvàkhuyếnnghị. Cácbảntómtắtnàychỉnêunhững ý chính, quanđiểmchínhvànhữngđềxuấtcủatừngđốitượngchủchốt. • Đồngthời, cóthểthêmvàonhữngmãmôtả ở bênlềcủabảnviếtnội dung phỏngvấn. Điềunàygiúpbạncóthểtruytìmlạinhữngthông tin chi tiếtliênquanđếnmộtchủđềcụthểhoặccóthểtìmnhữngcâutríchdẫnchínhxácphátbiểucủangườiđượcphỏngvấn. • Vídụ, nếumộtcâuhỏiphụcứlặpđilặplạitrongcáccâuhỏichínhlà “việctiếpcậnthông tin củangườinghèo” thìcóthểviếtmãmôtảlà “ Ngườinghèo-TCTT) bằngtaybênlềcủabảnghinội dung phỏngvấnkhinóxuấthiệntrongtàiliệu.

27. Phântích, xửlýkếtquảnghiêncứuđịnhlượng • Bướctiếptheolàtổnghợpcáctómtắtnội dung phỏngvấn.Lậpmộtbáocáongắn (2-3 trang) chomỗichủđểphỏngvấn, trìnhbàynhữngyếutốquantrọngnhấtmàcácnhàquảntrịdựáncầnquantâm. Nhữngquanđiểmthốngnhất, cũngnhưnhữngquanđiểmtráingượccầnđượcnhấnmạnh. • Nếucóthể, hãytrìnhbàybằngnhữngcôngcụhìnhảnh (bảng, biểu, hộp) đểtruyềnđạtkếtquảmộtcáchhiệuquảhơn. • NếucùngmộtchủđềđượcthảoluậntrongthảoluậnnhómtậptrungvàPhỏngvấnđốitượngchủchốt, thìhãykếthợpcáckếtquảvàomộtbáocáo. Nếuhaiphươngphápnàyđượcthựchiệncùngvớiđiềutrađịnhlượng, thìbạncóthểxâydựngmộtbáocáotrườnghợp.

28. Phântíchvàviếtbáocáothảoluậnnhóm • Ngườiphụtráchphântíchdữliệusẽchuẩnbịtrướcbảntómtắtthảoluận, cácbảntómtắtthảoluậnnàysauđóphảiđượctổnghợpđểđưaramộtbứctranhtoàndiệnvềcácchủđề/đềtàikhácnhauđãthảoluận. • Ngườiphântích (hoặcngườichịutráchnhiệmviếtbảnbáocáo) cóthể là mộtngườikhác, khôngphảilàđiềuphốiviênthảoluậnnhómchuyênsâu. Ngườiđócóthểkhôngquenthuộcvớingônngữcủacáccuộcthảoluận. Do đó, điềurấtquantrọnglàcácđiềuphốiviênvàngườiphântíchngồilạivớinhauđểcóđượcbảnbáocáovớingônngữphùhợp.

29. Làmthếnàođểsắpxếpthông tin dạngmởgiúpchoviệcphântíchdễdàng  Viếtmộtbàitómtắtngắnvềnhữngđiểmchínhđượcđềcậpbởimỗingườitrảlờichomỗicâuhỏi  Xemqua cáccâutrảlời. Khibạnđãxemxétkhoảng 25% cáccâutrảlời, lưu ý cácnội dung thườngxuyênđượcđềcậpnhất. Sauđó, đọctấtcảcáccâutrảlờivàphânchiacáccâutrảlờithànhnhữngcâu "ủnghộ" hoặc "phảnđối" mộtvấnđềnhấtđịnh, hoặctheomứcđộnhiệttìnhvềmộtvấnđề.  Rútranhữngtríchdẫnquantrọngnhằmnhấnmạnhcácđiểmnhấtđịnhvàlàmchobàiphântíchsinhđộnghơn  Hãyyêucầunhữngngườikhácxem qua cáccâutrảlờiđểtránhnhữngđịnhkiến ​​củariêngbạntrongcáchbạngiảithíchcáccâutrảlời  Dựatrêndanhsáchcácđiểmbạnđãliệtkê, đánhsốcácđiểmchính. Thông qua hệthốngmãsố, ưutiên, tómtắtvàsauđóphântíchcácthông tin.

30. Thựchành Viếtbáocáokếtquảphỏngvấn/thảoluậnnhómđãthựchiện