Praca z uczniem zdolnym

1. Praca z uczniem zdolnym dr Eugeniusz ŚmietanaI Liceum Ogólnokształcące w Łańcucie

2. Praca z uczniem zdolnym-wstęp • Bardzo serdecznie dziękuję organizatorom za zorganizowanie konferencji poświęconej „Pracy z uczniem zdolnym” i zaproszenie mnie do czynnego w niej udziału. • Jest to niezwykle cenna inicjatywa, chociaż nieco spóźniona, której pokłosiem powinny być treści stanowiące fundament podstaw programowych edukacji dzieci i młodzieży. Jest to zadanie priorytetowe w procesie twórczej edukacji na każdym poziomie kształcenia i wiedzy młodego pokolenia.

3. Praca z uczniem zdolnym-wstęp • Taką uzdolnioną młodzież należy otoczyć szczególną opieką, ponieważ są to wyjątkowe jednostki, o olbrzymim potencjale merytorycznej wiedzy, pasji i zdolności, których zmarnować NIE WOLNO!!! • Te „diamenty” należy szlifować, aby świeciły jak brylanty, pełnym blaskiem. Jednak do tego należy używać specjalnych narzędzi dydaktycznych i merytorycznych oraz prawdziwych nauczycieli, którzy swoją pracę traktują jak powołanie i misję. • W procesie nauczania i kształcenia należy ograniczać akademicki sposób przekazywania wiedzy!!!

4. Tradycje matematyczne I LO w Łańcucie • Chciałbym szczególnie podkreślić, że I Liceum Ogólnokształcące w Łańcucie należy do czołówki szkół ponadgimnazjalnych, które zdobywały najwyższe laury na Międzynarodowych i Ogólnopolskich Olimpiadach Matematycznych, a do etapu rejonowego kwalifikowało się zawsze po kilku , a nawet kilkunastu uczniów. • Jest to szkoła z bardzo bogatymi tradycjami matematycznymi. Zapoczątkował prof. Jan Marszał. • Z uczniem zdolnym pracuję od 30 lat na każdym poziomie kształcenia, czego efektem była obrona mojej dysertacji doktorskiej na ten temat.

5. Organizacja pracy z uczniem zdolnym • Praca z uczniem zdolnym jest procesem dydaktycznym bardzo złożonym. Wymaga od nauczyciela dużej wiedzy merytorycznej, pedagogicznej i psychologicznej, zmusza go do ciągłego modyfikowania swojego warsztatu dydaktycznego, organizowania nauczania indywidualnego, w zespołach uczniowskich na lekcji i w zajęciach pozalekcyjnych. • Poprzez problemy pobudza on ucznia do matematycznej aktywności oraz kształtuje jego twórcze myślenie. • W swojej pracy z uczniem zdolnym i nie tylko, często stosowałem formy zabawy i twórczej rozrywki matematycznej . Ta metoda dawała niezwykłe efekty w pracy dydaktycznej.

6. Konkursy Matematyczne • Organizowałem szkolne, powiatowe i wojewódzkie konkursy matematyczne na różnych poziomach kształcenia. Był to stały element mojej pracy z uczniem zdolnym. • W I LO w Łańcucie zorganizowałem XXIV edycje Matematycznych Konkursów im. prof. Jana Marszała: najpierw jako konkursy rejonowe, a od 5-ciu lat jako konkursy o zasięgu wojewódzkim pod patronatem Podkarpackiego Kuratora Oświaty w Rzeszowie. W XXIV edycji konkursu brało udział ponad 1000 uczniów województwa podkarpackiego.

7. Udział ucznia w zawodach matematycznych • Uzdolniona młodzież naszej szkoły zdobywa także laury w innych konkursach i grach matematycznych. Są to: • Podkarpacki Konkurs Matematyczny im. Franciszka Lei, • Jasielski Konkurs Matematyczny im. Hugona Steinhausa, • krajowe i międzynarodowe gry logiczne.

8. Udział ucznia w zawodach matematycznych • Udział ucznia zdolnego w konkursach i różnych zawodach matematycznych jest warunkiem koniecznym jego matematycznego kształcenia i rozwoju.

9. Praca z uczniem zdolnym-wstęp • Dla uzdolnionej matematycznie młodzieży wydałem trzy publikacje książkowe, które zawierają konkursowe zadania i matematyczne problemy o różnym stopniu trudności i z różnych działów matematyki szkolnej. • Zbiory te cieszą się dużym powodzeniem tak wśród nauczycieli jak i uczniów.

10. Zbiory zadań w pracy z uczniem zdolnym • Zbiory zadań i matematycznych problemów z dydaktycznym zabarwieniem są konieczne w procesie kształcenia ucznia uzdolnionego.

11. Odkrywanie i rozwijanie uzdolnień • Podstawowymi ogniwami w łańcuchu twórczej pracy nauczyciela są: • odkrywanie uzdolnień u ucznia, • a później świadome i kontrolowane rozwijanie tychuzdolnień.

12. Badania pedagogiczno-dydaktyczne naduzdolnieniami ucznia • Badania pedagogiczno-dydaktyczne dotyczące jednostek uzdolnionych były i są prowadzone tak w Polsce jak i na świecie w coraz to większym zakresie i coraz większą intensywnością. • Odkrycie uzdolnień u ucznia i ich rozwijanie to niezbędne ogniwa w procesie prawidłowego kształcenia jednostki w oparciu o przemyślany i spójny program oraz stosowny dobór rozwiązywanych zagadnień. • „Nawigator” tego procesu, czyli nauczyciel, zmuszany jest do ciągłej i - co jest bardzo ważne - świadomej modyfikacji swoich metod uczenia i nauczania, czyli swojego warsztatu dydaktycznego, prowokowania aktywności umysłowej przez kontrolowane i sterowane rozwiązywanie nietypowych zagadnień i problemów.

13. Joseph L. French - cztery grupy szczególnie uzdolnionych uczniów • Uzdolnieni intelektualnie, którzy nie zawsze odznaczają się zdolnościami szkolnymi. • Wykazujący zdolności szkolne, którzy muszą być uzdolnieni intelektualnie. • Z ukrytymi talentami, które zostają ujawnione nie za pomocą testów, lecz wskutek stworzenia odpowiednich warunków i dzięki silnemu (i często występującemu po raz pierwszy) pragnieniu tworzenia. • O dużych zdolnościach twórczych, którzy posiadają pewne minimum uzdolnień intelektualnych plus jakiś dodatkowy czynnik.

14. Rozpoznawanie uzdolnień matematycznych • Zagadnienie rozpoznawania uzdolnień matematycznych nie jest problemem marginalnym, lecz niezwykle ważnym elementem w procesie kształcenia jednostki uzdolnionej. • Wkraczanie matematyki do wszystkich dziedzin życia implikuje potrzebę dobrej i licznej kadry matematyków, a zapewnić to może tylko takie nauczanie, które rozwinie i podtrzyma matematyczne zainteresowania i uzdolnienia młodzieży, w szczególności zabiegi dydaktyczne specjalnie dobierane do pracy z uczniami uzdolnionymi.

15. Rozpoznawanie uzdolnień matematycznych • Uzdolnienia mogą być różne, jak np. zdolność do zapamiętywania czegoś, do nauczenia się pewnego zakresu materiału z różnych dziedzin nauki, zdolność do uczenia się języków obcych itd. • W sferze uzdolnień matematycznych istotne są uzdolnienia o charakterze twórczym pod wpływem matematycznych problemów lub innych, dość często przypadkowych, czynników.

16. Cechy wyróżniające uczniów uzdolnionych matematycznie • umiejętności twórczego odbierania, przetwarzania i wykorzystywania informacji matematycznej w wyżej podanym sensie, • umiejętności poprawnego wykorzystywania definicji w rozumowaniach w przypadku, gdy jest ona w konflikcie z jakimś innym czynnikiem, • umiejętności kontrolowania poprawności przeprowadzonego rozumowania, zarówno od strony formalnej, jak i treściowej, • aktywna reakcja na pojawienie się sprzeczności w wyniku rozumowania, • umiejętności twórczego przeniesienia metody rozwiązania danego problemu na zagadnienie ogólniejsze, • umiejętności przeprowadzania analizy treści zadań o złożonej strukturze logicznej.

17. Kształcenie uczniów uzdolnionych matematycznie Kształcenie uczniów uzdolnionych matematycznie jest kolejnym, jakże ważnym, elementem w pracy nauczyciela praktyka z uczniem zdolnym. G. Polya: „Nauczanie nie jest dziedziną wiedzy, jest sztuką. Jest rzemiosłem mającym nieprzeliczoną ilość forteli. Każdy dobry nauczyciel ma swe ulubione chwyty, tak więc każdy dobry nauczyciel jest różny od innego dobrego nauczyciela”. A zatem bez większego błędu we wnioskowaniu możemy powiedzieć, że w praktyce w zasadzie tyle jest metod pracy z uczniem uzdolnionym ilu jest różnych nauczycieli aktywnie uczestniczących w tym procesie kształcenia.

18. Formy pracy z uczniem uzdolnionym matematycznie • praca na lekcji - zajęcia z całą klasą, praca w grupach oraz nauczanie zindywidualizowane, • praca pozalekcyjna - naukowe wycieczki, problemowe zajęcia koła matematycznego, udział w zajęciach kół matematycznych międzyszkolnych, udział w konkursach matematycznych jako motywacja do rozwiązywania zadań z różnych działów matematyki i o różnych stopniach trudności

19. Twórcze rozwiązywanie zadań iproblemów matematycznych • W nauczaniu matematyki, oraz ogólniej w nauczaniu myślenia, kluczowe znaczenie posiada rozwiązywanie zadań. Czynności umysłowe człowieka są regulowane przez reguły algorytmiczne bądź przez reguły heurystyczne. Badania wykazują, że zasadniczą rolę w myśleniu człowieka odgrywają reguły heurystyczne. • Myślenie twórcze dotyczy określonej klasy problemów, które najczęściej nazywa się problemami twórczymi. Można je scharakteryzować jako: • obiektywnie nowe, • problemy otwarte, • podejmowane tylko w sytuacjach dywergencyjnych (jeżeli istnieje wiele poprawnych i wartościowych rozwiązań).

20. Twórcze rozwiązywanie zadań iproblemów matematycznych Propozycje wskazówek w rozwiązywaniu różnych problemów z różnych dziedzin życia przez ucznia uzdolnionego: • Zdefiniowanie problemu w sposób konkretny, lecz nie ograniczający go. • Próba określenia, co uważamy za idealne rozwiązanie danego problemu. • Zebranie jak największej liczby faktów, bez których trudno jest wpaść na idealne rozwiązanie (myślenie dywergentne). • Przełamanie dotychczasowych schematów postępowania w celu rozwiązania problemu w sposób twórczy.

21. Dostateczne warunki efektywnej pracy z uczniem uzdolnionym matematycznie • Obustronne zaangażowanie nauczyciela i ucznia w procesie kształcenia poprzez rozwiązywanie zadań dla osiągnięcia określonego celu: • sukcesy w różnych matematycznych zawodach, • zdanie egzaminu na renomowaną uczelnię, • rozwijanie uzdolnień dla celów naukowych (publikacje, artykuły). • Dostęp do różnorodnych materiałów i publikacji naukowo-dydaktycznych (własne zbiory, pozycje książkowe z różnych wypożyczalni).

22. Dostateczne warunki efektywnej pracy z uczniem uzdolnionym matematycznie • Dobór zadań i problemów matematycznych aktywizujących ucznia w pracy indywidualnej albo grupy uczniów w pracy zespołowej poprzez myślenie dywergencyjne (rozpraszanie na różne obszary wiedzy) • Tworzenie warunków twórczej rywalizacji w zespołach uczniowskich na lekcjach czy zajęciach pozalekcyjnych. • Kontakty indywidualne (spotkania, łączność telefoniczna czy internetowa).

23. Dobór zadań i problemów matematycznych Jak dobierać zadania i problemy matematyczne dla ucznia uzdolnionego na różnych poziomach kształcenia i wiedzy?

24. Dobór zadań i problemów matematycznych • Problem doboru zadań wywołujących u ucznia twórcze myślenie jest zagadnieniem bardzo złożonym ze względu na osobowość ucznia oraz jego psychologiczne uwarunkowania. • Należy zachować w tym względzie szczególną ostrożność, ponieważ poza uzdolnieniem uczeń ma często upodobania do pewnych określonych typów zadań! • W klasach początkowych problemy możemy stawiać na lekcjach matematyki i stopniować ich trudność poprzez matematyczne problemy z dostępnych zbiorów przeznaczonych dla młodzieży uzdolnionej.

25. Dobór zadań i problemów matematycznych • Nauczyciel zawsze musi mieć świadomość tego, czy trafnie dobrał zadanie, które zachęci ucznia do jego rozwiązania w oparciu o posiadaną wiedzę i wywoła u niego twórcze i skuteczne myślenie dywergencyjne na bazie myślenia dedukcyjno-redukcyjnego. • Zadania wartościowe to przede wszystkim takie, które można rozwiązać różnymi sposobami, które prowokują i inspirują ucznia do twórczego myślenia dywergentnego.

26. G. Polya: „10 przykazań dla nauczycieli” • Bądźcie zainteresowani swym przedmiotem – być zafascynowany tym, co się wykłada; • Znajcie swój przedmiot – nie sposób wykładać dobrze tego, czego samemu się nie rozumie; • Pamiętajcie, że najlepszy sposób na nauczenie się czegokolwiek, to odkrycie tego samemu – stawiać na odkrywanie to realizować w praktyce zasadę aktywnego uczenia się;

27. G. Polya: „10 przykazań dla nauczycieli” • Starajcie się czytać w twarzach uczniów, dostrzegać ich oczekiwania i trudności, postawić się na ich miejscu – każde sterowanie nie odwołujące się do sprzężenia zwrotnego może okazać się nieefektywne; • Przekazujcie uczącym się nie tylko wiadomości, lecz również umiejętności, postawy myślowe, nawyk pracy metodycznej – dobry nauczyciel to ten, który kształtuje innych na dobrych nauczycieli;

28. G. Polya: „10 przykazań dla nauczycieli” • Uczcie ich odgadywania rozwiązań – nakłaniając do śmiałości myślenia atarajcie się, by zgadywanie było rozumne, oparte na rozsądnym zastosowaniu indukcji i analogii; • Nauczajcie sztuki udowadniania – dowieść oznacza sprawdzić, ucząc dowodzić uczycie trudnej sztuki wartościowania;

29. G. Polya: „10 przykazań dla nauczycieli” • Sprzyjajcie dostrzeganiu tych cech zadania, które mogą być użyteczne przy rozwiązywaniu innych zadań – nakłaniając do refleksji czynicie sprawnego rozumnym; • Nie ujawniajcie od razu całego sekretu – niechaj znajdą sami tyle, ile to jest możliwe; • Sugerujcie , nie narzucajcie swego zdania – czyniąc tak zyskacie współdziałanie uczącego się.

30. Zakończenie • Proponuję i zachęcam wszystkich nauczycieli uczących różnych przedmiotów, na różnych poziomach kształcenia i wiedzy do stosowania interwencji wywołujących twórcze myślenie dywergentne (rozbieżne) poprzez otwieranie się ucznia na różne obszary wiedzy w celu odkrywania ścieżek rozwiązujących postawiony problem. • Takie myślenie, w przeciwieństwie do myślenia konwergentnego (zbieżnego), gwarantuje sukces i wzrost aktywności u ucznia.

31. Praca z uczniem zdolnym • Praca z uczniem zdolnym była, jest i pozostanie moją zawodową pasją. Eugeniusz Śmietana

32. Praca z uczniem zdolnym Eugeniusz Śmietana Dziękuję za uwagę.