สาระสำคัญจากบทความและการสัมมนาของกลุ่มที่ 4

สาระสำคัญจากบทความและการสัมมนาของกลุ่มที่ 4 “การบรรเทาผลกระทบต่อกลุ่มเสี่ยงจากแรงกดดันของกระแสโลกาภิวัตน์”

1. กิจกรรมก่อนการสัมมนาประจำปี • ร่วมกับสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชนจัด “สัมมนา เชิงปฏิบัติการ” 2 ครั้ง พร้อมบทสรุป 1 ชุด • แยกผลกระทบของโลกาภิวัตน์ ออกเป็น 4 หัวข้อ 7 บทความ • เกษตรกรรมทางเลือก/กองทุนออมทรัพย์….พอช. 2 เรื่อง • วิสาหกิจชุมชน และ SMEs….เสรี พงศ์พิศ 1 TDRI 1 เรื่อง • การค้าปลีก……TDRI 2 เรื่อง • การต่อสู้ของเกษตรกร-ภาคประชาชนกรณีคุ้มครอง พันธุ์พืช……วิฑูรย์ เลี่ยนจำรูญ 1 เรื่อง

2. ประเด็นสรุป • โลกาภิวัตน์ก่อให้เกิดความขัดแย้งทางสังคมอย่างไร • ผลกระทบทางเศรษฐกิจและสังคมต่อกลุ่มเสี่ยงมีอะไรบ้าง • การปรับตัวของกลุ่มคนที่ถูกผลกระทบ • บทเรียน และคำถาม

3. แม้การเปิดประตูการค้า-การลงทุนจะเกิดประโยชน์มากมาย แต่ก็นำมาซึ่งความขัดแย้งทางสังคมทั่วโลก 4 ด้าน • ภายในประเทศเกิดความขัดแย้งระหว่างคนได้ประโยชน์กับผู้เสียประโยชน์ • รัฐบาลประเทศกำลังพัฒนาถูกกดดันจากมหาอำนาจ/องค์กรโลกบาลในการปรับนโยบายและกฎหมายภายในประเทศ • รัฐต้องลดรายจ่ายด้านสวัสดิการ/ประกันสังคมซึ่งเป็นหน้าที่สำคัญในการเสถียรภาพทางสังคม

ความขัดแย้งระหว่างประเทศจากการแข่งขันในตลาดโลกและการเจรจาการค้าความขัดแย้งระหว่างประเทศจากการแข่งขันในตลาดโลกและการเจรจาการค้า • ทุกประเทศต้องขายสินค้าแข่งกัน ขณะที่ระบบ จ้างงาน กฎหมาย และสถาบันทางสังคมต่างกัน… เกิด new issues • ข้อตกลงบางด้านของ WTO สร้างอำนาจผูกขาดให้บริษัทข้ามชาติ • ผลที่ตามมา : ความไม่เท่าเทียมกันทวีความรุนแรงขึ้น ขณะที่สังคมปัจจุบันยังมีจุดอ่อนในการจัดการกับแรงกระแทกจากกระแสโลกาภิวัตน์

4. ผลกระทบด้านลบต่อสังคมไทย : ยังมีการศึกษาไม่มาก • แรงงาน : การวิจัยผลกระทบของวิกฤตเศรษฐกิจ (ช่วง 2539-2542) • แรงงานที่เรียนน้อย/วัยรุ่นถูกผลกระทบหนักที่สุด • วิกฤตเศรษฐกิจทำลายทุนมนุษย์ที่เกิดจากประสบการณ์ทำงานของผู้อพยพมาทำงานในกรุงเทพฯ แต่วิกฤตไม่ทำลายทุนมนุษย์จากการศึกษาในโรงเรียน….

ภาคการเกษตร • เกษตรกรไทยประสบปัญหาความเสี่ยงจากราคาสินค้าเกษตร ในตลาดโลกและราคามีแนวโน้มลดลง ทำให้จำนวนคนจนเพิ่มขึ้น ในปีที่ราคาตกต่ำ ยาง เซน/ก.ก. ร้อยละของคนจน ข้าว ดอลลาร์/ตัน ข้าว ยาง หมายเหตุ * 2518/9-37คำนวณจากปีฐาน 2518/9

รอบอุรุกวัยไม่ได้ช่วยให้สินค้าส่งออกเกษตรเพิ่มขึ้นอย่างที่หวังรอบอุรุกวัยไม่ได้ช่วยให้สินค้าส่งออกเกษตรเพิ่มขึ้นอย่างที่หวัง • การเกษตรเชิงพาณิชย์ทำให้ความหลากหลายของพันธุ์พืชลดลง • ปัจจัยการผลิตสำคัญ และตลาดสินค้าเกษตร บางประเภทถูกครอบงำโดยบริษัทใหญ่

การปรับปรุงกฎหมายคุ้มครองพันธุ์พืชตาม ข้อตกลง WTO ถูกอิทธิพลของอเมริกา และ ขัดแย้งกับความเห็นของเกษตรกร • ข้อตกลง TRIPS ทำให้บริษัทยาข้ามชาติมีอำนาจ ผูกขาด และราคายาแพงขึ้นมาก

การค้าปลีกและ SMEs • การขยายตัวของร้านค้าปลีกขนาดใหญ่ในช่วงหลัง 2540 ทำให้โชห่วยตายปีละ 6 % ยอดขายลด 7 % • SMEs จำนวนมาก (ที่พึ่งตลาดภายใน) เสียเปรียบในการแข่งขันในตลาดโลก

5. แต่โลกาภิวัตน์ก็มีผลดีทั้งด้านเศรษฐกิจและสังคม • การกระจายข้อมูลข่าวสารทำให้เกิดโลกาภิวัตน์ภาคประชาชน • เกิดการตื่นตัวในการรักษาเอกลักษณ์ของชุมชน • ความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีคอมพิวเตอร์และ สารสนเทศเกิดผลดีต่อธุรกิจขนาดกลางเล็ก • เกิดช่องทางการพัฒนาธุรกิจการค้าใหม่ๆ/การค้าเพิ่มขึ้น/ปรับปรุงบริการ การบริหารจัดการ และเทคโนโลยี • การแข่งขันทำให้ราคาสินค้าถูกลง บริการหลากหลายขึ้น

6. การปรับตัวของกลุ่มบุคคลที่ถูกผลกระทบของโลกาภิวัตน์และข้อจำกัด • ธุรกิจเอกชน : โชห่วยและ SMEs • ปรับปรุงบริการ และเน้นความเป็นกันเองกับลูกค้า • พัฒนาระบบการผลิต การบริหารและการตลาด • แต่ยังมีข้อจำกัดหลายประการ : ขาดซอฟแวร์เพื่อการบริหาร จัดการและจัดซื้อสินค้า การเข้าถึงสินเชื่อ และ NPL ความสามารถในการเลือกและใช้เทคโนโลยีการบริหารแบบ ครอบครัวทักษะและความรู้ของลูกจ้าง ช่องทางการตลาด ความไม่แน่นอนของปริมาณและคุณภาพของสินค้า

รัฐบาลมีนโยบายส่งเสริมและพัฒนา SMEs อย่างจริงจังและครอบคลุมเกือบทุกด้าน • มีทั้งกฎหมายและหน่วยงานกลางรับผิดชอบ • ด้านการเงินมีเม็ดเงินกู้ / เงินค้ำประกันการกู้ถึง 166,900 ล้านบาท ในปี 2544 (แต่ปล่อยต่ำกว่าเป้า) • มีหน่วยงานและมาตรการสนับสนุนทั้งด้านข้อมูล การตลาด การฝึกอบรม เทคโนโลยี ด้านภาษี ฯลฯ • ยังเร็วเกินกว่าที่จะประเมินผลนโยบาย SMEs

7. การปรับตัวของชุมชนและองค์กรประชาชน รูปแบบการปรับตัว : หลากหลาย เกษตรทางเลือก : เกษตรอินทรีย์ เกษตรผสมผสาน เกษตรธรรมชาติ เกษตรชีวพลวัตร เกษตรทฤษฎีใหม่ เกษตรชีวภาพ ฯลฯ วิสาหกิจชุมชน 2 ประเภท (พื้นฐานและก้าวหน้า) และขายใน 3 ตลาด (ตลาดท้องถิ่น ทั่วไป และตลาด ผูกพัน) เครื่องมือในการพึ่งตนเอง : องค์กรการเงินและทุนของชุมชน

กระแสการพึ่งตนเองของชุมชนเริ่มขยายตัวรวดเร็วกระแสการพึ่งตนเองของชุมชนเริ่มขยายตัวรวดเร็ว เริ่มต้นจากโดยเกษตรกรหรือกลุ่มชาวบ้านก่อน ต่อมาองค์กรพัฒนาเอกชน และรัฐเข้ามาสนับสนุน เติบโตช้าในช่วงแรก เพราะต้องพัฒนากระบวนการเรียนรู้และองค์ความรู้จากระดับต่ำ แต่ใน 5 ปีหลังเริ่ม ก้าวกระโดดและมีเครือข่ายจำนวนมากทั้งประเทศ สาเหตุ : เกษตรกรและชุมชนต้องการลดหนี้สิน ความตื่นตัวเรื่องอันตรายจากเกษตรเคมี และสิ่งแวดล้อม

ขนาดการผลิต : ขาดสถิติแน่นอน แต่คาดว่าเกษตรอินทรีย์มีผลผลิต 6,500 ตันปี (ประมาณ 16,760 ไร่) ปี 2545 มีองค์กรการเงินชุมชน 38,744 กลุ่ม สมาชิก 4.4 ล้านคน เงินออม 9,820 ล้านบาท มีการขยายฐานจากเครือข่ายระดับย่อยเป็นเครือข่ายระดับจังหวัดและชาติ

วัตถุประสงค์ของเกษตรทางเลือก และวิสาหกิจ ชุมชน : การพึ่งตนเอง เน้นเป้าหมายการอยู่รอด โดย (ก) ลดความเสี่ยง (ข) เน้นวิธีคิดและกระบวนการเรียนรู้ (ค) ลดรายจ่าย อาศัยทุนของตนเอง ตลอดจนทรัพยากรและ ภูมิปัญญาของท้องถิ่น

หลักดำเนินงานขององค์กรการเงินชุมชนหลักดำเนินงานขององค์กรการเงินชุมชน จัดสวัสดิการที่หลากหลายให้สอดคล้องกับปัญหาความต้องการของชุมชน ใช้สวัสดิการเป็นแรงงานจูงใจให้สมาชิกออม ใช้กลุ่มสัจจะออมทรัพย์ในการพัฒนาคุณธรรม บางองค์กรได้พัฒนาเป็นชุมชนพึ่งตนเองครบวงจร เช่น ชุมชนศรีษะอโศก

การเชื่อมโยงกลุ่มออมทรัพย์กับสวัสดิการชุมชนการเชื่อมโยงกลุ่มออมทรัพย์กับสวัสดิการชุมชน มีการเคลื่อนไหวเชื่อมโยงกลุ่มออมทรัพย์เป็นสถาบันการเงินระดับจังหวัด ต่อมาจึงขยายตัวเป็น “สถาบันพัฒนาองค์กรการเงินและสวัสดิการชุมชน” เพื่อช่วยกู้ชาติ ภายในชุมชนมีการเชื่อมโยงกองทุนต่างๆเพื่อให้การใช้ทุนเกิดประโยชน์สูงสุด

ผล เกิดการถ่ายทอดความรู้จากชุมชนที่ประสบความสำเร็จไปยังชุมชนอื่นๆ โดยมีการดัดแปลงและเลือกดำเนินกิจกรรมที่เหมาะกับชุมชนของตน สมาชิกสามารถพึ่งตนเองได้โดยเฉพาะในช่วงวิกฤติเศรษฐกิจ

การต่อสู้ของเกษตรกรและภาคประชาชนการต่อสู้ของเกษตรกรและภาคประชาชน กรณีการคุ้มครองพันธุ์พืช : สิทธิบัตร UPOV หรือการคุ้มครองด้านกฎหมายเฉพาะ กรณี “จัสมาติ” และข้าวหอมมะลิ : ขยายการคุ้มครองสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์

งานวิจัยเรื่องผลกระทบของโลกาภิวัตน์ มีความสำคัญต่อการแสวงหาแนวทางในการลดแรงกระแทก และแสวงหาประโยชน์จากโลกาภิวัตน์...แต่งานวิจัยยังมีน้อยมาก ศักยภาพในการปรับตัวของ SMEs วิสาหกิจชุมชนและองค์กรชุมชนยังมีข้อจำกัด อะไรควรเป็นบทบาทที่เหมาะสมของรัฐและองค์กรทางสังคมในการสร้างเสริมศักยภาพในการพึ่งตนเอง 8. บทเรียนและคำถาม

สาระสำคัญจากบทความและการสัมมนาของกลุ่มที่ 4